Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Meiboom: verschil tussen versies
(https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Meiboom&oldid=50795705) |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| (4 tussenliggende versies door 2 gebruikers niet weergegeven) | |||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
Het planten van een '''meiboom''' (kort ook wel '''mei''' of in oudere spelling '''meij''' of '''mey''') is een oud gebruik dat nog altijd voorkomt in grote delen van [[Europa (werelddeel)|Europa]]. | |||
Feestelijkheden rond het planten van en dansen rond de meiboom zijn in sommige gemeenten nog erg levende traditie, die gepaard kan gaan met uitingen van liefde tussen verliefden of voor de gemeente waarin men woont.{{bron?}} | |||
==Kenmerken== | ==Kenmerken== | ||
| Regel 21: | Regel 7: | ||
Er worden verschillende soorten bomen gebruikt, zoals de [[conifeer]], [[es (boom)|es]], [[pinus|den]], [[spar]] en [[berk]]. De boom werd in [[optocht]] vervoerd met één of meer versierde wagens, de zogenaamde ''meiwagens''. In sommige gevallen werd de optocht vergezeld door een [[Harmonieorkest|muziekkorps]] en werd gebruikgemaakt van zelfgemaakte [[waldhoorn]]s (vergelijkbaar met de [[midwinterhoorn]]), ''meifluitjes'', ''hoppen'' of ''pijpen''. Deze fluitjes werden gebruikt om de [[heks (persoon)|heksen]], de boze [[geest]]en die het meifeest konden bederven, te verjagen. | Er worden verschillende soorten bomen gebruikt, zoals de [[conifeer]], [[es (boom)|es]], [[pinus|den]], [[spar]] en [[berk]]. De boom werd in [[optocht]] vervoerd met één of meer versierde wagens, de zogenaamde ''meiwagens''. In sommige gevallen werd de optocht vergezeld door een [[Harmonieorkest|muziekkorps]] en werd gebruikgemaakt van zelfgemaakte [[waldhoorn]]s (vergelijkbaar met de [[midwinterhoorn]]), ''meifluitjes'', ''hoppen'' of ''pijpen''. Deze fluitjes werden gebruikt om de [[heks (persoon)|heksen]], de boze [[geest]]en die het meifeest konden bederven, te verjagen. | ||
De meiboom wordt versierd met een [[vlag]] of vlaggetjes, strikken, [[Lint (strook stof)|linten]], kronen, bladeren, bloemen en planten (zoals de [[jeneverbes]], [[fluitekruid]], [[boterbloem]]en), gekleurde [[wol]], [[papier]] ([[crêpepapier]]) en [[Slinger (versiering)|slingers]]. Boven op de meiboom wordt wel een ''[[meidoorn]]tak'' geplaatst. In andere gevallen worden de [[Tak (plant)|takken]] van de boom verwijderd en blijft een kale stam met [[Kroon (plant)|kroon]] over. Ook wordt wel een (gestolen) haan in een kooi omhoog gebracht. Weer andere gebieden hebben kransen of een [[zon]] (of [[Wagenwiel (symbool)|zonnewiel]]) op of aan de paal, [[wimpel]](s) en [[windwijzer]]s. | De meiboom wordt versierd met een [[vlag]] of vlaggetjes, strikken, [[Lint (strook stof)|linten]], kronen, bladeren, bloemen en planten (zoals de [[jeneverbes]], [[fluitekruid]], [[boterbloem]]en), gekleurde [[wol]], [[papier]] ([[crêpepapier]]) en [[Slinger (versiering)|slingers]]. Boven op de meiboom wordt wel een ''[[meidoorn]]tak'' geplaatst. In andere gevallen worden de [[Tak (plant)|takken]] van de boom verwijderd en blijft een kale stam met [[Kroon (plant)|kroon]] over. Ook wordt wel een (gestolen) haan in een kooi omhoog gebracht. Weer andere gebieden hebben kransen of een [[zon]] (of [[Wagenwiel (symbool)|zonnewiel]]) op of aan de paal, [[wimpel]](s) en [[windwijzer]]s. | ||
De wijze van [[decoratie|versieren]] verschilt per gebied<ref>[ | De wijze van [[decoratie|versieren]] verschilt per gebied.<ref>{{ts.|Leeuwarder Courant}}, 24 december 1982, p. 36: [https://www.dekrantvantoen.nl/vw/page.do?code=LC&id=LC-19821224-036&aid=LC-19821224-36003 ''De levensboom, geliefd symbool van eeuwigheid''], onderkopje [https://www.dekrantvantoen.nl/vw/article.do?id=LC-19821224-36003 ''Meiboom en kerstboom''] op dekrantvantoen.bn</ref> | ||
De meiboom wordt soms bewaakt, omdat naburige dorpen proberen de meiboom te stelen of beschadigen. Dit zou ongeluk brengen. Dit komt ook voor bij het [[paasvuur]], wat in verband staat met de meiboom (vaak is de meiboom het centrale deel van het paasvuur, ook de palmpasentak | De meiboom wordt soms bewaakt, omdat naburige dorpen proberen de meiboom te stelen of beschadigen. Dit zou ongeluk brengen. Dit komt ook voor bij het [[paasvuur]], wat in verband staat met de meiboom (vaak is de meiboom het centrale deel van het paasvuur, ook de palmpasentak wordt in verband gebracht met de meiboom.)<ref>{{ts.|Nieuwsblad van het Noorden}}, 25 maart 1983, p. 10: [https://www.dekrantvantoen.nl/vw/article.do?id=NVHN-19830325-AE0010001 ''Paasbrood uitvloeisel van de offermaaltijden''] (op dekrantvantoen.nl)</ref> | ||
