Watersnood van 1861

Watersnood van 1861
Overstroomde straat tijdens de Watersnoodramp van 1861 in Ammerzoden
Datum	5 t/m 31 januari 1861
Regio	Bommelerwaard en het Land van Maas en Waal
Doden	37

In januari 1861 overstroomden bij een watersnood grote delen van de Betuwe. Er waren een aantal dijken dijkdoorgebroken, onder andere bij Zuilichem in de Bommelerwaard. In totaal verdronken er 37 mensen.

Verloop

Omstreeks 1860 werd er na een koude periode voor het eerst drijfijs gezien op de Waal. Doordat bij het dorp Vuren een ijsdam in deze rivier ontstond, begon het water in de rivier te stijgen. Op donderdag 3 januari 1861 begon de bevolking zich zorgen te maken over het nog steeds wassende water. Niemand dacht meer aan slapen. In de nacht van zaterdag 5 januari, omstreeks 4 uur, ontstond er een doorbraak in de Waaldijk te Brakel nabij de korenmolen, waarna de Bommelerwaard volliep met ijs en water dat binnenkwam door de ruim 175 meter brede opening.

Het westelijk deel der Bommelerwaard liep onder water. In Brakel werden direct ongeveer 20 huizen door het water verzwolgen. Was de toestand in het dorp Brakel erg, in Poederoijen was het aller treurigst gesteld. Van de huizen, die er toen stonden, bleven er slechts enkele droog. Het huis van de toenmalige heer van Poederoijen werd een waar toevluchtsoord voor vele ongelukkigen. In dit huis vonden ongeveer 70 inwoners een tijdelijk onderkomen. Zij hadden werkelijk niets van hun bezittingen kunnen redden.

In de nacht van zondag op maandag 7 januari begaf ook de dijk te Zuilichem het. Tussen Zuilichem en Nieuwaal stroomde het water door twee openingen ongehinderd de rest van de Bommelerwaard in. Een en ander had tot gevolg dat de Tielerwaard gered was, aangezien hier de dijken op sommige plaatsen zwakke plekken gingen vertonen. Doordat de Waaldijk op vele plaatsen scheuren ging vertonen achtte de bevolking de dijk als toevluchtsoord ook niet meer veilig. Men vluchtte naar de pastorie te Zuilichem, daar ging men weldra weer vandaan aangezien het water aan weerszijden van dit huis over de dijk liep. De vloer in de gang begon te verzakken, waardoor ook dit huis een prooi van het water scheen te worden. De mensen liepen tot aan hun knieën in het ijskoude water. Niemand dacht aan een ander, ieder dacht aan eigen lijfsbehoud. Tussen de twee openingen in de dijk, waardoor het water bulderde, lagen enkele boerderijen, doch het was onmogelijk deze te naderen.

De toestand was niet alleen in Brakel, Zuilichem en Poederoijen ernstig, ook het dorp Aalst had ernstig te lijden onder de watervloed. Het water liep hier maandagmorgen 7 januari over de dijk de huizen binnen. Met het uur wies het water. Woningen die in de polder stonden, staken binnen korte tijd alleen nog hun dak boven het water uit. Het vee liep luid loeiend en verdwaasd over de dijk tussen het huisraad en wat de arme bewoners in de haast nog hadden kunnen redden.

De dorpen Nederhemert, Well, Ammerzoden, Hedel, Rossum, en Gameren zijn wel langs dijken gebouwd, doch veel huizen waren toen al in de dorpspolders gebouwd. Dit had tot gevolg dat vele huizen geheel onder water kwamen te staan. Vele bewoners konden zich nog bijtijds in veiligheid stellen. Aangezien het streng vriezend weer was zag men over de ijsschotsen de mensen tussen de daken der huizen lopen.

In de Hervormde kerk te Rossum vonden veel mensen een onderkomen. Velen vluchtten naar de stad Zaltbommel. Waren te Brakel en Zuilichem geen doorbraken ontstaan, dan had Zaltbommel vermoedelijk moeten bezwijken, daar stroomde reeds in de straten het kwelwater. In de Sint-Maartenkerk begonnen graven te verzakken door dit kwelwater. Nu werd Zaltbommel een opvangcentrum voor de vele vluchtelingen uit de Bommelerwaard.

Door de aanhoudende vorst waren het overstroomde land en de rivieren begaanbaar. Spoedig maakte men van Nederhemert naar Heusden een pad over het ijs. Over deze verkregen weg werd voedsel voor mens en dier aangevoerd, waardoor enige verlichting in de nood werd verkregen. Ook in de dorpen Andel, Veen en Wijk en Aalburg begon men zich zorgen te maken over een overstroming. Op vele plaatsen begon men bekistingen te maken om het water te keren. Men dacht dat het water nog hoger zou komen, doch doch deze dorpen zijn voor een overstroming gespaard gebleven.

De dorpen Bruchem en Kerkwijk hebben bijzonder veel te lijden gehad van de watervloed. Het hoge koor van de Ned. Hervormde kerk te Kerkwijk stond geheel onder water. Een boer zag over het ijs gaande 25 stuks vee onder zijn voeten verdronken liggen. Het vee kon niet weg komen vanwege het ijs. De bewoners van deze dorpen konden met veel gevaar zich redden. Allen moesten over het ijs heen een goed heenkomen zoeken. Naar de dijk vluchten kon hier niet, aangezien hier geen dijken zijn. Mensen stierven, door de koude bevangen.

De Bommelerwaard was een barre ijswoestijn geworden. Men zag niets anders dan ijs en een strak blauwe lucht, terwijl hier en daar enkele daken boven het ijs uitstaken. Deze toestand duurde tot eind januari, toen begon de dooi in te zetten. Spoedig hierna kon men beginnen met het herstel van de dijken.

Externe link

• Terugblik na 150 jaar

  Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• Januari 1861: rampmaand voor de Bommelerwaard Gepubliceerd: 28 december 1978 (digibron.nl)

Stormvloeden en grote overstromingen in Nederland