Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Een Vuile Egoïst
| Een Vuile Egoïst |
| Un Sale Egoiste | ||
| Schrijver | Françoise Dorin | |
| Taal | Frans | |
| Nederlandse vertaling door | Guus Verstraete | |
| Eerste opvoeringsdatum | 3 februari 1970 | |
| Locatie eerste opvoering | Théâtre Antoine | |
| Eerste opvoering in Nederland | 8 september 1975 | |
| Soort | Blijspel | |
| Aantal aktes | 4 | |
Thematiek
Het centrale thema is misantropie, de wens om als mens te mogen kiezen met welke mensen om te gaan en met welke niet. Het onderzoekt altruïsme als wapen en laat er de scherpe kanten van zien.
Karakters en acteurs
In volgorde van opkomst
- Victor, gespeeld door Ko van Dijk[1]
- Hélène, gespeeld door Bep Dekker[2]
- Lionel, gespeeld door Guus Hermus
- Manouche, de moeder van Lionel, gespeeld door Georgette Hagedoorn[3]
- Dokter Weber, de huisarts van Lionel, en de ex-echtgenoot van Hélène, gespeeld door Paul van Gorkum[4]
- Pastoor Martin, een vriend van Lionel, gespeeld door Ad Hoeymans
- Evelyne, gespeeld door Leontien Ceulemans[5]
Samenvatting
Lionel, de hoofdpersoon, is een bewust misantroop, evenals zijn vriend pastoor Martin. Lionels trouwe bediende Victor begrijpt de behoeften van zijn meester en probeert hem te beschermen tegen de buitenwereld. Die buitenwereld bestaat uit Hélène, die een oogje op Lionel heeft en zich bij hem in de gunst wil werken door het verlenen van diensten waar hij niet om gevraagd heeft, hoewel hij niets van haar wilt hebben en uit Lionels moeder, Manouche, die graag bij hem in zou trekken. Het stuk laat zien hoe Lionel de ingrepen van de buitenwereld op zijn privacy probeert af te weren en hoe hij (bijna) struikelt, als hij zich onverwachts aangetrokken voelt tot een jonge vrouw, Evelyne, een egoïst, zoals hijzelf.[6] [7]
Decor
Het stuk speelt zich af in Lionels woonkamer, met rechts de toegang tot een onzichtbare hal waaraan de keuken en ook de deur naar buiten blijken te liggen. Links is er een trap naar boven. De gang boven is zichtbaar, er komen diverse kamers op uit.
Actes
Eerste Acte [8]
Introduceert de karakters. Victor, de bedachtzame butler, die voorheen acteur was en nu zijn nieuwe rol met overgave tot in de perfectie speelt. Hélène, een vrouw van middelbare leeftijd die uit eigen beweging nieuwe gordijnen heeft gemaakt voor een van Lionels kamers, namelijk die van Victor, en deze nu onuitgenodigd op komt hangen. Lionel wordt die geconfronteerd met het probleem dat de zoon van zijn kokkin op kamers gaat, waardoor er in Lionels huis binnenkort een kamer vrijkomt. Hij besluit er een biljartkamer van te maken. Niet dat hij biljart speelt. Maar hij vreest dat een lege kamer Hélène of zijn moeder zal verleiden bij hem in te willen trekken.
Onverwacht komt Lionels moeder op bezoek. Hij heeft haar tot nu toe uit zijn huis weg weten te houden door uitstapjes elders met haar te maken onder het mom dat zijn huis verbouwd werd. Nu komt ze toch. Er ontstaat een patroon waarin de diverse personages gunsten aan Lionel vragen. Zijn moeder vraagt een gunst voor haar dochter, namelijk of Lionel haar stiefdochter Evelyne in huis wilt nemen. Lionel weigert categorisch. Zijn moeder vraagt waarom hij niet met Hélène trouwt. Ook dat weigert hij. Dokter Weber komt langs. Hij vertelt over de problemen die zijn nieuwe vrouw Isabelle heeft. En dringt er ook bij Lionel op aan dat hij met Hélène, zijn ex, trouwt. Lionel weigert. Als Weber weggaat komt Hélène naar beneden. Ze probeert Lionel Weber te hulp te laten schieten. Ook dat weigert hij.