Het is gebruikelijk dat linten in de meiboom worden gehangen. Door de dansbewegingen rond de boom worden de linten [[weven|verweven]]. In een andere versie vinden [[reidans]]en plaats rond de meiboom.<ref>[http://www.innl.nl/page/885/nl Nationaal Historisch Museum – kinderen dansen rond de meiboom, 1948] {{dode link|datum=november 2022|geen archiefversie op archive.org}}</ref><ref>{{ts.|Brabants Dagblad}}, 27 april 2007, [https://www.bd.nl/tilburg-e-o/mie-katoen-danst-rond-meiboom~a2508fd4/ ''Mie Katoen danst rond de meiboom'']</ref> Meisjes [[dans]]en rond de meiboom en de meigraaf werpt zijn krans, zo wordt de ''meigravin'' of ''meikoningin'' van het jaar gekozen. De meiboom is een thema in een aantal [[volksliedje]]s.<ref>[http://www.volksliedarchief.nl/artikelen/aantekeningen%20rond%20het%20planten%20van%20de%20meiboom.htm ''Aaantekeningen rond het planten van de meiboom''] op Volksliedarchief.nl</ref> | |||
Een ander gebruik is het [[Mastklimmen (sport)|paalklimmen]]. Soms om de touwen te verwijderen die zijn gebruikt om de meiboom op te richten, in andere gevallen moet het voorwerp op de meiboom rondgedraaid worden om geluk te brengen. | Een ander gebruik is het [[Mastklimmen (sport)|paalklimmen]]. Soms om de touwen te verwijderen die zijn gebruikt om de meiboom op te richten, in andere gevallen moet het voorwerp op de meiboom rondgedraaid worden om geluk te brengen. | ||
| Regel 34: | Regel 20: | ||
Na de [[reformatie]] werd in veel gebieden opgetreden tegen het gebruik, waardoor het in bepaalde gebieden verdwenen is. Toch bleven meifeesten rond meibomen (met meidansen, meikoninginnen en meigraven) ook na de [[kerstening]] van Europa voortbestaan. | Na de [[reformatie]] werd in veel gebieden opgetreden tegen het gebruik, waardoor het in bepaalde gebieden verdwenen is. Toch bleven meifeesten rond meibomen (met meidansen, meikoninginnen en meigraven) ook na de [[kerstening]] van Europa voortbestaan. | ||
== Vieringen == | == Vieringen == | ||
=== België === | === België === | ||
De meiboomplantingen van [[Brussel (stad)|Brussel]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160307021702/http://www.belgie-toerisme.nl/informations/evenementen-bruxelles-planten-van-de-meiboom/nl/E/19366.html ''Planten van de meiboom in Brussel''] op belgie-toerisme.nl (gearchiveerde versie van 7 maart 2017 op archive.org)</ref> en [[Leuven]] vinden plaats in augustus. In beide steden wordt beweerd dat zij ’de echte meiboom’ planten. Dit gaat volgens een legende terug op een bruiloft in 1213, waar een ruzie ontstond tussen een groep Leuvenaars en Brusselaars. De Brusselaars wonnen, en zouden van hertog Jan III van Brabant de toelating hebben gekregen om elk jaar op 9 augustus de Meyboom te planten. Zij zouden dit privilege verliezen wanneer de Leuvenaars zich voor 17.00 uur meester konden maken van de boom. Volgens de Leuvenaars slaagden ’de mannen van 1929’ er in 1974 in om de boom die de Brusselaars hadden gereserveerd als meiboom, naar Leuven over te brengen.<ref>[http://www.meyboom.be ''Website van de Metgezellen van Sint-Laurentius – organisatoren van de Brusselse Meyboom-planting'']</ref><ref>[http://www.mannen1969.be/meyboom/index.php ''De Leuvense Meyboom'']</ref> | |||
De meiboomplantingen van [[Brussel (stad)|Brussel]]<ref>[http://www.belgie-toerisme.nl/informations/ | |||
In [[Hasselt (België)|Hasselt]] heeft de meiboomplanting plaats op de vooravond van [[1 mei]]. De traditie dateert uit de tijd dat de [[Hasselt (België)|Hasseltse]] rederijkerskamer ''De Roode Roos'' op meiavond een meigraaf koos ([[1557]]). Aan de stadswallen kwamen de gezellen bijeen om het ''Meiliedeken'' te zingen. Nog steeds komen de leden van de [[rederijkers]]kamer samen ter hoogte van de vroegere Jongmanstoren. Ze gaan met de meiboom naar de Grote Markt en planten hem daar. Muziekmaatschappijen spelen er het ''Meiliedje''. Het lied dateert uit de [[17de eeuw]] en werd ooit ten onrechte toegeschreven aan [[Joost van den Vondel|Vondel]]. Componist [[Maurice Leenders]] schreef in [[1870]] een arrangement en de dirigent van Sint-Cecilia, [[Alexis Pierloz]] ([[1853]]-[[1919]]), schreef de bezetting voor het hedendaagse ''Meiliedje''. | In [[Hasselt (België)|Hasselt]] heeft de meiboomplanting plaats op de vooravond van [[1 mei]]. De traditie dateert uit de tijd dat de [[Hasselt (België)|Hasseltse]] rederijkerskamer ''De Roode Roos'' op meiavond een meigraaf koos ([[1557]]). Aan de stadswallen kwamen de gezellen bijeen om het ''Meiliedeken'' te zingen. Nog steeds komen de leden van de [[rederijkers]]kamer samen ter hoogte van de vroegere Jongmanstoren. Ze gaan met de meiboom naar de Grote Markt en planten hem daar. Muziekmaatschappijen spelen er het ''Meiliedje''. Het lied dateert uit de [[17de eeuw]] en werd ooit ten onrechte toegeschreven aan [[Joost van den Vondel|Vondel]]. Componist [[Maurice Leenders]] schreef in [[1870]] een arrangement en de dirigent van Sint-Cecilia, [[Alexis Pierloz]] ([[1853]]-[[1919]]), schreef de bezetting voor het hedendaagse ''Meiliedje''. | ||
