Kunst

Sebastiano Ricci: Allegorie van de Kunst, ca. 1690.

Kunst is de toepassing van menselijke creatieve vaardigheden en verbeeldingskracht, die meestal uitdrukking vindt in een visuele vorm zoals schilderen of beeldhouwen, waarbij werken worden geproduceerd die primair worden gewaardeerd om hun schoonheid of emotionele kracht.

Definitie van kunst

Elke definitie van kunst is cultuurspecifiek en tijdgebonden. Van vrijwel elke cultuur zijn voorwerpen bekend die zich onderscheiden van ‘gewone’ objecten doordat er in het algemeen een hogere esthetische waarde aan wordt toegeschreven. Dergelijke objecten hebben soms niet-esthetische - ceremoniële of religieuze of propagandistische - functies, en soms niet. Ook binnen eenzelfde cultuur kunnen opvattingen over kunst evolueren: er ontstaan nieuwe genres en er ontwikkelen zich andere kunstvormen, waardoor het idee over de functie en de aard van kunst verandert.

Traditionele definities van kunst zijn gebaseerd op een bepaalde eigenschap van het kunstwerk, op de representatieve, expressieve, en de formele eigenschappen. Er zijn dus representatieve of mimetische definities, expressieve definities en formalistische definities, die stellen dat kunstwerken worden gekenmerkt door hun figuratieve, expressieve en formele eigenschappen. Een van de oudste ons overgeleverde beschouwingen over kunst is die van Plato, die in de Staat het kunstwerk typeert als mimetisch, ‘slechts’ een nabootsing van de werkelijkheid (en dus inferieur). De 18e-eeuwse verlichtingsfilosoof Immanuel Kant definieert in zijn Kritik der Urteilskraft (1790) een kunstwerk als 'een soort voorstelling die een doel op zich is, maar niettemin de mentale vermogens voor gezellige communicatie bevordert.' Ook andere invloedrijke filosofen zoals Arthur Schopenhauer en Friedrich Nietzsche hebben zich beziggehouden met kunstbeschouwing - zie daarvoor het artikel esthetica.

Conventionalistische definities kwamen onder druk door de opkomst, in de twintigste eeuw, van kunstwerken die sterk afweken van alle voorgaande kunstwerken. Avant-garde werken zoals de 'Fontein' van Marcel Duchamp (een industrieel vervaardigd urinoir dat Duchamp in 1917 onder een pseudoniem signeerde en instuurde voor deelname aan een expositie van de Society of Independent Artists in New York) en andere "ready-mades" onttrokken zich aan elke traditionele definitie van kunst. Hetzelfde kan gezegd worden van andere conceptuele werken zoals All the things I know but of which I am not at the moment thinking - 1:36 PM; June 15, 1969 van Robert Barry en 4'33" van John Cage. Het scepticisme over de mogelijkheid en de waarde van een definitie van kunst leidde sinds de jaren 1950 tot een discussie binnen de esthetiek die nog steeds gaande is.

Kunst als ambacht

Een vroege betekenis van het woord 'kunst' is kunde of ambacht. Mandenmaken kán bijvoorbeeld een kunst zijn, maar ook een ambacht. Als de mandenmaker slechts de bedoeling heeft een mand te maken die groot genoeg is om een paar kilo aardappelen te bevatten, kan niet gezegd worden dat hij een kunstenaar is. Hij is dan wellicht een bekwaam ambachtsman. Maar als hij daarnaast aan die mand een zo fraai mogelijke, unieke, vorm tracht te geven dan is het vrijwel zeker, dat men met een kunstenaar te doen heeft en dat zijn manier van vlechten tot de kunsten gerekend kan worden. Het creëren van op zichzelf staande werken (dus geen massaproductie) is een voorwaarde om iets kunst te noemen.

Geschiedenis

(Voor een uitgebreid artikel zie : Kunstgeschiedenis.)

Al in de vroegste geschiedenis van de mens werd er kunst gemaakt. De eerste vormen van kunst (muziek, dans, theater, en tekenen) legden de werkelijkheid van alledag vast, of bijzondere gebeurtenissen. Onbekend is wanneer de eerste muziekinstrumenten vervaardigd werden of wanneer de eerste dansen plaatsvonden. Bij oude volken waren kunst en godsdienst altijd nauw met elkaar verbonden. Om die reden wordt aan rotstekeningen van de holenmens vaak een religieuze betekenis toegedicht. Door de eeuwen heen hebben tempels en kerken tot de creaties van de bouwkunst behoord en ook schilder- en beeldhouwwerk stond eeuwenlang in dienst van de godsdiensten. Ook theater is mede ontstaan uit religie.

