Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Kerstboom
Een kerstboom is een naaldboom die in de periode rond kerstmis versierd wordt met kaarsjes of lampjes, ballen, linten of strikken, eventueel „engelenhaar” en decoratieve figuren zoals engelen, sterren, rendieren of pakjes en een piek.
Periode
Het moment waarop de kerstboom wordt opgetuigd verschilt van streek tot streek en van religie tot religie. Kerstmarkten zijn er al in november.[1]
Voor kerstbomen in huis geldt in België en Nederland vaak de ongeschreven regel dat pas na Sinterklaas (5/6 december). Men kan de laatste jaren observeren dat de mensen hun kerstboom steeds vroeger gaan halen.Citefout: Na het label <ref> ontbreekt het afsluitende label </ref> Vaak wacht men niet meer tot 6 januari om de boom weg te ruimen.[2] Vroeger was het gebruikelijk om de kerstboom pas op 24 december te zetten, maar bleef deze ook wel tot Maria Lichtmis staan (2 februari). In sommige landen is dit nog steeds zo.[3]
Geschiedenis
Oorsprong van het gebruik
De geschiedenis van de kerstboom is ingewikkeld. Over waar en wanneer het gebruik van de kerstboom exact ontstond, bestaan verschillende meningen,[4] maar het is vrij zeker dat deze ontstond uit voorchristelijke gebruiken.[5]
Vaak wordt verwezen naar het joelfeest van de oude Germanen. Rond de periode van de winterzonnewende legden zij dennentakken op de openbare plaatsen en voor de huizen. Dat zag er nog helemaal niet uit als wat men nu een kerstboom zou noemen.
In Frankrijk vertelt men dat de Ierse missionaris Colombanus, die in 590 een klooster stichtte in de Vogezen, op een kerstavond met enkele monniken een oude naaldboom, die door de heidenen werd vereerd, met brandende toortsen en een kruis versierde. Colombanus kon de nieuwsgierigen die kwamen kijken, vertellen over de geboorte van Jezus en over het christendom. Verschillende personen namen zijn boodschap aan. Hierdoor zou het gebruik ontstaan zijn om jaarlijks naaldbomen met verlichting te plaatsen. Deze legende lijkt niet gebaseerd te zijn op historische feiten. Niet sparren of dennen maar eiken werden vereerd door de Gallische druïden. De oude Franse kronieken maken geen melding van met lichten versierde bomen.[6]
Volgens de Vita Sancti Bonifatii zou Bonifatius, die het christendom verspreidde onder de Germanen, in 724 een heilige eik hebben omgehakt die aan de Germaanse god Thor (Donar) was gewijd. Hij wees op een naaldboom die daar vlakbij groeide en legde deze uit als symbool van vrede en van eeuwig leven.[7]
De eerste versierde kerstboom waarvan we vandaag weet hebben, stond in Riga, Letland, in 1510.[8]
Het verhaal ging dat Maarten Luther zelf de uitvinder was van de kerstboom. Op wandel tijdens de kerstnacht, was hij onder de indruk van de fonkelende sterren. Hij besloot om thuis een den te zetten en deze met kaarsen te verlichten, zodat de rest van het gezin ook van het mooie zicht kon genieten. Het verhaal is historisch echter onjuist. Door een gravure van Carl August Schwerdgeburth (1785-1878) waarop Luthers gezin onder de kerstboom te zien was, verspreidde het verhaal zich wijd en zijd.[9][10]
Het eerste bewijs van een versierde boom die binnenshuis stond, stamt uit een kroniek van een gildehuis in Bremen in 1570. Daarin is sprake van een kleine den of spar, waarin appelen, dadels, noten, krakelingen en papieren bloemen hingen. De kinderen van de gildeleden mochten op kerstdag de lekkernijen uit de boom schudden en opeten.[4]
Uit het jaar 1597 is bekend dat een groep kleermakers in Bazel (Zwitserland) een groene boom met appelen en kaas versierden, deze in hun herberg opstelden en er vervolgens van aten.[4]
Vanuit de gildehuizen en beroepsverenigingen kwam de kerstboom langzaam in de privéhuizen terecht.[4]
In de 17e en 18e eeuw verspreidde het gebruik zich van stad tot stad, maar nog niet op het platteland.[4]
De Duits-Franse oorlog van 1870 was een factor in de verspreiding van de kerstbomen. Op aanwijzing van de legerleiding werden kerstbomen in de loopgraven geplaatst als een teken van verbondenheid met de familie thuis.[10]
De opkomst van de kerstboom in Nederland hangt samen met de duizenden Duitse immigranten in Amsterdam in de 19e eeuw. Via advertenties in Amsterdamse kranten werd het gebruik al snel in heel Nederland bekend.[11]
In de negentiende eeuw heeft het Réveil een belangrijke rol gespeeld bij de introductie van deze kerstboom. Kenden in eerste instantie alleen rijke gezinnen het gebruik van een spar in huis, de zondagsschool heeft hem brede populariteit gebracht. De zondagsschool, opgericht door figuren uit het Réveil, was niet alleen een geschikte manier om het evangelie te verspreiden maar ook om armen van middelen te voorzien. Sindsdien staat de kerstboom volgens sommige kerken symbool voor 'het Licht'.