=== Nederland === | === Nederland === | ||
In Zuid-Limburg wordt in veel dorpen nog elk jaar een den geplant (net als in de [[Eifel]]). Dit gebeurt vaak door óf de plaatselijke [[Schutterij (folklore)|schutterij]]<ref>[ | In Zuid-Limburg wordt in veel dorpen nog elk jaar een den geplant (net als in de [[Eifel]]). Dit gebeurt vaak door óf de plaatselijke [[Schutterij (folklore)|schutterij]],<ref>[https://bussen-schutten.nl/Diversen/Meiboom ''Broederschap van St. Martinus – Meiboom te Neer''] op bussen-schutten.nl (november 2022)</ref> die de den meestal plant bij de schutterskoning, óf door de [[jonkheid]] (een vereniging ongehuwde mannen).<ref>[http://www.jonkheid-banholt.nl/informatie/denhalen/nieuwe%20den.htm Jonkheid Banholt plant de Sint Gerlachusden] {{dode link|datum=september 2017|geen functionerende archiefversie op archive.org}}</ref><ref>[http://www.jonkheidnoorbeek.nl/activiteiten/denhalen Jonkheid Noorbeek haalt de Sint Brigidaden]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20120529005307/http://www.jonkheidmheer.nl/mei_den.php Jonkheid Mheer plant mei-den] op jonkheidmheer.nl, gearchiveerde versie van 29 mei 2012 op archive.org</ref> In [[Valkenburg aan de Geul]] wordt de den overigens gestolen (’geklauwd’) uit het bos door de jonkheid ’Boete de Poort’. Hij wordt goed bewaakt om niet door andere jonkheden gestolen te worden en op [[30 april]] wordt de mei-den rechtgezet op het [[Grendelplein]], onderaan de [[Cauberg]]. Op die dag worden ook de ’meikoningin’ en het ’meipaar’ uitgeroepen. Ook in andere plaatsen wordt een meiboom geplant, zoals in [[Appingedam]]<ref>[http://www.dvhn.nl/nieuws/groningen/article6719797.ece/Meiboom-staat-al-in-Appingedam Meiboom staat al in Appingedam]</ref> en in [[Schinveld]] waar gedurende twee weken een strijd plaatsvindt tussen de meiverenigingen ’De Jonkheid’ en ’De Getrouwden’ om het bezit van de dennenstaak. | ||
In [[Gouda]] werd in [[1494]] een bedrag betaald om de gaten, die gebruikt waren voor het planten de meiboom, voor het [[raadhuis]] dicht te maken<ref>[https://web.archive.org/web/20120531200319/http://www.groenehartarchieven.nl/voorouders/k1div/12147855 Groene Hart Archieven]</ref> | In [[Gouda]] werd in [[1494]] een bedrag betaald om de gaten, die gebruikt waren voor het planten de meiboom, voor het [[raadhuis]] dicht te maken.<ref>[https://web.archive.org/web/20120531200319/http://www.groenehartarchieven.nl/voorouders/k1div/12147855 Groene Hart Archieven] (gearchiveerde versie van 31 mei 2012 op archive.org)</ref> | ||
De Britse ambtenaar [[Samuel Pepys]] beschrijft in zijn dagboek van 14 mei 1660 het gebruik van de meiboom in Den Haag: | De Britse ambtenaar [[Samuel Pepys]] beschrijft in zijn dagboek van 14 mei 1660 het gebruik van de meiboom in Den Haag: „may-poles, which we saw there standing at every great man’s door, of different greatness according to the quality of the person”.<ref>http://www.pepysdiary.com/diary/1660/05/</ref> | ||
Op [[Schiermonnikoog]] wordt ''Kallemooi'' gevierd<ref>[http://www.ecomare.nl/ecomare-encyclopedie/gebieden/waddengebied/nederlands-waddengebied/schiermonnikoog/folklore-op-schiermonnikoog/ Folklore op Schiermonnikoog]</ref> | Op [[Schiermonnikoog]] wordt ''Kallemooi'' gevierd:<ref>[http://www.ecomare.nl/ecomare-encyclopedie/gebieden/waddengebied/nederlands-waddengebied/schiermonnikoog/folklore-op-schiermonnikoog/ Folklore op Schiermonnikoog]</ref> een traditie op dit eiland, waarbij op de zaterdagavond voor pinksterzondag een meiboom (of ''Kallemooimast'') omhoog wordt gehesen met bovenin een grote mand met daarin een ’gestolen’ haan uit het dorp. Na drie dagen gaat de mast weer naar beneden en wordt de haan in een optocht weer teruggebracht naar de rechtmatige eigenaar. De haan kan dan terug in zijn hok en naar zijn hennen, waarna de eigenaar iedereen ter plaatse trakteert op een drankje. De [[dierenbescherming]] vindt dit gebruik niet diervriendelijk.<ref>{{ts.|Leeuwarder Courant}}, 3 juni 2014, [https://www.lc.nl/archief/Verzet-tegen-haan-in-mast-op-Schier-20872503.html ''Verzet tegen haan in mast op Schier'']</ref> Ook in andere gebieden werd dit feest in het verleden gevierd. Er is een vermelding uit [[1702]] uit het Groningse [[Zoutkamp]]. | ||
