Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Dubbel-aspecttheorie
De dubbel-aspecttheorie, of dual-aspecttheorie, is het standpunt in de filosofie van de geest dat fysiek en mentaal twee aspecten van, of perspectieven op, eenzelfde substantie zijn.
Qua indeling valt het standpunt over het algemeen onder het monisme, substantieel neutraal monisme.
De theorie neemt vele vormen aan, de regelmatig voorkomende vergelijking met het neutraal monisme is daarom niet nadrukkelijk gedefinieerd. Een duidelijke onderscheiding is dat neutraal monisme de context van de specifieke groep neutrale elementen laat bepalen, of dat nu fysiek, mentaal, beide of geen van beide is. De dubbel-aspecttheorie vereist dat zowel het mentale als fysieke onafscheidelijk is, en onderling onherleidbaar, hoewel verschillend. De verschillen en vraagstellingen binnen de theorie zijn de soorten substanties of wat er precies onder fysiek en mentaal wordt verstaan. Vooral om de theorie duidelijker over te brengen worden vaak objectiviteit en subjectiviteit aangedragen als het dubbele aspect. Overigens zijn er verschillende beschreven door aanhangers van de theorie.[1]
Theoretici
Baruch Spinoza
Over het algemeen wordt Spinoza als de grondlegger van de dubbel-aspecttheorie gezien. Er zijn overeenkomsten met de identiteitstheorie (token), het parallellisme en het pantheïsme te zien. Zoals beschreven in zijn filosofisch werk Ethica, dat over het algemeen als zijn hoofdwerk wordt beschouwd. In het tweede hoofdstuk wordt beschreven dat lichaam en geest parallel gemanifesteerd van hetzelfde zijn, bestaande uit een ‘god’ of ‘natuur’ als één en dezelfde substantie.[2]
Persoon en beschrijving
- Baruch Spinoza beschrijft een wijze van verlenging, en het idee daarvan één en hetzelfde ding is, uitgedrukt op twee verschillende manieren.[3]
- Immanuel Kant beschrijft een onderscheid tussen een noumenale-, en een fenomenale werkelijkheid. [4]
- Arthur Schopenhauer beschrijft dat een wil en een voorstelling de fundamentele aspecten van de werkelijkheid zijn.[5]
- Gustav Theodor Fechner beschrijft dat fysieke feiten, en de perceptie daarvan hoewel niet tot elkaar reduceerbaar, wel twee aspecten van één realiteit zijn.[6]
- George Henry Lewes beschrijft dat zenuwactiepotentiaal en waarnemingsvermogen twee verschillende aspecten van hetzelfde ding zijn.[7]
- Carl Gustav Jung beschrijft dat een ervaring van twee of meerdere gebeurtenissen betekenisvol gerelateerd zijn, maar onwaarschijnlijk als een causaal verband (synchroniciteit).[8]
- Wolfgang Pauli beschrijft het pauli effect als een concept van synchroniciteit, en benoemt een complementaire relatie tussen natuurkunde en dieptepsychologie.[9][10]
- John Polkinghorne beschrijft dat één substantie voortkomt als twee contrasterende staten, waarmee perceptie van verschil tussen geest en materie kan worden uitgelegd.[11]
- Thomas Nagel beschrijft dat subjectieve- of mentale eigenschappen onverenigbaar zijn met de fysische objectiviteit, zoals hij ziet in het probleem van persoonsidentiteit.[12]
- David Chalmers beschrijft dat fysieke en mentale eigenschappen aspecten alsmede van informatie zijn.[13]
Formulering
De dubbel-aspecttheorie zou deel uitmaken van een groter probleem binnen de filosofie van geest, dat betrekking heeft tot het bewustzijn. David Chalmers introduceerde dit probleem als the hard problem of consciousness. Hij stelde dat net zoals bij het lichaam-geestprobleem, de twee concepten zowel onafscheidelijk als onherleidbaar en ook niet tot elkaar te reduceren zijn.[14]
Historische voorgangers
- John Locke doet een verzoek ons voor te stellen wakker te worden met alle kleuren omgedraaid, zonder fysieke veranderingen om dit fenomeen te verklaren. Hoewel we deze verandering qua inzicht zonder conflict kunnen voorstellen, heeft het geen fysieke basis. Supporters van deze veronderstelling claimen dit (Engels: Inverted spectrum) als plausibel omdat het fysieke aspect ontbreekt. [15]
- Gottfried Leibniz schreef als voorbeeld (Leibniz’s gap) dat er bekend moest worden dat een perceptie, en wat daar vanaf hangt onverklaarbaar zou zijn op mechanische gronden. [16]
- Isaac Newton schreef in een brief aan Henry Oldenburg waarin hij aangaf dat het niet gemakkelijk is om te bepalen door welk werkingsmechanisme het licht in onze gedachten een fantoom van kleur produceert. [17]
- Thomas Huxley merkte op hoe het kan dat zoiets opmerkelijks als een staat van bewustzijn tot stand kan komen als een gevolg van 'geïrriteerd' zenuwweefsel. Waardoor het net zo onverklaarbaar is als de verschijning van Djin toen Aladdin over zijn lamp wreef. Evenals alle andere ultieme natuurfeiten. [18]
Hedendaagse opvolging
Qualia, dit zijn de kwalitatieve eigenschappen van waarneming, een subjectieve bewuste ervaring van bijvoorbeeld pijn, smaak of kleur beleving. Het aangeven van qualia wordt als het argument gebruikt bestaande uit een aantal variaties, veelal in de vorm van een gedachte-experiment.
