Gebruiker:O/Museumbunker

Museumbunker aan de Grebbelinie

De Museumbunker aan de Grebbelinie Het bunkermuseum is een museum gevestigd in een voormalig Duitse geschut bunker van het type R703. Gelegen aan het Valleikanaal was dit een belangrijk onderdeel van de Panther-Stellung waarmee het Duitse leger in de periode 1944-1945 de oprukkende geallieerden tot staan wilde brengen.

Inhoud:

1. Museum

2. Geschiedenis

2.1 Sociaal

2.2 Technisch

2.3 Tijdbalk

3. Technische gegevens

4. Locatie

5. Verband met het natuurlijke landschap

1. Museum

Op 12 december 2014 werd de museumbunker officieel geopend. De afronding van het Grebbelinieproject is hier de aanleiding voor geweest. Maanden aan restauratie gingen hieraan vooraf. Door samenwerking van de provincie Utrecht, cultuurfondsen en de gemeente Leusden kon begonnen worden met het schoonmaken en vrij graven van de bunker. Aan de binnenkant werden informatieborden geplaatst en werd er een glasplaat voor het schietgat geplaatst. De deur werd vervangen en een loopgraaf werd in de staat gebracht zoals deze was rond de tijd van de oorlog. Ook werden rondom de bunker op de Grebbeliniedijk bordjes geplaats met QR-codes met informatie over de natuur. De bunker is geopend van april tot en met oktober.

2. Geschiedenis

2.1 Sociaal

Het bestaan van de bunker op deze plek had grote invloed op de omgeving en de mensen die hier woonden. Dit begon bij de bouw van de bunker, onder leiding van de Organisation Todt, burgers en omwonende boeren moesten deze klus voor hun rekening nemen maar ook dwangarbeiders werden ingezet. Tevens werden zij ingezet voor het graven van de vele kilometers loopgraaf en het oprichten van diverse versperringen. Om het schootsveld van het kanon optimaal te houden werd het dak van de boerderij, gelegen midden voor het schietgat, eraf gebroken. Deze boerderij staat er nog steeds en is dan ook te zien vanuit het midden van de bunker als door het schietgat gekeken zou worden. Het dak is hersteld. De soldaten die bij de bunker gestationeerd waren stalen regelmatig voedsel en waardevolle dingen uit boerderijen uit de omgeving. Ook paarden en karren werden ingenomen en verzameld in het legerkamp gelegen naast de bunker. De bijzondere en zeer aangrijpende verhalen van de desbetreffende personen en gezinnen zijn verwerkt op de informatieborden aan de binnenkant van de Museumbunker.

2.2 Technisch

De bunker heeft een uniek registratienummer gekregen na de bouw, alle bouwwerken in de Atlantikwall kregen een eigen nummer. Vanuit militair opzicht was dit zeer belangrijk. Het nummer is verloren gegaan. Waarschijnlijk gebeurde dit bij het vernietigen van bewijsmateriaal voordat de bunker in handen kon vallen van de geallieerden. Nu staat de bunker geregistreerd onder het monumentnummer 528579. Vanwege de noodzaak om de bunker snel gevechtsklaar, vanwege technische ontwikkelingen en om strategische keuzes is afgeweken van het standaard bouwplan. Deze bunker wijkt dus af van de bunkers die eerder in de oorlog werden gebouwd. Zo ontbreken bij de bunker van het bunkermuseum zijruimtes en luchtkanalen. Ook zijn wel de bevestigingsinkepingen bij de deur te zien, maar hier heeft nooit een gepantserde deur ingezeten. Het vermoeden is tijdens de oorlog hiervoor in de plaats een houten deur heeft gezeten. Het kanon van deze bunker is op het westen gericht. In maart 1945 werd duidelijk dat de geallieerden via de zuidelijke grens en daarna dus via het oosten zouden naderen. De bunkers werden onbruikbaar en de legerleiding besloot de stelling te draaien. Daarom zijn op de Grebbelinie bunkers te vinden met schietgaten naar het oosten en naar het westen.