In [[Deventer]] werden de ''Pinksterkronen'' in [[1679]] verboden, ze werden vervangen door meibomen. In [[1704]] werden ook de meibomen verboden. De meibomen werden toen vervangen door staken, omhangen met [[hoepel]]s en [[slinger (versiering)|slingers]]. Op tweede Pinksterdag wordt er in een of twee kringen omheen gezwierd, het zogenaamde ''rozen''. | In [[Deventer]] werden de ''Pinksterkronen'' in [[1679]] verboden, ze werden vervangen door meibomen. In [[1704]] werden ook de meibomen verboden. De meibomen werden toen vervangen door staken, omhangen met [[hoepel]]s en [[slinger (versiering)|slingers]]. Op tweede Pinksterdag wordt er in een of twee kringen omheen gezwierd, het zogenaamde ''rozen''. | ||
Daarnaast is het in sommige gedeelten van Nederland (o.a. de [[Achterhoek]] en [[Limburg (Nederland)|Limburg]]) de gewoonte om, wanneer een nieuw gebouwd huis het hoogste punt van de bouw bereikt heeft, een | Daarnaast is het in sommige gedeelten van Nederland (o.a. de [[Achterhoek]] en [[Limburg (Nederland)|Limburg]]) de gewoonte om, wanneer een nieuw gebouwd huis het hoogste punt van de bouw bereikt heeft, een ’meiboom’ tegen dit punt aan te zetten. De meiboom staat ook in dit geval symbool voor vruchtbaarheid en voorspoed. De boom wordt door buurtbewoners uit bijvoorbeeld een naburig bos gehaald en na de plaatsing wordt er een glaasje gedronken en wordt er samen [[proosten|geproost]]. De ''mei'' wordt soms op het gebouw geplaatst,<ref>{{ts.|Leeuwarder Courant}}, 18 februari 1922, [http://www.dekrantvantoen.nl/vw/article.do?id=LC-19220218-2013 ''De „Lentefilm”''] kolom 2. Op dekrantvantoen.nl</ref> in andere gevallen ertegenaan of er vlakbij<ref>[http://www.achterhoek-nieuws.nl/nieuws/15-10-2011/meiboom-voor-nieuwe-schoolgebouw.html Meiboom voor nieuw schoolgebouw geplaatst] {{dode link|datum=september 2017}}</ref><ref>[https://riedo.nl/nieuw-aanbouw-dorpshuis/ ''Nieuw aanbouw dorpshuis''] zie foto 7 oktober, op riedo.nl</ref> In sommige gevallen moet een vergunning aangevraagd worden als men een meiboom wil planten.<ref>[https://web.archive.org/web/20120529044035/https://digitaalloket.oude-ijsselstreek.nl/MijnLoket/prodcat/products/getProductDetailsAction.do?name=Meiboom+aanvragen Melding feest gemeente Oude IJsselstreek]</ref><ref>[http://www.nieuws7.nl/meiboom.html De nieuwbouw Parc Transwijk bereikt het hoogste punt] {{dode link|datum=januari 2018}}</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20120531200319/http://www.groenehartarchieven.nl/voorouders/k1div/12147855 De Rijnlandsche Courant; De Meiboom staat in de kap, 03-05-1913]</ref> | ||
In [[Drachtstercompagnie]] werd een huis ''Skrale jammer'' genoemd, omdat na het plaatsen van de meiboom geen balkenbier werd geschonken aan het werkvolk<ref>[http://www.verhalenbank.nl/extra.php?info=tekst&idnummer=CJ064213&volksverhaal_type=TM%202601&atu_type= Skrale jammer]</ref> | In [[Drachtstercompagnie]] werd een huis ''Skrale jammer'' genoemd, omdat na het plaatsen van de meiboom geen balkenbier werd geschonken aan het werkvolk.<ref>[http://www.verhalenbank.nl/extra.php?info=tekst&idnummer=CJ064213&volksverhaal_type=TM%202601&atu_type= Skrale jammer]</ref> In een ander verhaal krijgt de voorman twee [[rijksdaalder]]s als de meiboom wordt geplant.<ref>[http://www.verhalenbank.nl/extra.php?info=tekst&idnummer=ypfoe418&volksverhaal_type=VDK%201407*&atu_type= Twee rijksdaalders in het hemd] {{dode link|datum=november 2017}}</ref> | ||
Volgens een [[volksverhaal]] werd er een meiboom geplant op de plek waar de [[zwerfsteen]] ''[[Amersfoortse Kei]]'' begraven was op de Varkensmarkt<ref>[http://www.verhalenbank.nl/extra.php?info=tekst&idnummer=CBOEK436&volksverhaal_type=AT%200926B*&atu_type= De Amersfoortse kei]{{dode link|datum=november 2017 | Volgens een [[volksverhaal]] werd er een meiboom geplant op de plek waar de [[zwerfsteen]] ''[[Amersfoortse Kei]]'' begraven was op de Varkensmarkt.<ref>[http://www.verhalenbank.nl/extra.php?info=tekst&idnummer=CBOEK436&volksverhaal_type=AT%200926B*&atu_type= De Amersfoortse kei] {{dode link|datum=november 2017}}</ref> | ||
===Groot-Brittannië en Ierland=== | ===Groot-Brittannië en Ierland=== | ||
Ook in [[Groot-Brittannië]] en [[Ierland (land)|Ierland]] komen gebruiken rondom de meiboom (''Maypole'', ''May-pole'' of in [[Wales]]: ''Birch'') voor. De oudst bekende vermelding van een meiboom komt voor in een gedicht uit de [[14e eeuw]] van Gryffydd ap Adda ap Dafydd, waarin de meiboom van [[Llanidloes]] voorkomt. | Ook in [[Groot-Brittannië]] en [[Ierland (land)|Ierland]] komen gebruiken rondom de meiboom (''Maypole'', ''May-pole'' of in [[Wales]]: ''Birch'') voor. De oudst bekende vermelding van een meiboom komt voor in een gedicht uit de [[14e eeuw]] van Gryffydd ap Adda ap Dafydd, waarin de meiboom van [[Llanidloes]] voorkomt. | ||