Samenvattend maken we kennis met de omgeving van Lionel, en merken hoe ze allen gunsten van hem willen hebben en dat niemand dit voor zichzelf vraagt maar dat telkens een of twee van de anderen het vragen. Lionel Jij vraagt voor Evelyne en Weber, zij vragen voor mijn moeder en die vragen weer voor jou. Als een goed geolied geheim genootschap, een maffia van altruïsten.
Tweede Acte[9]
Zelfde decor, 6 uur 's avonds. Lionel en zijn vriend pastoor Dominque Martin zitten na te tafelen en praten vol plezier over hun wederzijdse kokkinnen en diens families. Ook Dominique heeft een moeder die bij hem in wil trekken. Ook hij wil dat niet en bedenkt van alles om er onder uit te komen.
De bel gaat. Het zijn Hélène en Manouche, Lionels moeder. Manouche had aangeboden Hélène te helpen met de gordijnen. Ze gaan naar boven. Als Lionel afscheid neemt van Dominique gaat de bel opnieuw. Dokter Weber komt binnen. Er is een noodsituatie. Isabelle zijn vrouw, heeft een zelfmoordpoging gedaan. Hij zit met de kinderen. Je ziet Lionel verstrakken. Weber had de kinderen bij Lionel's moeder willen brengen, of bij Hélène nu hij naar het ziekenhuis moet, maar die zijn niet thuis. Lionel ontspant, en belt naar boven en vraagt of zijn moeder naar beneden kan komen. We horen gerommel en een bons. Je moeder is van het trapje gevallen!, roept Hélène.
Weber diagnosticeert Manouche als hebbende een gekneusd stuitje. Er valt geen gips te zetten, ze mag niet bewegen. Ze moet blijven. Hélène moet blijven om voor haar te zorgen. De kinderen Weber zouden naar Manouche. Die is bij Lionel, dus de kinderen komen ook. In nog geen vijf minuten is Lionel al zijn privacy kwijt door een invasie van mensen die hij niet om zich heen wilt hebben.
Er wordt weer gebeld. Opnieuw een ongenode gast, nu een mooie jonge vrouw van een jaar of 18 die flauwvalt in Lionels armen. Het blijkt Evelyne, de stiefdochter van Lionels zus, waar zijn moeder zich bezorgd om maakte en waarvoor ze een plaats had gezocht in Lionels huis (zie Eerste Acte). Ze wil niet mer naar huis, en had uit de familieverhalen begrepen dat zijn en Lionel op elkaar leken. Hij was, volgens de verhalen, een persoon die zich niet met andere bemoeide, hij zou haar met rust laten, zich niet met haar bemoeien, en dat was precies wat ze wilde. Rust. Lionel wilt haar eerst de deur wijzen, maar als hij merkt dat Hélène het liefst ook heeft dat Evelyne vertrekt, besluit hij dat ze mag blijven.
Derde Acte[10]
Zelfde decor, maar waar het eerst zeer schoon was en alles op zijn plaats lag, heerst nu chaos.
Victor, de butler, vertelt Lionel dat zijn moeder aanzienlijk minder ziek lijkt als Lionel er niet is. Lionel, die inmiddels een week in een hotel slaapt, meldt dat hij er achter is dat zijn moeder met behulp van Hélène en dokter Weber al een week lang komedie speelt. In de tijd voor ze de grond raakte had ze haar plan klaar: ze wist hoe ze eindelijk bij hem in kon trekken. Ze riep de hulp in van Weber en Hélène die beide ook hun doel behaalden door mee te spelen.
Evelyne had een brief gevonden die Manouche aan Evelyns moeder schreef en waarin ze alles uitlegt. Lionel heeft die brief nu.
Lionel wil de vrouwen niet confronteren met de brief. Hij wil het probleem zichzelf laten oplossen, omdat hij hoopt daarmee een definitiever einde aan de invasie drang te maken dan met geweld van wapenen. Hij gaat de rol van de altruïst spelen.