Het waardeoordeel van de toeschouwer

Eén kenmerk hebben alle kunstwerken gemeen, of het nu een schilderij is, een theaterstuk of literatuur: kunst bezit een bepaald patroon, een bepaald ontwerp. De kunstenaar heeft het op zorgvuldige wijze gecomponeerd. Toch hoeft dat niet altijd zo te lijken. Kunst wordt pas kunst op het moment dat het wordt waargenomen; de toeschouwer (luisteraar, voeler, proever, etc.) die de kunst waarneemt kan het mooi of lelijk vinden, beide kunnen het doel van de kunstenaar zijn geweest. De manier waarop de toeschouwer het kunstwerk ontvangt en welke reactie het uitlokt bij critici noemen we ook de receptie.
Een kunstenaar legt in zijn werk vaak zijn diepste gevoelens van vreugde, verdriet, vrees, mening of godsvrucht neer. Dat soort kunst spreekt een eigen taal, die verstaan kan worden door degene, die het kunstwerk ziet of er naar luistert. Toch hoeft het geen doel van een kunstwerk te zijn dat de toeschouwer daadwerkelijk de persoonlijke expressie ziet die de kunstenaar ermee "vertelt".
Veel moderne kunst is voor het publiek moeilijk te begrijpen. Dat komt doordat de onzekerheid en nieuwheid van deze tijd wordt verbeeld in de kunst, en contemporaine interpretatie is traditioneel erg subjectief.

Abstractie in de kunst

Wie naar beneden kijkt uit een vliegtuig, dat kilometers hoog door het luchtruim suist, ziet een kleurig patroon van het landschap: het lijkt in niets op schilderijen met een direct herkenbare voorstelling (bijvoorbeeld een schilderij van een bos). Het beeld is door het ongewone standpunt van de toeschouwer veranderd in een abstract patroon. Veel moderne kunstenaars (schilders, beeldhouwers, tekenaars, fotografen, kunstwevers, enz.) hebben zich tot het abstracte patroon gewend. Ze zijn afgestapt van de traditionele afbeelding van de werkelijkheid en zoeken hun motieven in de werkelijkheid zoals zij die onder bepaalde omstandigheden zien of zoals zij deze willen gebruiken als aanleiding om hun eigen gevoelens tot uitdrukking te brengen. Abstracte kunst is niet gemakkelijker te maken dan traditionele, realistische kunst. Goede abstracte werken zijn meestal zeer zorgvuldig overwogen en gecomponeerd en veel bekende abstracte schilders hebben jarenlang naar de natuur gewerkt, voordat ze zich aan abstracties waagden.

In Australië maken de Aboriginals al duizenden jaren abstracte kunst. Maar de abstracte kunst in de westerse kunstgeschiedenis ontstaat pas aan het begin van de 20e eeuw. Belangrijke kunstenaars zoals Cézanne, Picasso en Kandinsky hebben bijgedragen aan de abstractie in de schilderkunst. De belangrijkste Nederlandse abstracte kunstenaar is Piet Mondriaan.

Magisch realisme

In de abstracte kunst zijn talloze richtingen. Sommige kunstenaars werken volgens een methode, die we halfabstract of geabstraheerd zouden kunnen noemen. In een geabstraheerd schilderij zijn mensen, bomen, gezichten en voorwerpen nog wel te herkennen, maar ze zijn op alle mogelijke manieren vervormd of uit hun verband gerukt (magisch realisme). Dat abstracte kunst juist in deze tijd is ontstaan, is eigenlijk niet zo vreemd. Kunstenaars reageren meestal op het karakter en de geest van een bepaalde tijd. Onze tijd is een overgangstijd; oude ideeën tuimelen omver en gevestigde overtuigingen worden door allerlei oorzaken aan het wankelen gebracht en dat alles komt op een of andere wijze tot uitdrukking in verscheidene moderne kunstvormen; in de schilderkunst evengoed als in het werk van moderne beeldhouwers en in de composities van hedendaagse componisten en liedjesschrijvers. En zelfs toegepaste kunsten (zoals het ontwerpen en uitvoeren van meubels en van gebruiksvoorwerpen) kunnen zich niet helemaal aan de invloed van de abstracte kunst onttrekken en leveren werk af, dat vaak sterk afwijkt van het traditionele.