De opkomst van het [[protestantisme]] in de [[16e eeuw]] heeft geleid tot toenemende afkeuring van ''maypoles'' en andere gebruiken rondom 1 mei, ze werden gezien als [[afgoderij]]. Onder de regering van [[Eduard VI van Engeland|Edward VI]] in [[Engeland]] en [[Wales]] werd het [[Anglicanisme]] uitgeroepen tot [[staatsgodsdienst]] en onder de [[Reformatie]] werden veel meibomen, zoals de beroemde Cornhill meiboom van Londen, vernietigd. Als [[Maria I van Engeland|Maria I]] de troon bestijgt na Edwards dood, herstelde ze het [[ | De opkomst van het [[protestantisme]] in de [[16e eeuw]] heeft geleid tot toenemende afkeuring van ''maypoles'' en andere gebruiken rondom 1 mei, ze werden gezien als [[afgoderij]]. Onder de regering van [[Eduard VI van Engeland|Edward VI]] in [[Engeland]] en [[Wales]] werd het [[Anglicanisme]] uitgeroepen tot [[staatsgodsdienst]] en onder de [[Reformatie]] werden veel meibomen, zoals de beroemde Cornhill meiboom van Londen, vernietigd. Als [[Maria I van Engeland|Maria I]] de troon bestijgt na Edwards dood, herstelde ze het [[Rooms-Katholieke Kerk|rooms-katholicisme]] weer en de praktijken rondom de ''maypoles'' werden in sommige gebieden hersteld. | ||
In [[Schotland]] verdwenen de gebruiken rondom de meiboom grotendeels door grote invloed van het [[presbyterianisme]]. | In [[Schotland]] verdwenen de gebruiken rondom de meiboom grotendeels door grote invloed van het [[presbyterianisme]]. | ||
| Regel 105: | Regel 56: | ||
De grootste ''maypoles'' staan in [[Nun Monkton]] (88 feet), Barwick-in-Elmet (86 feet) en Welford-on-Avon (65 feet). In Barwick-in-Elmet maken meidansen en ''Morris dansen'' deel uit van de feestelijkheden, ook is er een [[processie]]. Elke drie jaar wordt de meiboom geïnspecteerd. Als de boom wordt rechtgezet, wordt in de paal geklommen om de touwen los te maken. De klimmer wordt dan aangemoedigd om tot boven in de meiboom te klimmen, om daar ''the fox'' te laten draaien en zo het dorp geluk te brengen. | De grootste ''maypoles'' staan in [[Nun Monkton]] (88 feet), Barwick-in-Elmet (86 feet) en Welford-on-Avon (65 feet). In Barwick-in-Elmet maken meidansen en ''Morris dansen'' deel uit van de feestelijkheden, ook is er een [[processie]]. Elke drie jaar wordt de meiboom geïnspecteerd. Als de boom wordt rechtgezet, wordt in de paal geklommen om de touwen los te maken. De klimmer wordt dan aangemoedigd om tot boven in de meiboom te klimmen, om daar ''the fox'' te laten draaien en zo het dorp geluk te brengen. | ||
In het [[Welsh (taal)|Welsh]] wordt een meiboom ''Y Fedwen Fai'' genoemd. Het planten of oprichten van de meiboom wordt ''Pawl Haf'' of '' | In het [[Welsh (taal)|Welsh]] wordt een meiboom ''Y Fedwen Fai'' genoemd. Het planten of oprichten van de meiboom wordt ''Pawl Haf'' of ''godi’r Fedwen'' genoemd. | ||
===Scandinavië=== | ===Scandinavië=== | ||
| Regel 117: | Regel 68: | ||
Er vindt vaak een processie plaats voor het planten. Jonge mannen versieren de meiboom met tekens die regio vertegenwoordigen. Er wordt vaak een wacht aangesteld, omdat naburige dorpen de meiboom kunnen komen stelen. Na het planten volgt een ''Tanz in den Mai''. De meibomen worden op verschillende manieren opgericht, soms met gebruik van moderne hulpmiddelen (kranen). In [[Neder-Oostenrijk]] worden touwen en ladders gebruikt. | Er vindt vaak een processie plaats voor het planten. Jonge mannen versieren de meiboom met tekens die regio vertegenwoordigen. Er wordt vaak een wacht aangesteld, omdat naburige dorpen de meiboom kunnen komen stelen. Na het planten volgt een ''Tanz in den Mai''. De meibomen worden op verschillende manieren opgericht, soms met gebruik van moderne hulpmiddelen (kranen). In [[Neder-Oostenrijk]] worden touwen en ladders gebruikt. | ||
De ''Maibaum'' blijft vaak de gehele maand staan en wordt dan weer afgebroken. De versieringen worden opgeborgen tot het volgende jaar. In [[Beieren]] blijft de ''Maibaum'' het gehele jaar staan<ref>[https://web.archive.org/web/20100905145506/http://www.youropi.com/nl/muenchen/activiteiten/viktualienmarkt-10675 Meiboom op Viktualienmarkt München]</ref> | De ''Maibaum'' blijft vaak de gehele maand staan en wordt dan weer afgebroken. De versieringen worden opgeborgen tot het volgende jaar. In [[Beieren]] blijft de ''Maibaum'' het gehele jaar staan.<ref>[https://web.archive.org/web/20100905145506/http://www.youropi.com/nl/muenchen/activiteiten/viktualienmarkt-10675 Meiboom op Viktualienmarkt München]</ref> | ||
===Tsjechië=== | ===Tsjechië=== | ||
| Regel 126: | Regel 77: | ||
===Spanje=== | ===Spanje=== | ||
In [[galicië (Spanje)|Galicië]] wordt het meifeest ''Mayos'' of ''festa dos Maios'' genoemd, het wordt vergezeld door zang (''cantar dos Maios'') en dans (''danzas os Maios''). De meiboom wordt ''palo alto'' genoemd. | In [[galicië (Spanje)|Galicië]] wordt het meifeest ''Mayos'' of ''festa dos Maios'' genoemd, het wordt vergezeld door zang (''cantar dos Maios'') en dans (''danzas os Maios''). De meiboom wordt ''palo alto'' genoemd. | ||