Allereerst betrapt hij zijn moeder, beneden, terwijl haar hele verblijf erop gestoeld is dat ze zich niet kan bewegen.
Hij vertelt haar dat hij weer thuis komt slapen. Manouche probeert Hélène zwart te maken. Nu ze eenmaal bij Lionel is ingetrokken denkt ze dat ze Hélène niet meer nodig heeft. Ze doet het met vriendelijke, altruïstisch klinkende zinnen als: Geloof je niet dat het veel beter zou zijn als wij Hélène haar vrijheid zouden teruggeven? Maar Lionel zegt dat de Hélène er is voor de kinderen, en die zullen nog wel een maand blijven. Manouche schrikt. Een maand in bed is geen fijn vooruitzicht. Lionel gaat volledig op in zijn altruïstische rol: Als ik er Weber een dienst mee bewijs... en dwingt zijn moeder tot een steeds slinkser aanpak tot ze weer naar bed gaat.
Lionel legt de brief die Evelyne gevonden heeft in het zicht en verbergt zich als hij Hélène hoort komen.
Hélène is blij dat er eindelijk niemand is. Ze belt Isabelle, de vrouw van Weber, en insinueert dat ze zwak klinkt, en dat het geen goed idee is dat ze de kinderen al terug neemt.Die kinderen zijn immers de reden dat Hélène in Lionels huis mag zijn.
Dan vindt dan de brief van Manouche en leest hem geschokt.
Hélène probeert op haar beurt in gesprek met Lionel, zijn moeder, maar vooral Evelyne uit huis te krijgen, zeker als ze er achter komt dat het meisje nu al de sleutel van het huis heeft, terwijl Hélène zelf daar vijf jaar op moest wachten. Ze ziet Evelyne als concurrentie.
Dokter Weber arriveert, briesend van woede. Door het telefoontje van Hélène heeft zijn vrouw nu weer net zulke huilbuien als eerst. Weber haalt de kinderen met onmiddellijke ingang weer thuis. Hij wilt nooit meer met Hélène van doen hebben. Of Hélène alsjeblieft Lionel wilt bedanken. En zeg hem ook - dat ik hem begin te begrijpen.
Hélène gaat met de brief naar Manouche. Het is de beste koevoet om de moeder weg te krijgen. Die hecht te veel waarde aan haar imago een goed mens te zijn om haar naam te willen bezoedelen, zeker niet in de ogen van haar zoon. Het lukt.
Nu heeft Lionel nog maar twee bezoekers over in plaats van vijf: Hélène en Evelyne.
Vierde Acte[11]
Die avond zouden Victor, pastoor Martin en Lionel een feestje hebben, omdat Victor vijf jaar in dienst is. Het gaat niet door, vertellen ze, omdat de dames er zijn.
Evelyne overtuigt Hélène te gaan. Evelyne doet alsof ze zelf ook gaat en of ze gaat trouwen met een kapitein op de grote vaart. Ze legt Hélène uit dat Lionel van Hélène houdt, maar nooit met haar zal samenwonen. Want hij is net zo onafhankelijk als Evelyne. Dus Hélène kan hooguit een zeemansvrouw-achtige relatie met Lionel hebben. Nadat Evelyne weg is gegaan, vraagt Hélène aan Victor ook haar koffer te pakken. Ze gaat.
Victor belt enthousiast de pastoor op dat het feest toch doorgaat.
Lionel komt thuis. Victor vertelt dat de dames weg zijn. Lionel is extatisch.
Dan blijkt Evelyne helemaal niet weg te zijn. Het was alleen een poging om Hélène weg te sturen. Ze wilt blijven. Ze is verliefd op Lionel, zegt ze. Het is duidelijk dat hij ook gevoelens voor haar heeft. Er vind een lange dialoog plaats waarin zij hem probeert over te halen haar te laten blijven en hij haar pogingen afweert. Als ze uiteindelijk vertrekt, blijkt in een dialoog met Victor dat Lionel het er zwaarder mee had dan hij liet blijken.
Pastoor Martin arriveert, en het feestje begin. Alles is weer zoals het was.