2.3 Tijdbalk

1937-1941 graven van het valleikanaal

1944-1945 vanaf oktober startte de bouw van de bunker

1945 in maart werden de bunkers onbruikbaar

1951 de natuur neemt zijn beloop op de liniedijk en vormt een groen lint door de Gelderse vallei

1951-2010 verloedering van het interieur van de bunker

2011 afronding van de restauratie aan bunker en loopgraven op de Grebbelinie

2010-2013 afwisselend in gebruik door de brandweer als trainingsobject en als schapenstal

2014 december officiële opening van de Museumbunker

3. Technische gegevens

Duitse geschut bunker van het type R703. Het plan was om 60 van dit type bunkers te bouwen. Hiervan werden er waarschijnlijk maar 22 gebouwd. Nu zijn er nu nog maar 13 over. De precieze aantallen zijn niet duidelijk omdat meerdere bunkers na de oorlog gesloopt zijn of volledig aan het zicht zijn onttrokken doordat ze onder het maaiveld kwamen te liggen. De bunker heeft twee ruimtes. De eerste is de geschutkamer waar het kanon stond opgesteld. De tweede kamer is de munitiekamer. In de munitiekamer konden zowel aan de linker als aan de rechterzijde 90 granaten worden opgestapeld. Het schietgat bevindt zich in de eerste kamer. Deze ruimte is geschikt voor een kanon van het type PAK43/3. Dit is pantserafweergeschut. Op de vloer zijn nog steeds de resten te zien van het platform waar het kanon op gemonteerd was. Dit type kanon had een bereik van 9 kilometer en had een schootsveld van 60 graden. De muur van de eerste kamer bestaat uit 1,5m dik gewapend beton. Bovenop de bunker bevindt zich een opstaande rand van beton. Deze voorkwam dat bij een regenbui het zand van het dak afspoelde dat diende ter camouflage vanuit de lucht. Tevens waren randen en hoeken schuin afgewerkt om zo eventuele granaten af te ketsen. De bunker heeft een rechthoekige ondergrond van 9,3 bij 7,5 meter.

4. Locatie

De Museumbunker is gelegen in Leusden aan het Valleikanaal. Er is in de ruime omtrek van de bunker maar weinig hoogteverschil in het landschap. De hoogte varieert dan ook van 1 tot 3m boven NAP. Hij is gelegen aan de zuidzijde van de Lange steeg in Leusden, op de plaats waar deze weg het Valleikanaal kruist. De bunker zelf ligt net iets hoger dan het maaiveld vanwege de dikke bodemplaat en vanwege zijn ligging half in de Grebbeliniedijk. Het omliggende gebied is opgedeeld als strookverkaveling en is vooral in gebruik als grasland. De coördinaten zijn: 52°06’52.94 NB 5°26’25.34 OL

5. Verband tussen de bunker en het natuurlijke landschap

Na de oorlog verdween de militaire functie van de dijk. De Liniedijk werd een groen lint door de Gelderse Vallei. Hier zijn dan ook veel verschillende soorten bomen, planten en dieren te vinden. Staatsbosbeheer neemt het grootste gedeelte van het onderhoud van dit gebied voor haar rekening. Vanwege de hoge vegetatie is dit gebied een belangrijk voor de oriëntatie van vleermuizen die de bunkers gebruiken als schuilplaats. De vochtige omgeving rond het valleikanaal is aantrekkelijk voor kikkers, salamanders en ringslangen. Nationaal gezien is dit gebied een belangrijke ecologische verbindingszone dat planten en dieren in staat stelt zich over een groot gebied te verplaatsen. De bunker ligt erg tactisch ten opzichte van het Valleikanaal wat het overtollige water uit de vallei naar de randmeren afvoert. Met behulp van de damsluizen kom het waterpeil zo verhoogd worden dat de komgrond aan de noordoostkant van de Gelderse Vallei onderliep. Er kwam water tot ongeveer 40 cm hoog te staan waardoor voertuigen vastliepen maar het te ondiep was om met een boot over te steken. Dit principe van inundatie was al eerder door het Nederlandse leger in de Eerste Wereldoorlog gemaakt en gebruikt. Dit is een uniek verdedigingsmiddel. Nu is dit deel van de Grebbelinie vooral populair onder dagjes mensen en onder buitensporters die mountainbiken en hardlopen over de dijk van dit natuurgebied. Het behoud van natuur en diersoorten is een belangrijk onderdeel geworden.