| Regel 136: | Regel 86: | ||
== Symboliek == | == Symboliek == | ||
Als [[symbool]] refereert de meiboom aan de [[Irminsul|levensboom]] ten teken van vruchtbaarheid. In de oude [[mythologie]]ën van het noordelijke deel van Europa was dat [[Yggdrasil]]. Boven in de meiboom hangt een groene krans als symbool van het [[zonnewiel|zonnerad]]. Het wordt aan gang gebracht door de jeugd. | Als [[symbool]] refereert de meiboom aan de [[Irminsul|levensboom]] ten teken van vruchtbaarheid. In de oude [[mythologie]]ën van het noordelijke deel van Europa was dat [[Yggdrasil]]. Boven in de meiboom hangt een groene krans als symbool van het [[zonnewiel|zonnerad]]. Het wordt aan gang gebracht door de jeugd. | ||
== Trivia == | == Trivia == | ||
| Regel 157: | Regel 92: | ||
== Zie ook == | == Zie ook == | ||
* [[Beltane]] | |||
* [[Meierblis]]; ook dit ritueel vindt plaats op 30 april | * [[Meierblis]]; ook dit ritueel vindt plaats op 30 april | ||
* [[Maia (mythologie)|Maia]] | * [[Maia (mythologie)|Maia]] | ||
| Regel 165: | Regel 101: | ||
* [[Lente#Feesten en rituelen tijdens de lente|Feesten en rituelen tijdens de lente]] | * [[Lente#Feesten en rituelen tijdens de lente|Feesten en rituelen tijdens de lente]] | ||
== | == Weblinks == | ||
<!--* [http://www.jonkheid-vallekeberg.nl/ Jonkheid Valkenburg ’Boete de Poort’] dode link bij raadpleging op 1okt2010--> | |||
<!--* [http://www.jonkheid-vallekeberg.nl/ Jonkheid Valkenburg | |||
{{Commonscat|Maypoles}} | {{Commonscat|Maypoles}} | ||
{{Appendix|2= | {{Appendix|2= | ||
{{References}} | {{References}} | ||
*Nederlandse jaarfeesten en hun liederen door de eeuwen heen, | *{{aut|Marita Kruijswijk, Marian Nesse}}, ''Nederlandse jaarfeesten en hun liederen door de eeuwen heen'', 2004, ISBN 90-6550-933-X | ||
}} | }} | ||
Huidige versie van 13 nov 2022 om 18:45
Het planten van een meiboom (kort ook wel mei of in oudere spelling meij of mey) is een oud gebruik dat nog altijd voorkomt in grote delen van Europa.
Feestelijkheden rond het planten van en dansen rond de meiboom zijn in sommige gemeenten nog erg levende traditie, die gepaard kan gaan met uitingen van liefde tussen verliefden of voor de gemeente waarin men woont.[bron?]
Kenmerken
Een meiboom is een versierde paal of boom. Het oprichten van de boom gaat gepaard met verschillende rituelen, deze verschillen per gebied. De boom wordt vaak geplant op 1 mei, of op de vooravond daarvan (30 april). In andere gebieden gebeurt dit tijdens het Midzomerfeest of Pinksteren. De meiboom wordt in veel gevallen op het dorpsplein (brink), tussen de kerk en de herberg, geplant.
Er worden verschillende soorten bomen gebruikt, zoals de conifeer, es, den, spar en berk. De boom werd in optocht vervoerd met één of meer versierde wagens, de zogenaamde meiwagens. In sommige gevallen werd de optocht vergezeld door een muziekkorps en werd gebruikgemaakt van zelfgemaakte waldhoorns (vergelijkbaar met de midwinterhoorn), meifluitjes, hoppen of pijpen. Deze fluitjes werden gebruikt om de heksen, de boze geesten die het meifeest konden bederven, te verjagen.
De meiboom wordt versierd met een vlag of vlaggetjes, strikken, linten, kronen, bladeren, bloemen en planten (zoals de jeneverbes, fluitekruid, boterbloemen), gekleurde wol, papier (crêpepapier) en slingers. Boven op de meiboom wordt wel een meidoorntak geplaatst. In andere gevallen worden de takken van de boom verwijderd en blijft een kale stam met kroon over. Ook wordt wel een (gestolen) haan in een kooi omhoog gebracht. Weer andere gebieden hebben kransen of een zon (of zonnewiel) op of aan de paal, wimpel(s) en windwijzers. De wijze van versieren verschilt per gebied.[1]
De meiboom wordt soms bewaakt, omdat naburige dorpen proberen de meiboom te stelen of beschadigen. Dit zou ongeluk brengen. Dit komt ook voor bij het paasvuur, wat in verband staat met de meiboom (vaak is de meiboom het centrale deel van het paasvuur, ook de palmpasentak wordt in verband gebracht met de meiboom.)[2]
Het is gebruikelijk dat linten in de meiboom worden gehangen. Door de dansbewegingen rond de boom worden de linten verweven. In een andere versie vinden reidansen plaats rond de meiboom.[3][4] Meisjes dansen rond de meiboom en de meigraaf werpt zijn krans, zo wordt de meigravin of meikoningin van het jaar gekozen. De meiboom is een thema in een aantal volksliedjes.[5]
Een ander gebruik is het paalklimmen. Soms om de touwen te verwijderen die zijn gebruikt om de meiboom op te richten, in andere gevallen moet het voorwerp op de meiboom rondgedraaid worden om geluk te brengen.