- Thomas Nagel (What’s it like to be a bat - 1974) waarin het gaat om de vraagstelling hoe het precies is om een ander organisme, in dit geval een vleermuis te zijn. En vervolgens de conclusie trekt dat er een duidelijke grens lijkt te zijn tussen het objectieve 3e persoons-perspectief, en het subjective 1e persoons-perspectief.
- Robert Kirk schetst een Filosofische zombie voor, een hypothetisch wezen in de filosofie van geest en de filosofie van perceptie. Dit is een wezen die niet van een normaal mens te onderscheiden is, behalve dat de zombie geen bewuste ervaring, qualia of een waarnemingsvermogen heeft. Bijvoorbeeld een filosofische zombie zou gestoken kunnen worden zonder pijn te voelen, maar zich toch gedragen alsof hij pijn voelt. Door bijvoorbeeld te schreeuwen of te vertellen dat hij intense pijn heeft. Het komt er op neer dat het verschil tussen echt en schijn niet aangeduid kan worden, maar wel voor te stellen is.[19]
- Frank Cameron Jackson zijn bekende argument is dat een kleurenwetenschapster genaamd Mary alles leert over de kleur rood, terwijl ze deze nog nooit heeft gezien. Wanneer ze vervolgens daadwerkelijk rood zal zien, zal ze toch nog wat extra’s bijleren, namelijk de kleurbeleving van rood zelf.[20]
Andere vooraanstaande personen wat qualia betreft zijn o.a.: Jonathan Lowe, John Barry Maund, Moreland Perkins, Vilayanur Ramachandran, William Hirstein, Howard Robinson, Edmond Wright, en Erwin Schrödinger.
Reacties
Constituerend
Filosofen zoals David Chalmers en Alfred North Whitehead stellen voor dat bewuste ervaring, of het bewustzijn, als fundamenteel bestanddeel van het universum beschouwd dient te worden.
Chalmers stelt voor dat het ‘rijke innerlijke leven’ niet logisch te reduceren is tot functionele eigenschappen door fysische processen. Hij stelt voor dat bewustzijn moet worden beschreven met behulp van niet-fysieke middelen. Deze omschrijving impliceert een fundamenteel ingrediënt, die vervolgens in staat is om fenomenen, die nog niet verklaart zijn met behulp van de fysische methoden, duidelijker te omschrijven. Het toepassen van deze fundamentele eigenschap is volgens Chalmers noodzakelijk om bepaalde functies van de wereld te verklaren, zoals andere fundamentele eigenschappen, bijvoorbeeld massa en tijd, en om andere belangrijke natuurprincipes uit te leggen.
Critici
Filosofen zoals Daniel Dennett, [21] Stanislas Dehaene [22] en Peter Hacker [23] stellen tegenover het idee van het probleem, dat er geen probleem is. Deze theoretici beargumenteren dat wanneer we het bewustzijn eenmaal volledig begrijpen, we ons zullen realiseren dat het probleem onecht is.
Dennett geeft in tegenstelling tot Chalmers aan dat het bewustzijn geen fundamentele eigenschap van het universum is, en in plaats daarvan zal het volledig worden verklaart worden als huidig natuurverschijnsel, bijvoorbeeld materie. In plaats van het niet-fysieke erbij te betrekken zoals hij verklaart, speelt het bewustzijn een spelletje met mensen zodat het lijkt als niet-fysiek, en vergelijkt het met goochelen. [24] Om te laten zien hoe we onzelf misleiden in het overschatten van het bewustzijn, beschrijft hij een fenomeen genaamd (Engels: change blindness). Een visueel proces die het falen weergeeft, wat verschillen ontdekken in afwisselende beelden betreft. Ook in zijn boek genaamd: Het bewustzijn verklaard, beschrijft hij een term om het probleem te ondermijnen (Engels: Intuition pump). Het is een gedachte-experiment om een denker toe te staan intuitie te gebruiken, om een antwoord op een probleem te construeren.
