Provincies van België

Provincies van België

België telt tien provincies. Sinds de laatste staatshervormingen behoren de provincies tot de bevoegdheden van de gewesten. Het Vlaams Gewest en het Waals Gewest tellen elk vijf provincies. Het derde Belgische gewest, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, maakt geen deel uit van enige provincie, of is zelf niet onderverdeeld in provincies. De provincies vormen het bestuurlijke niveau tussen de gemeenten enerzijds en de regionale en federale overheid anderzijds.

Overzicht

Actueel

	Gewest	Hoofdplaats	Provincie	Hoofdplaats	Inwoners 2016	Oppervlakte km²
1.	Vlaams Gewest	Brussel	Antwerpen	Antwerpen	1.824.136	2.867
2.			Limburg	Hasselt	863.425	2.422
3.			Oost-Vlaanderen	Gent	1.486.722	3.007
4.			Vlaams-Brabant	Leuven	1.121.693	2.106
5.			West-Vlaanderen	Brugge	1.181.828	3.144
6.	Waals Gewest	Namen	Henegouwen (Hainaut)	Bergen (Mons)	1.337.157	3.786
7.			Luik (Liège/Lüttich)	Luik (Liège)	1.098.688	3.862
8.			Luxemburg (Luxembourg)	Aarlen (Arlon)	280.327	4.440
9.			Namen (Namur)	Namen (Namur)	489.204	3.666
10.			Waals-Brabant (Brabant wallon)	Waver (Wavre)	396.840	1.091
11.	Brussels Hoofdstedelijk Gewest (Région de Bruxelles-Capitale)			Brussel (Bruxelles)	1.187.890	161

(Tussen haakjes staat de Franse respectievelijk de Nederlandse naam. Bij de provincie Luik ook in het Duits omdat in het oostelijk deel van deze provincie die taal wordt gesproken.)

Historisch

Departementen in de Lage Landen

De eerste voorlopers van de Belgische provincies kwamen grofweg tot stand in de Bourgondische tijd en maakten deel uit van het gebied dat bekendstaat als de Zeventien Provinciën en het Prinsbisdom Luik. Met uitzondering van het prinsbisdom maakten daar sinds de 15e eeuw op het grondgebied van het huidige België de graafschappen Vlaanderen, Namen en Henegouwen en de hertogdommen Brabant, Limburg en Luxemburg deel van uit. Bepaalde instellingen zoals de Statenvergadering bestonden al eerder, in Vlaanderen sinds de 12e eeuw.

De huidige indeling van de Belgische provincies volgt in grote lijnen de grenzen van de departementen van de Nederlanden die de Franse revolutionairen na de verovering van de Oostenrijkse Nederlanden in 1794 op het grondgebied van het huidige België inrichtten. Ze werden bestuurd door een regeringscommissaris of een prefect, de benaming die vanaf 1800 werd gebruikt. Het bestuur bestond verder uit een conseil de préfecture die bestond uit een vijftal personen die voor 5 jaar werden verkozen. Daarnaast vergaderde de conseil de département eenmaal per jaar.

Situatie direct na onafhankelijkheid (1830)

Bij de hereniging met Nederland in 1815 werd de indeling grotendeels overgenomen. In België werden negen provincies ingericht met aan het hoofd de gouverneur. De gouverneur zat de Gedeputeerde Staten voor, die instond voor het dagelijkse bestuur van de provincie, en ook de Provinciale Staten, bevoegd voor materies als belastingen, toezicht op ondergeschikte besturen, enz. De Belgische Grondwet bevestigde in 1831 de provincies en in 1836 richtte men met de Provinciewet de Provincieraden in.

Met de vierde staatshervorming werd de provincie Brabant vanaf 1 januari 1995 opgesplitst in drie delen: Vlaams-Brabant, Waals-Brabant en het hoofdstedelijk gebied van 19 gemeenten, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Hierdoor werd het aantal provincies van negen naar tien gebracht. De vijfde staatshervorming droeg vrijwel de hele bevoegdheid over de organisatie en inrichting van de provincies over naar de Gewesten, behalve de afspraken die in de zogenaamde Pacificatiewet van 1988 werden vastgelegd om de taalminderheden te beschermen. In Vlaanderen volgde daarop het Provinciedecreet dat op 29 december 2005 in het Belgisch Staatsblad verscheen.