De meiboom wordt (na de meimaand) afgebroken. In bepaalde gebieden zoals Zuid-Duitsland blijft de meiboom het gehele jaar staan.
Na de reformatie werd in veel gebieden opgetreden tegen het gebruik, waardoor het in bepaalde gebieden verdwenen is. Toch bleven meifeesten rond meibomen (met meidansen, meikoninginnen en meigraven) ook na de kerstening van Europa voortbestaan.
Vieringen
België
De meiboomplantingen van Brussel[6] en Leuven vinden plaats in augustus. In beide steden wordt beweerd dat zij ’de echte meiboom’ planten. Dit gaat volgens een legende terug op een bruiloft in 1213, waar een ruzie ontstond tussen een groep Leuvenaars en Brusselaars. De Brusselaars wonnen, en zouden van hertog Jan III van Brabant de toelating hebben gekregen om elk jaar op 9 augustus de Meyboom te planten. Zij zouden dit privilege verliezen wanneer de Leuvenaars zich voor 17.00 uur meester konden maken van de boom. Volgens de Leuvenaars slaagden ’de mannen van 1929’ er in 1974 in om de boom die de Brusselaars hadden gereserveerd als meiboom, naar Leuven over te brengen.[7][8]
In Hasselt heeft de meiboomplanting plaats op de vooravond van 1 mei. De traditie dateert uit de tijd dat de Hasseltse rederijkerskamer De Roode Roos op meiavond een meigraaf koos (1557). Aan de stadswallen kwamen de gezellen bijeen om het Meiliedeken te zingen. Nog steeds komen de leden van de rederijkerskamer samen ter hoogte van de vroegere Jongmanstoren. Ze gaan met de meiboom naar de Grote Markt en planten hem daar. Muziekmaatschappijen spelen er het Meiliedje. Het lied dateert uit de 17de eeuw en werd ooit ten onrechte toegeschreven aan Vondel. Componist Maurice Leenders schreef in 1870 een arrangement en de dirigent van Sint-Cecilia, Alexis Pierloz (1853-1919), schreef de bezetting voor het hedendaagse Meiliedje.
Nederland
In Zuid-Limburg wordt in veel dorpen nog elk jaar een den geplant (net als in de Eifel). Dit gebeurt vaak door óf de plaatselijke schutterij,[9] die de den meestal plant bij de schutterskoning, óf door de jonkheid (een vereniging ongehuwde mannen).[10][11][12] In Valkenburg aan de Geul wordt de den overigens gestolen (’geklauwd’) uit het bos door de jonkheid ’Boete de Poort’. Hij wordt goed bewaakt om niet door andere jonkheden gestolen te worden en op 30 april wordt de mei-den rechtgezet op het Grendelplein, onderaan de Cauberg. Op die dag worden ook de ’meikoningin’ en het ’meipaar’ uitgeroepen. Ook in andere plaatsen wordt een meiboom geplant, zoals in Appingedam[13] en in Schinveld waar gedurende twee weken een strijd plaatsvindt tussen de meiverenigingen ’De Jonkheid’ en ’De Getrouwden’ om het bezit van de dennenstaak.
In Gouda werd in 1494 een bedrag betaald om de gaten, die gebruikt waren voor het planten de meiboom, voor het raadhuis dicht te maken.[14]
De Britse ambtenaar Samuel Pepys beschrijft in zijn dagboek van 14 mei 1660 het gebruik van de meiboom in Den Haag: „may-poles, which we saw there standing at every great man’s door, of different greatness according to the quality of the person”.[15]
Op Schiermonnikoog wordt Kallemooi gevierd:[16] een traditie op dit eiland, waarbij op de zaterdagavond voor pinksterzondag een meiboom (of Kallemooimast) omhoog wordt gehesen met bovenin een grote mand met daarin een ’gestolen’ haan uit het dorp. Na drie dagen gaat de mast weer naar beneden en wordt de haan in een optocht weer teruggebracht naar de rechtmatige eigenaar. De haan kan dan terug in zijn hok en naar zijn hennen, waarna de eigenaar iedereen ter plaatse trakteert op een drankje. De dierenbescherming vindt dit gebruik niet diervriendelijk.[17] Ook in andere gebieden werd dit feest in het verleden gevierd. Er is een vermelding uit 1702 uit het Groningse Zoutkamp.
In Deventer werden de Pinksterkronen in 1679 verboden, ze werden vervangen door meibomen. In 1704 werden ook de meibomen verboden. De meibomen werden toen vervangen door staken, omhangen met hoepels en slingers. Op tweede Pinksterdag wordt er in een of twee kringen omheen gezwierd, het zogenaamde rozen.
Daarnaast is het in sommige gedeelten van Nederland (o.a. de Achterhoek en Limburg) de gewoonte om, wanneer een nieuw gebouwd huis het hoogste punt van de bouw bereikt heeft, een ’meiboom’ tegen dit punt aan te zetten. De meiboom staat ook in dit geval symbool voor vruchtbaarheid en voorspoed. De boom wordt door buurtbewoners uit bijvoorbeeld een naburig bos gehaald en na de plaatsing wordt er een glaasje gedronken en wordt er samen geproost. De mei wordt soms op het gebouw geplaatst,[18] in andere gevallen ertegenaan of er vlakbij[19][20] In sommige gevallen moet een vergunning aangevraagd worden als men een meiboom wil planten.[21][22][23]
In Drachtstercompagnie werd een huis Skrale jammer genoemd, omdat na het plaatsen van de meiboom geen balkenbier werd geschonken aan het werkvolk.[24] In een ander verhaal krijgt de voorman twee rijksdaalders als de meiboom wordt geplant.[25]
Volgens een volksverhaal werd er een meiboom geplant op de plek waar de zwerfsteen Amersfoortse Kei begraven was op de Varkensmarkt.[26]
Groot-Brittannië en Ierland
Ook in Groot-Brittannië en Ierland komen gebruiken rondom de meiboom (Maypole, May-pole of in Wales: Birch) voor. De oudst bekende vermelding van een meiboom komt voor in een gedicht uit de 14e eeuw van Gryffydd ap Adda ap Dafydd, waarin de meiboom van Llanidloes voorkomt.