Critici van Dennett's benadering zoals David Chalmers en Thomas Nagel veronderstellen dat hij het subjectieve aspect compleet negeert. Dit heeft er toe geleid dat tegenstanders Dennett’s boek Het bewustzijn verklaard, ook wel Het bewustzijn genegeerd of Het bewustzijn weggeredeneerd gingen noemen, dit wordt overigens wel besproken in zijn boek.
Andere vooraanstaande critici met name tegenover qualia zijn o.a.: Paul Churchland, Gary Drescher, David Kellogg Lewis, Marvin Minsky en Michael Tye.
Overeenkomsten
Stromingen
- Panpsychisme, gaat ervan uit dat samengestelde delen en de vormgeving van materie een soort van bewustzijn heeft, een psychische aard als substantie. Gustav Theodor Fechner zou de grondlegger hier van zijn, dat Gerard Heymans als psychisch monist verder heeft uitgebouwd. Wanneer bewustzijn als fundamenteel beschouwd zou worden zou dit een vorm van panpsychisme zijn, soms aangeduid als panexperiëntialisme.
- Token-identiteitstheorieën of inconsistent monisme, stelt dat mentale gebeurtenissen identiek zijn aan fysieke gebeurtenissen. Dat het mentale ‘inconsistent’ is volgens omschrijving, de relaties tussen de mentale gebeurtenissen zijn niet te omschrijven als een natuurwet.
- Nieuw mysterianisme is een filosofische positie die voorstelt dat the hard problem of consciousness niet kan worden opgelost door de mens. Noam Chomsky maakt bijvoorbeeld onderscheid tussen scheinbaar onoplosbare problemen en oplosbare problemen.
- Dualisme, historisch gezien heeft het dualisme vele ideeën voortgebracht omtrent het lichaam-geest probleem.
In een vrij recentelijk gedachte-experiment door David Chalmers, geïnspireerd door de film The Matrix wordt substantiedualisme als waar geschetst. Het gaat over een computersimulatie waarin wezenlijke lichamen gecontroleerd worden door hun geest buiten de simulatie. De wezens kunnen zich alles aanwenden in de gesimuleerde wereld, maar zijn niet in staat uit te vinden waar hun geest is. Dit verschilt met een simulatie waarin de geest aanwezig is, in dat geval zou substantieel monisme waar kunnen zijn. Hij zelf stelt een alternatieve dualistische vorm voor genaamd naturalistisch dualisme, in plaats van traditioneel substantieel neutraal monisme. [25]
In eigenschapsdualisme wordt emergentie weleens als vergelijking gebruikt, maar de beschouwende functie zelf lijkt echter genegeerd te worden.
John Searle is voorstander van een andere vorm van eigenschapsdualisme die hij ‘biologisch naturalisme’ noemt. Hij gelooft dat het mentale uiteindelijk verklaard zal worden door de neurowetenschap. [26]
Concepten
- Chinese kamer, een gedachte-experiment ontworpen door John Searle, om de claim te weerleggen dat een computer een geest en of bewustzijn kan hebben, als antwoord op de turingtest van Alan Turing. Daniel Dennett gebruikt de term (Engels: Intuition pump) weer om John Searle’s Chinese kamer nader te verklaren.
- Bindingsprobleem is de vraag hoe in onze hersenen allerlei afzonderlijke détails van objecten die wij waarnemen, worden gebundeld tot een geheel, ook een nog onopgelost probleem in de theorie van waarneming en bewustzijn.
- Probleem van persoonsidentiteit, in de hedendaagse filosofie voornamelijk in de analytische filosofie, zowel Ontologisch als epistemologisch.
- Hersenen in een vat als begrip vertoont ook overeenkomsten, met betrekking tot het aanzetten van nadenken over realiteit, kennis, waarheid en bewustzijn.
Gerelateerd
- Lijst van filosofen en wetenschappers en hun bewustzijnstheorieën
- Contingentie
- Fenomenologie
- Intentionaliteit
- Structuralisme
- Representatie
https://www.wikidata.org/wiki/#sitelinks-wikipedia
Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)
Bronnen, noten en/of referenties
|