Opdrachten

De provincie is de overheid tussen het federale en regionale niveau enerzijds en de gemeenten anderzijds. De opdrachten zijn in de Grondwet slechts vaag omschreven als het regelen van de provinciale belangen en ook de provinciewet van 1836 omschreef de bevoegdheid in die termen. In het Vlaamse provinciedecreet blijft de omschrijving zeer ruim: de provincies beogen bij te dragen tot het welzijn van de burgers en de duurzame ontwikkeling van het provinciaal gebied.

Dit betekent dat de provincies ook op een zeer breed terrein taken uitvoeren. In het algemeen kunnen ze samengevat worden, zoals in het Vlaamse provinciedecreet wordt gedaan:

• Aangelegenheden die het lokale gemeentelijke belang overstijgen, voor zover ze streekgericht blijven en gericht op realisaties binnen de grenzen van het grondgebied van de provincie.
• Ondersteunende taken op verzoek van de lokale overheden.
• Initiatieven nemen met het oog op gebiedsgerichte samenwerking.
• Zogenaamde medebewindstaken: dit zijn taken die hen door de hogere overheden via een wet of decreet worden toevertrouwd.

Organisatie

Structureel

De provincies bestaan uit diverse arrondissementen.

Op grond van art. 5, derde lid, van de Grondwet kunnen bij bijzondere meerderheidswet bepaalde gebieden, waarvan die wet de grenzen vaststelt, aan de indeling in provincies onttrokken worden. De bijzondere wet kan ze onder het rechtstreekse gezag plaatsen van de federale uitvoerende macht en een eigen statuut toekennen. Van deze mogelijkheid, die ingevoerd werd om eventueel een oplossing te bieden voor de Voerencarrousel, wordt tot op vandaag geen gebruik gemaakt. Al zou Brussel als voorbeeld kunnen dienen aangezien dat sinds 1995 aan de indeling in provincies is onttrokken. Ook de Duitstalige Gemeenschap oppert deze mogelijkheid vaak, aangezien deze graag los zou komen van de provincie Luik.

Zoals eerder gezegd, volgen de huidige provinciegrenzen de grenzen van de departementen van de Nederlanden uit de Franse periode, met de belangrijke uitzondering van de provincie Brabant die ten tijde van de vierde staatshervorming met ingang van 1 januari 1995 werd opgesplitst in Vlaams-Brabant, Waals-Brabant en het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest.

Het Vlaamse en het Waalse Gewest zijn bevoegd voor het wijzigen of corrigeren van de grenzen van de provincies en van de gemeenten, met uitzondering van de grenzen van de gemeenten genoemd in artikel 7 van de wetten op het gebruik van de talen in bestuurszaken, gecoördineerd op 18 juli 1966, en van de gemeenten Komen-Waasten en Voeren (art. 6, § 1, VI, 8°, BWHI). Deze grenswijzigingen kunnen enkel binnen hetzelfde gewest plaatsvinden, en dus niet de verandering van de gewestgrens tot gevolg hebben. Sedert de overdracht van de organieke wetgeving over de lokale besturen hebben de gewesten van deze mogelijkheid nog geen gebruik gemaakt. Art. 260 van het Provinciedecreet voorziet dat de provincieraad over deze grenswijzigingen zijn advies dient te geven.

Abstractie gemaakt van de wijzigingen aan het grondgebied van de provincies die het gevolg waren van de wijziging van de Rijksgrens van België en van de splitsing van de provincie Brabant, vonden in het verleden de volgende wijzigingen van de provinciegrenzen plaats, voor een groot deel ten gevolge van de vastlegging van de taalgrens (die ook een aantal gemeenten uit de toenmalige administratieve arrondissementen Brussel en Leuven deed overgaan naar het arrondissement Nijvel en op die manier een invloed had op de latere provinciegrens tussen Vlaams-Brabant en Waals-Brabant) of van de fusieoperatie van 1977:

• 19 maart 1923: Burcht en Zwijndrecht, met inbegrip van de Borgerweertpolder en de Sint-Annaparochie die sedertdien als Linkeroever deel uitmaken van de gemeente Antwerpen van Oost-Vlaanderen naar Antwerpen overgedragen
• 1 september 1963: de Nederlandstalige gemeenten Bever, met uitzondering van de gehuchten Groenstraat en Warresaet, en Sint-Pieters-Kapelle gaan van Henegouwen naar Brabant (tegenwoordig Vlaams-Brabant), evenals het gehucht Akrenbos van de gemeente Twee-Akren, dat bij Bever wordt gevoegd
• 1 september 1963: de Nederlandstalige gemeenten Attenhoven, Eliksem, Laar, Landen, Neerhespen, Neerlanden, Neerwinden, Overhespen, Overwinden, Rumsdorp, Waasmont, Walsbets, Walshoutem, Wange en Wezeren (alle tezamen tegenwoordig de gemeente Landen) gaan van Luik naar Brabant (tegenwoordig Vlaams-Brabant)
• 1 september 1963: de Nederlandstalige gemeente Everbeek gaat van Henegouwen naar Oost-Vlaanderen, evenals de gehuchten Broeken, Koekomere en La Haute van de gemeente Elzele, die bij Ronse worden gevoegd, het gehucht d'Hutte van de gemeente Vloesberg, dat bij Opbrakel wordt gevoegd, en de gehuchten Donkerstrate en Haie-de-Viane die bij Viane worden gevoegd
• 1 september 1963: de grotendeels Franstalige gemeenten Moeskroen, Lowingen, Dottenijs en Herzeeuw (tegenwoordig tezamen de gemeente Moeskroen) evenals Neerwaasten, Komen, Houthem, Ploegsteert en Waasten (tegenwoordig tezamen de gemeente Komen-Waasten) gaan van West-Vlaanderen naar Henegouwen, evenals het gehucht Clef d'Hollande van de gemeente Nieuwkerke en het gehucht Risquons-Tout van de gemeente Rekkem
• 1 september 1963: de Franstalige gemeenten Orroir, Amengijs en Rozenaken gaan van Oost-Vlaanderen naar Henegouwen
• 1 september 1963: de Nederlandstalige gemeenten Moelingen, 's-Gravenvoeren, Sint-Martens-Voeren, Sint-Pieters-Voeren, Remersdaal en Teuven (tegenwoordig tezamen de gemeente Voeren) gaan van Luik naar Limburg, evenals een strook grondgebied in het noorden van de gemeente Elch, die bij het Limburgse Rutten wordt gevoegd
• 1 september 1963: de Franstalige gemeenten Corswarem (onofficieel Korsworm), Wouteringen, Bitsingen, Eben-Emael, Ternaaien, Rukkelingen-aan-de-Jeker en Wonk gaan van Limburg naar Luik, evenals de gehuchten La Bosquée, Al Savate en Haut-Vinâve die respectievelijk bij de Luikse gemeenten Cras-Avernas, Elch en Glaaien worden gevoegd
• 1 januari 1977: Muizen gaat van Brabant naar Antwerpen en wordt bij de stad Mechelen gevoegd
• 1 januari 1977: Noville-sur-Mehaigne gaat van Brabant naar Namen
• 1 januari 1977: Boignée gaat van Henegouwen naar Namen
• 1 januari 1977: Seilles en Landenne gaan van Luik naar Namen
• 1 januari 1977: My en Arbrefontaine van Luxemburg naar Luik
• 1 januari 1977: Ambly, Fronville, Bure en Resteigne gaan van Namen naar Luxemburg
• 1 januari 1977: Sugny gaat van Luxemburg naar Namen

In maart 2006 lanceerde het Diestse stadsbestuur het idee om de gemeentegrens met Halen, en dus ook de provinciegrens met Limburg, te wijzigen zodat ze gelijk zou lopen met de E314, maar dit leidde nog niet tot een officiële procedure tot grenswijziging.