De opkomst van het protestantisme in de 16e eeuw heeft geleid tot toenemende afkeuring van maypoles en andere gebruiken rondom 1 mei, ze werden gezien als afgoderij. Onder de regering van Edward VI in Engeland en Wales werd het Anglicanisme uitgeroepen tot staatsgodsdienst en onder de Reformatie werden veel meibomen, zoals de beroemde Cornhill meiboom van Londen, vernietigd. Als Maria I de troon bestijgt na Edwards dood, herstelde ze het rooms-katholicisme weer en de praktijken rondom de maypoles werden in sommige gebieden hersteld.
In Schotland verdwenen de gebruiken rondom de meiboom grotendeels door grote invloed van het presbyterianisme.
Dansen met verweven linten rondom de meiboom komt in verschillende gebieden voor. De maypole wordt vaak op het dorpsplein opgericht en de festiviteiten worden vaak begeleid door Morris dance-groepen. Ook komt de kroning van de May Queen voor.
De grootste maypoles staan in Nun Monkton (88 feet), Barwick-in-Elmet (86 feet) en Welford-on-Avon (65 feet). In Barwick-in-Elmet maken meidansen en Morris dansen deel uit van de feestelijkheden, ook is er een processie. Elke drie jaar wordt de meiboom geïnspecteerd. Als de boom wordt rechtgezet, wordt in de paal geklommen om de touwen los te maken. De klimmer wordt dan aangemoedigd om tot boven in de meiboom te klimmen, om daar the fox te laten draaien en zo het dorp geluk te brengen.
In het Welsh wordt een meiboom Y Fedwen Fai genoemd. Het planten of oprichten van de meiboom wordt Pawl Haf of godi’r Fedwen genoemd.
In Denemarken zijn de gebruiken rondom de meiboom (majtræ, majstang of sommerspæret) zo goed als verdwenen. Het komt nog wel voor op Avernakø en Strynø en in enkele dorpen in Himmerland.
In Zweden en het Zweeds sprekende gedeelte van Finland wordt de midsommarstång of majstång gebruikt tijdens het Midzomerfeest (Jonsok). Små grodorna wordt gedanst en gezongen.
Duitsland en Oostenrijk
In Duitsland en Oostenrijk wordt de Maibaum vaak op (de vooravond van) 1 mei geplant. In andere gevalen wordt de ceremonie met Pinksteren gehouden. In verschillende gebieden in Duitsland kent men ook het fenomeen Pfingstbraut (Pinksterbruid), maar met een andere invulling die nauw verweven is met de Maimann. Zij heeft de schone taak de Maimann bij zijn rondgang door het dorp te beschimpen en belachelijk te maken.
Er vindt vaak een processie plaats voor het planten. Jonge mannen versieren de meiboom met tekens die regio vertegenwoordigen. Er wordt vaak een wacht aangesteld, omdat naburige dorpen de meiboom kunnen komen stelen. Na het planten volgt een Tanz in den Mai. De meibomen worden op verschillende manieren opgericht, soms met gebruik van moderne hulpmiddelen (kranen). In Neder-Oostenrijk worden touwen en ladders gebruikt.
De Maibaum blijft vaak de gehele maand staan en wordt dan weer afgebroken. De versieringen worden opgeborgen tot het volgende jaar. In Beieren blijft de Maibaum het gehele jaar staan.[27]
Tsjechië
De stavění máje wordt in Tsjechië geplant. In Moravië wordt deze 'meiboom geplant op de feestdag van de plaatselijke heilige.
Rusland
In Rusland wordt de meiboom (een jonge berk) op de donderdag voor Pinksteren geplant en met slingers, kleurige linten, vrouwenkleding of doeken omhangen. Na drie dagen wordt de boom naar een rivier gebracht en hier in gegooid, gevolgd door een krans.
Spanje
In Galicië wordt het meifeest Mayos of festa dos Maios genoemd, het wordt vergezeld door zang (cantar dos Maios) en dans (danzas os Maios). De meiboom wordt palo alto genoemd.
In Catalonië wordt de meiboom arbre de maig of pal de maig genoemd.
Germaanse meifeesten
De Germanen en West-Slavische volkeren kenden ook een in mei gehouden vruchtbaarheidscultus. Grootse feesten werden gevierd rond op open plekken opgerichte bomen of boomstammen, die later Meibomen zijn gaan heten. Zoals de Romeinen vierden ook de Germanen in mei de zich opnieuw manifesterende groeikracht van de natuur en de overwinning van de zomer op de winter.
Symboliek
Als symbool refereert de meiboom aan de levensboom ten teken van vruchtbaarheid. In de oude mythologieën van het noordelijke deel van Europa was dat Yggdrasil. Boven in de meiboom hangt een groene krans als symbool van het zonnerad. Het wordt aan gang gebracht door de jeugd.
Trivia
- In het album "De lieve Lilleham" van Suske en Wiske doet Suske mee in een dans rond de meiboom.
- De dans rond de meiboom wordt in verband gebracht met het lopen van het pad van het labyrint in een Trojaburg.
Zie ook
- Beltane
- Meierblis; ook dit ritueel vindt plaats op 30 april
- Maia
- Moedergodin
- Luilekkerland
- Mastklimmen (sport)
- Ålänningens sång
- Feesten en rituelen tijdens de lente
Weblinks
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Maypoles op Wikimedia Commons.