De Katholieke Kerk heeft een eigen betekenis aan de boom gegeven. De driehoekige vorm van de kerstboom zou de heilige drie-eenheid vertegenwoordigen van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.[feit?]
Kerstbomenverkoop
De traditionele straathandel als verkoopkanaal van kerstbomen is de laatste jaren verschoven naar het grootwinkelbedrijf, tuincentra en via internet. Dit heeft vooral te maken met de 'one stop shopping cultuur' van tegenwoordig. Men heeft steeds minder tijd om een kerstboom op straat te kopen. Men gaat liever naar een centraal punt waar men tevens de rest van de dagelijkse boodschappen kan doen. Het verkopen van kerstbomen via internet begint ook steeds populairder te worden.
Tuincentra en grootwinkelbedrijven gebruiken de kerstboom als 'trigger' om bezoekers naar hun winkel te trekken. De kerstboom wordt daar tegen een concurrerende prijs aangeboden. De winst tijdens de kerstdagen wordt niet gemaakt op de kerstbomen, maar meer op de versiering in en om de kerstboom.
Uit milieuoverwegingen maken adoptie-, huur- of statiegeldbomen opgang. De bomen (met kluit) worden gehuurd en kunnen na de kerstdagen weer ingeleverd worden, waarna ze herplant worden.
Het gros van de kerstbomen komt uit Scandinavië en de Ardennen.
Boomsoort
De meest populaire kerstboom is de fijnspar, Picea abies. Ook andere soorten uit de geslachten Zilverspar, Spar, Den en Pseudotsuga zijn in gebruik als kerstboom. In het kerstlied is O, Tannenbaum vertaald als O, dennenboom, wat heel terecht is, aangezien zowel "spar" als "den" oude Nederlandse woorden zijn voor "naaldboom".[bron?] De laatste decennia wordt de naam "den" meestal gereserveerd voor wat vroeger "pijnboom" heette (het genus Pinus).
Kunstkerstboom
Naast de echte kerstboom bestaan er ook kunstkerstbomen, die vooral in tuincentra te koop zijn. Dergelijke bomen zijn meestal opgebouwd uit een metalen frame en vlamvertragende kunststof. De punten van de takken zijn lichtjes. Dit is gedaan om de boom een zo afgewerkt mogelijke vorm te geven. Tegenwoordig kan men een spuitbus, met de geur van een echte boom, bij de kunstkerstboom kopen om zo toch de illusie te wekken een 'echte' boom te hebben.
Versiering
Een kerstboom wordt vaak versierd. Enkele bekende onderdelen van de versiering:
- Slingers om de kerstboom
- Kerstballen en andere hangende versiersels
- Een piek, ster of engel op de punt van de kerstboom
- Een kerststal onder de boom
- Cadeau's onder de kerstboom
- Engelenhaar
- Kerstboomverlichting, vaak slingers van lampjes die om de boom gewikkeld worden
- Kerstdorp, aardewerken miniatuurhuisjes
Kerstboomverbranding
In het begin van het nieuwe jaar worden tijdens een kerstboomverbranding de kerstbomen verbrand in veel Nederlandse en Vlaamse gemeenten. Vooral jongeren verzamelen dan kerstbomen en leveren ze in op een bepaalde plaats. Vervolgens worden de kerstbomen op een avond in het bijzijn van de brandweer aangestoken en verbrand.
Trivia
- Jaarlijks is bij IJsselstein in Nederland de grootste verlichte kerstboom te zien in de vorm van lichtjes in de zendmast.[12]
- In 2009 baarde de Haagse Hogeschool opzien met een maatregel om dat jaar voor het eerst geen kerstboom te plaatsen, vanwege het 'internationale karakter en de diversiteit' binnen de school. De school vond een kerstboom 'redelijk gerelateerd (…) aan een christelijk feest' en hing alleen slingers en lampjes op, naar het thema 'licht en warmte', dat volgens de directie door iedereen op zijn eigen manier kan worden ingevuld.[13]
- º http://www.kerstmarkt.com
- º Citefout: Onjuist label
<ref>; er is geen tekst opgegeven voor referenties met de naamlibelle - º Citefout: Onjuist label
<ref>; er is geen tekst opgegeven voor referenties met de naamredactie - ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 (de) Monika Rößiger, Zeit online, december 2012, Der erste Weihnachtsbaum stand im Zunfthaus
- º University of Florida, IFAS extension, Suwannee County, The History of the Christmas Tree
- º La nuit de Noël dans tous les pays p. 170
- º (de) Katholisches.info, magazin für Kirche und Kultur, 16 december 2013, Der Weihnachtsbaum stammt aus Geismar – Heidnisch oder christlich? – Geschichte und Ursprung eines Friedenssymbols
- º University of Illinois Extension, Christmas Tree Facts, Great Moments in Christmas Tree History, http://extension.illinois.edu/trees/facts.cfm
- º Wittenberger Sonntag, 26 december 2015, Die Mär von Luthers Weihnachtsbaum
- ↑ 10,0 10,1 Deutsche Welle, 20 december 2009, Glaubenskrieg um den Tannenbaum
- º Ons Amsterdam, Winterspecial, november-december 2010, De zegetocht van de kerstboom
- º De Grootste Kerstboom ter Wereld
- º
|
Zoek kerstboom op in het WikiWoordenboek. |
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Christmas tree op Wikimedia Commons.
| Kerstmis |
|---|
|