Toegepaste kunst

De moderne toegepaste kunst (architectuur, binnenhuisarchitectuur, industriële vormgeving, fotografie, grafische vormgeving en modevormgeving) wordt tegenwoordig door tal van factoren beïnvloed. Kunstenaars, die zich met deze kunstvormen bezighouden, besteden bijvoorbeeld bijzonder veel aandacht aan de bruikbaarheid van hun producten. Ze streven, om een voorbeeld te noemen, naar een zeer mooie stoel – maar zorgen er tegelijkertijd voor, dat die stoel uiterst gemakkelijk zit en dat de bruikbaarheid ervan niet wordt opgeofferd aan de schoonheid. Bovendien houden zij rekening met allerlei ontdekkingen van de moderne wetenschap. Sinds ze bijvoorbeeld weten dat blauwe kleuren de meeste mensen een gevoel van kilheid geven en rode en gele kleuren een gevoel van warmte, zijn ze in staat voor allerlei omstandigheden een betere kleurcombinatie te ontwerpen.

Kunstvormen

Binnen de kunst zijn verschillende stijlperioden en ook veel verschillende schilderstijlen. Zie de Europese kunststromingen.

Schilderkunst en Tekenkunst

(Zie ook het artikel Schilderkunst)

(Zie ook het artikel Tekenkunst)

Al de vroegste mens gebruikte kleuren om in rotswanden afbeeldingen te maken van de wereld om hem heen. In later tijden is de teken- en schilderkunst geëvolueerd tot een ontzettend brede kunstvorm, met uitingen in vele vormen. Van figuratief (“je ziet wat het is”) tot abstract (“je voelt wat het zou kunnen zijn”). Uit de schilderkunst zijn andere kunstvormen ontstaan, waartoe bijvoorbeeld de mengvorm van tekening en tekst, de strip, behoort. Veel andere kunstvormen zijn terug te voeren op de schilderkunst: borduurwerk is bijvoorbeeld een vorm die in plaats van verf garen neemt.

Fotografie

(Zie ook het artikel Fotografie)

Grafiek

(Zie ook het artikel Grafiek (kunstvorm))

Beeldhouwkunst

(Zie ook het artikel Beeldhouwkunst)

De beeldhouwkunst omvat een grote verscheidenheid aan kunstuitingen, van niet alleen praktische gebruiksvoorwerpen als potten en bekers tot installaties op stadspleinen en langs snelwegen, die soms zelfs kunnen bewegen. Tussen beeldhouwkunst en schilderkunst is een grote band te zien. Ook hier is sprake van figuratieve kunst en abstracte kunst. Een groot verschil is dat beeldhouwkunst ook in praktische voorwerpen terug te vinden is.

Moderne Media

Hieronder vallen kunstvormen als videokunst, audiovisuele installaties. Ook wel genoemd Multimedia.

Theater

(Zie ook het artikel Theater (kunstvorm))

Door zijn lichaam en stem in te zetten in het uitbeelden van de wereld om hem heen èn de wereld van de goden maakte de mens al een vroege vorm van theater. Tegelijkertijd ontstonden muziek en dans als kunstvormen, die vaak samengaan. Door de oude Grieken werd het theater tot volwassen kunstvorm gebracht, en nadat de Romeinen het van de Grieken overnamen, en later lieten doodbloeden, ontstonden in de vroege Middeleeuwen weer nieuwe vormen van theater. Eerst in de kerk, later voor de deur van de kerk, en nog later ver van de kerk vandaan. Tegenwoordig wordt theater vooral op speciaal daarvoor gemaakte locaties gebracht. Ook bij deze kunst wordt verschil gemaakt tussen realistisch en abstract theater.

• Kleinkunst
• film

Muziek

(Zie ook het artikel Muziek)

Net als theater vindt muziek zijn oorsprong in de riten van primitieve volken. Langzaam leerde de mens om van de materialen om zich heen instrumenten te maken, die elk een ander geluid voortbrachten. Van holle boomstam tot drumstel, van rietje tot klarinet (nog steeds met rietje!). Muziek heeft een enorme reikwijdte: de klassieke componisten die harmonisch componeerden, de trommels van de primitieve volkeren, de basdreun van moderne dance, de moderne klassieke componisten die atonale werken neerzetten.

