Jan Utenhove

Jan Utenhove (Jan Jakobszoon [van] Utenhoven of Jan Nicolaeszoon [van] Utenhoven) Gent, 1516 – Londen, 1566) was een invloedrijk ouderling in de vroege gereformeerde kerk. Utenhove had grote literaire gaven, die hij ten dienste stelde van de kerk. Hij vertaalde het Nieuwe Testament naar het Nederlands, en schreef een geloofsbelijdenis, een catechismus en een berijming van de psalmen.

Leven

Jan Utenhove stamde uit een Gents patriciërsgeslacht. Hij studeerde aan de Universiteit van Leuven.

In 1532 schreef hij een seer schoon spel van zinnen, een toneelstuk over moraal. Dit werd nog opgevoerd in 1543 te Burst (tussen Aalst en Zottegem), maar werd beschouwd als luthers en viel bijgevolg in verkeerde aarde. Utenhove verliet Vlaanderen daarom in 1544. Eerst vluchtte hij met zijn gezin naar Aken, waar hij hielp bij het organiseren van een Waalse gemeente.

In 1545 werd hij verbannen uit de zuidelijke Nederlanden en werden zijn bezittingen verbeurd verklaard. Hij vertrok naar Straatsburg, waar hij kennis maakte met de reformator Martin Bucer en met Petrus Datheen, die bekend zou worden als psalmberijmer. In 1548 verbleef hij kort in Canterbury, waar aartsbisschop Thomas Cranmer de protestantse vluchtelingen gastvrij opnam. Utenhove hielp bij het stichten van de Franse gemeente, de eerste vluchtelingenkerk in Engeland. Na een verblijf op het Europees vasteland, was hij eind 1549 in Londen, waar hij werd uitgenodigd om als ouderling de kerkenraad van de Austin Friars te leiden, een voormalige augustijnenkerk die ter beschikking gesteld werd van de vluchtelingen. Hij werkte in Londen samen met Marten Micron en de Poolse theoloog Johannes a Lasco.

Hij was actief betrokken bij het ontwerpen van een liturgie voor de vluchtelingenkerk. In 1551 gaf hij „Vijf en twintig psalmen ende andere ghesanghen” uit, een liederenbundel voor de Nederlandse vluchtelingenkerk in Engeland. Hierin had hij gedeeltelijk Franstalige psalmberijmingen van Clément Marot (1496–1544) vertaald en bewerkt. De melodieën stammen uit het Psalmboek van Genève, het Straatsburgse zangboek en het gezangboek van Bonn.

Na de troonsbestijging van koningin Maria Tudor (Bloody Mary), die met de Spaanse koning Philips II getrouwd was, brak een golf van vervolging uit in Engeland. Utenhove vluchtte naar Denemarken en kwam na verdere omzwervingen in Emden terecht.

In 1557 liet hij te Emden op eigen kosten zijn vertaling van het Nieuwe Testament uitgeven. Dit werd een financiële catastrofe: enerzijds omdat het drukwerk niet zo goed uitgevoerd werd, maar vooral door zijn vertaalstijl, die ervoor zorgde dat het eindresultaat moeilijk leesbaar was. Utenhove was mogelijk beter in het Latijn.

In de lente van 1558 huwde hij met Anna van Horne. Nadat koningin Mary eind 1558 was overleden, ging Utenhove terug naar Londen, waar hij opnieuw als ouderling actief was. Hij overleed in 1565, net voor zijn berijmde vertalng van alle psalmen werd uitgegeven.

Bronnen

• http://literairgent.be/lexicon/auteurs/utenhove-jan/
• http://www.biografischportaal.nl/persoon/81744239
• http://www.theologienet.nl/documenten/bekeringgeschiedenis/Utenhove.pdf
• http://www.holyhome.nl/utenhove-vertaling%20(1556).pdf
• http://gameo.org/index.php?title=Utenhove,_Jan_Nicolaesz_(16th_century)

Jan Utenhove in: Global Anabaptist Mennonite Encyclopedia Online

• Jan Utenhove in de Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren (dbnl)
• Frederik Pijper, Jan Utenhove. Zijn leven en zijne werken, Leiden, Adriani, 1883.

• Het Nieuvve Testament, dat is, Het nieuwe Verbond onzes Heeren Iesu Christi, Na der Grieckscher waerheyt in Nederlandsche sprake grondlick end trauwlick ouerghezett (met bespreking)