Kritiek

Kritiek (Oud-Grieks:, krités: hij die beargumenteerd beoordeelt, analyseert, interpreteert of observeert) is het beoordelen van daden, werken, uitspraken, theorieën enzovoort. In de engere betekenis (zoals in "kritiek geven") bedoelt men er een afkeuring mee, hoewel kritiek in het algemeen zeker niet negatief hoeft te zijn. Wie aan kritiek doet is een criticus.

Kritiek bestaat in heel wat domeinen van de menselijke activiteit, zoals kunst, wetenschap, literatuur, politiek, filosofie...

Een apart geval is de historische kritiek, wat eigenlijk meer een onderzoeksmethode is in de geschiedenis.

Als bijvoeglijk naamwoord staat kritiek voor beslissend of hachelijk (zoals in "een kritieke toestand"). Een kritische houding betekent dan weer dat men niet zonder meer iets zonder meer aanvaardt of gelooft, het tegenovergestelde van een naïeve of lichtgelovige houding.

Zie literaire kritiek voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Kunstkritiek (het bekritiseren) is het beoordelen van kunst op basis van bepaalde criteria, dit zijn punten aan de hand van dewelke men de kunst beoordeelt.

Kritiek op kunstvoorwerpen

In literaire en academische context wordt de term vooral gebruikt voor het kritisch beoordelen van boeken, kunstvoorwerpen en dergelijke. Zo zijn er critici (enkelvoud: criticus) die zich voor een specifieke kunstvorm inzetten om de voorwerpen te beoordelen. In deze context is de term "kritiek" niet als kwalificatie van het gegevene bedoeld.

Geschreven stukken met daarin een waardeoordeel is op te splitsen in opbouwende kritiek en afbrekende kritiek.

Constructieve kritiek

Constructieve kritiek (ook wel "positieve" of "opbouwende" kritiek genoemd) is het gegrond en beargumenteerd geven van een mening over het werk van anderen, met als doel het helpen van die ander in het verbeteren van zijn werk. Een bijkomend effect is over het algemeen dat er een positieve omgeving wordt gecreëerd door de positieve grondhouding van de criticus.

Destructieve kritiek

Destructieve kritiek (ook wel "negatieve" of "afbrekende" kritiek genoemd) is het tegenovergestelde hiervan. Deze kritiek is vaak ongegrond en niet of slecht beargumenteerd. Het feit dat er een negatieve omgeving wordt gecreëerd kan hier zelfs een doel zijn (Argumentum ad hominem). Het komt echter ook voor dat de betreffende persoon niet tegen kritiek kan (verkeerd opvat), doordat die inplaats van het begrijpen van de kritiek zich aangevallen voelt. Een standaard verdediging, het laten oplopen van emoties en/of het verontwaardigd reageren op de kritiek is dan veelal het gevolg. Psychische aandoeningen (zoals bij trauma's of borderline) kunnen hier ook de oorzaak van zijn. Bij gelovigen, met name bij moslims, is dit veelal ook een heikel probleem, vanwege dat überhaupt niet aan de betreffende woorden getwijfeld mag worden en het-één-en-ander niet ter discussie staat, vanwege dat het eenvoudigweg (vooropgesteld) de waarheid en een zekerheid is. Van oudsher (voor de middeleeuwen) is dat echter opgelegd en overgewaardeerd, vanwege dat dat alles slechts aannames betreft oftwel neemt men aan dat het zo is. Tegenwoordig (van onderdrukking en negatieve beïnvloeding ontdaan) is het begrip dermate ontwikkeld dat vrijwel elke discussie aangaande die begrippen van wèleer niet te accorderen valt. Een ander aspect om te beseffen is dat men obstakels en/of gevoeligheden pas kan overwinnen of een plaats geven (of handelen), als men het tegemoettreedt, ondervindt en/of aangaat. Daarbij is elke vorm van kritiek ook als een gelegenheid op te vatten / te beschouwen, om het tegendeel danwel méér kenbaar te maken, wat de betreffende kritiek tenietdoet. Dát is de meest effectieve manier van reageren op kritiek met het beste resultaat. Hierbij zal dan de eigen argumentatie méér kracht moeten bezitten dan een eventuele woordelijke aanval, oftewel moet men in principe "boven die betreffende woorden staan" (niet laten verlagen tot het niveau van de critica) of mogelijk (minder)eenvoudigweg de zelfbeheersing behouden danwel het-één-en-ander negeren.

Kritiek op stromingen

Kritiek op stromingen binnen een stroming komt ook voor. Een voorbeeld is de kritiek op het libertarisme of de feministische kritiek op Jürgen Habermas. Die kritiek blijkt eveneens opbouwend of afbrekend te kunnen zijn.

Kritiek op bedrijven of overheden

Men kan zijn kritiek op bedrijven of overheden uiten door middel van protest - een grondrecht - en dit gaat vaak gepaard met slogans die de kritiek samenvatten.