Functioneel

De provincieraad

Om de zes jaar worden de leden van de provincieraad (Frans: Conseil provincial) verkozen. Deze verkiezingen vinden gelijktijdig plaats met de gemeenteraadsverkiezingen. De eerste verkiezing voor de provincieraden die werd georganiseerd door de gewesten, was de verkiezing van oktober 2006. Enkel personen van de Belgische nationaliteit kunnen kiezen of verkozen worden. De provincieraad is in zekere zin de "wetgevende" macht. Ze neemt de beslissingen over alle materies van provinciaal belang en keurt de budgetten en de rekeningen goed.

De deputatie

Het dagelijks bestuur van de provincie wordt waargenomen door de deputatie (Frans: Collège provincial) die bestaat uit "gedeputeerden" (députés), elk met hun eigen bevoegdheid zoals milieu, onderwijs, economie enz.. Ze worden voorgedragen door de verkozen leden van de provincieraad.

De gouverneur

Aan het hoofd van een provincie staat een door de gewestregering benoemde gouverneur. In Vlaanderen is de gouverneur tevens voorzitter van de deputatie. In Wallonië neemt hij wel deel aan de vergaderingen, maar vervult er enkel de functie van commissaris van de regering.

Wetgeving

De basiswetgeving voor de organisatie, werking en bevoegdheden van de provincies is vastgelegd in:

• De Belgische Grondwet: onder meer artikel 41 dat de provincies de bevoegdheid toekent voor het regelen van provinciale belangen.
• De federale Provinciewet van 30 april 1836 (met aanpassingen). Hiervan zijn een aantal artikelen geldig gebleven omdat in de huidige stand van de staatshervorming de regionale overheden niet de bevoegdheid hebben om die te wijzigen. Het gaat om zaken die betrekking hebben op politie, federale verplichte uitgaven, de rechtsprekende taak van de deputatie, pensioenen, de tussenkomsten van het Rekenhof, de federale opdrachten van de gouverneur, de arrondissementscommissarissen en de verbindingsambtenaren gedetacheerd bij de gouverneur.
• De provinciekieswet van 19 oktober 1921 (en aanpassingen).
• De provinciedecreten. Ze vormen de basis voor de organisatie van de provincies en hun werking: voor het Vlaamse Gewest is dit het provinciedecreet van 9 december 2005 ; voor het Waals Gewest is dit het provinciedecreet van 12 februari 2004.
• De Code de la démocratie locale et de la décentralisation. De Waalse regering codificeerde bij besluit van 22 april 2004 de decreetgeving betreffende de plaatselijke besturen. Deze codificatie is het Wetboek van de plaatselijke democratie en de decentralisatie en bevat onder meer de bepalingen uit het provinciedecreet.
• Het Bestuursakkoord van 25 april 2003. Dit werd onderhandeld en ondertekend tussen het Vlaams, het provinciaal en het lokaal bestuursniveau en vormt het sluitstuk van het zogenaamde “kerntakendebat” waarbij de drie bestuursniveaus in Vlaanderen in 2002 discussieerden over effectief en burgergericht overheidsbestuur.

Trivia

De vroegere BSD (Belgische strijdkrachten in Duitsland) noemde men voor 1995 weleens de officieuze tiende Belgische provincie.

Zie ook

• Bestuurlijke indeling van België
• ISO 3166-2:BE
• Lijst van provinciale vlaggen van België

Externe links

• (nl) Vereniging van de Vlaamse Provincies
• (fr) Association des Provinces wallonnes - Vereniging van de Waalse Provincies

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Provinces of Belgium op Wikimedia Commons.

Overheid van België

Federale staat: Federaal Parlement (Kamer van Volksvertegenwoordigers & Senaat) · Federale regering Gewesten: Vlaams Parlement · Vlaamse Regering · Brussels Hoofdstedelijk Parlement · Brusselse Hoofdstedelijke Regering · Waals Parlement · Waalse Regering Gemeenschappen: Vlaams Parlement · Vlaamse Regering · Parlement van de Franse Gemeenschap · Franse Gemeenschapsregering · Parlement van de Duitstalige Gemeenschap · Duitse Gemeenschapsregering Provincies: Provincieraad · Deputatie · Gouverneur Gemeentes: Gemeenteraad · College van burgemeester en schepenen (Districtsraad · Districtscollege)