Dans

(Zie ook het artikel Dans)

Ook in dans is er de figuratieve en de abstracte vorm. Het ontstaan van dans gaat gelijk op met het ontstaan van het theater, waarbij je zou kunnen zeggen dat er in de eerste vormen nauwelijks onderscheidt te maken is tussen dans en theater. Ook nu gebruiken dans en theater veel dezelfde manieren van opbouw van een werk, waarbij tegenwoordig zelfs vaak tekst te horen is in dans. En dans(-achtige)beweging in toneelstukken

Filmkunst

(Zie ook het artikel film)

De filmkunst of cinematografie is een kunstvorm die niet altijd tot de kunst wordt gerekend omdat het amusement zou zijn en derhalve tot de populaire (cultuur) hoort. De films die niet alleen zijn gemaakt voor amusement, maar die de toeschouwer tot denken aanzetten en meer doen dan alleen vermaken worden wel tot de kunst gerekend. Zulke films worden ook wel arthouse-films genoemd. Deze films worden over het algemeen niet vertoond in een gewone grote bioscoop. maar in de wat kleinere arthouse-bioscopen.

Architectuur

(Zie ook het artikel Architectuur)

(Zie ook het artikel Papierarchitectuur)

Architectuur is de kunst en wetenschap van het ontwerpen van de gebouwde omgeving, inclusief landschappen, steden, gebouwen en interieurs. Soms wordt architectuur ook 'bouwkunst' genoemd.

Mengkunst (Cross-over)

Het combineren van verschillende kunstvormen en disciplines noemt men soms cross-over. Ook het combineren van verschillende uitingen binnen een bepaalde kunstvorm (hiphop met klassieke muziek bijvoorbeeld) wordt cross-over genoemd. Al vanaf het begin van de kunsten worden er uitwisselingen en mengvormen gemaakt. Voorbeelden van mengkunst vindt men bij De Groep, die enerzijds figuratieve en abstracte kunst wilde combineren en anderzijds teken-/schilderkunst, beeldhouwkunst en architectuur. Een andere naam voor cross-over mengkunst is: eclecticisme. Dat staat voor het streven verschillende stijlelementen te versmelten tot iets nieuws.

Literatuur

(Zie ook het artikel Literatuur)

Strip

(Zie ook het artikel Stripverhaal)

Het stripverhaal is een gecombineerde kunstvorm, waarbij tekst en grafiek samen een geheel vormen.

Kunstuitleen

In veel grote steden zijn organisaties voor kunstuitleen gevestigd. Soms noemt men een kunstuitleen ook een artotheek. Dit soort instelling is vergelijkbaar met een bibliotheek maar men leent er kunstwerken in plaats van boeken. Kunstliefhebbers kunnen er lid van worden en één of meerdere kunstwerken lenen. Soms wordt tijdens het lidmaatschap een saldo opgebouwd waarmee men een kunstwerk naar keuze kan aankopen. Vaak organiseren artotheken wisselende tentoonstellingen, die aansluiten bij de doelstelling een breed publiek de gelegenheid te geven met de hedendaagse kunst in aanraking te komen. Soms worden opdrachten gegeven aan kunstenaars om een werk in oplage te vervaardigen, dat daarna voor de leden van de kunstuitleen tegen een gereduceerde prijs te koop is. Instellingen voor kunstuitleen proberen de drempel te verlagen, die sommige mensen ervaren bij het betreden van een galerie. Daarnaast kan verkoop en verhuur via de kunstuitleen een bron van inkomsten zijn voor kunstenaars.

Kunstevenement

Een kunstevenement is een evenement met als hoofdattractie het kijken naar beeldende kunst, bijvoorbeeld een kunstbeurs of een biënnale.

Zie ook

• Esthetiek
• Kunstgeschiedenis
• Lijst van Europese kunststromingen
• School (stroming)
• Beeldende kunst
• Stripverhaal
• Volkskunst
• Vrije kunstlicentie
• Lijst van hedendaagse Nederlandse kunstenaars
• Lijst van moderne Nederlandse kunstenaars
• Lijst van Nederlandse beeldend kunstenaars gerekend tot de hedendaagse kunst
• Lijst van hedendaagse Belgische kunstenaars
• Lijst van moderne Belgische kunstenaars
• Lijst van Belgische beeldend kunstenaars gerekend tot de hedendaagse kunst

Links

• Bron voor de definitie van kunst: Stanford Encyclopedia of Philosophy: 'Definition of Art'
• https://tools.wmflabs.org/reasonator/?lang=nl&q=Q735

  Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)

  Wikibooks: Kunstgeschiedenis