Selenium

Seleen / Selenium
Periodiek systeem H He Li Be B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe Cs Ba * Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra ** Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Uut Uuq Uup Uuh Uus Uuo ↓ * La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu ** Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
Seleen
Algemeen
Naam	Seleen / Selenium
Symbool	Se
Atoomnummer	34
Groep	Zuurstofgroep
Periode	Periode 4
Blok	P blok
Reeks	Niet-metalen
Kleur	Grijs
Chemische eigenschappen
Atoommassa (u)	78,96
Elektronenconfiguratie	[Ar]3d10 4s2 4p4
Oxidatietoestanden	-2, +4, +6
Elektronegativiteit (Pauling)	2,55
Atoomstraal (pm)	119
1e ionisatiepotentiaal (kJ×mol-1)	940,97
2e ionisatiepotentiaal (kJ×mol-1)	2044,54
3e ionisatiepotentiaal (kJ×mol-1)	2973,74
Fysische eigenschappen
Dichtheid (kg·m-3)	4790
Smeltpunt (K)	490
Kookpunt (K)	958
Aggregatietoestand	Vast
Smeltwarmte (kJ·mol-1)	6,69
Verdampingswarmte (kJ·mol-1)	37,7
Van der Waalse straal (pm)	190
Kristalstructuur	Hex
Molair volume (m3·mol-1)	16,45
Specifieke warmte (J·kg-1·K-1)	320
Elektrische weerstand (μΩcm)	12
Warmtegeleiding (W·m-1·K-1)	0,52
SI-eenheden en standaardtemperatuur en -druk worden gebruikt, tenzij anders aangegeven

Seleen of selenium is een scheikundig element met symbool Se en atoomnummer 34. Het is een grijs niet-metaal.

Ontdekking

Seleen is in 1817 door Jöns Jacob Berzelius ontdekt tijdens het onderzoeken van telluur. Pas vanaf ongeveer 1970 werden er steeds meer toepassingen gevonden voor seleen.

De naam is afkomstig van het Griekse Selènè, dat maan betekent.

Toepassingen

In 1873 ontdekte de Engelsman Willoughby Smith, samen met zijn assistent Joseph May, dat seleen over fotovoltaïsche eigenschappen beschikte. Onder invloed van licht neemt de elektrische geleiding sterk toe. Daarom wordt het vooral gebruikt in de opto-elektronica. Andere toepassingen zijn:

• Materiaal voor halfgeleider
• Antiroosshampoo
• Vulkaniseren van rubber

Verder kan seleen worden gebruikt bij het ontwikkelen van foto's.

Seleen kan in veel organische moleculen die zwavel bevatten het zwavelatoom vervangen. Daarbij blijven veel eigenschappen behouden. Deze vervanging is zelfs in eiwitmoleculen mogelijk: door bacteriën in een medium te kweken waarin het aminozuur methionine is vervangen door seleno-methionine, kan men een seleenhoudende variant van geproduceerde eiwitten isoleren. Bij deze varianten is het veel eenvoudiger dan bij de gewone eiwitten met behulp van röntgendiffractie de structuur te bepalen.

Opmerkelijke eigenschappen

Seleen beschikt over de opmerkelijke eigenschap om licht om te zetten in elektriciteit. Daarnaast is de geleidbaarheid van seleen afhankelijk van de hoeveelheid licht.

Seleen kan in meerdere allotrope toestanden voorkomen. In poedervorm is seleen rood of zwart. Als kristallen is seleen metalliek grijs of donkerrood.

Bij een grote inname van Seleen kunnen in de zwavelhoudende moleculen die zweetgeur veroorzaken, zwavelatomen vervangen worden door Seleenatomen. De zweetgeur wordt hierdoor sterker en onplezieriger.

Verschijning

Seleen is een bijproduct dat achterblijft bij de winning van lood, zilver of koper. Hierbij wordt met behulp van elektrolyse het seleen geïsoleerd. Zuivere seleenmineralen zoals clausthaliet en naumaniet komen voor, maar zijn zeldzaam.

Isotopen

Zie Isotopen van seleen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Meest stabiele isotopen
Iso	RA (%)	Halveringstijd	VV	VE (MeV)	VP
74Se	0,89	stabiel met 40 neutronen
75Se	syn	119,779 d	ß+	0,864	75As
76Se	9,36	stabiel met 42 neutronen
77Se	7,63	stabiel met 43 neutronen
78Se	23,78	stabiel met 44 neutronen
79Se	syn	6,5×105 j	β-	2,281	79Br
80Se	49,61	stabiel met 46 neutronen
82Se	8,73	1,08×1020 j	2β-	2,995	82Kr

Behalve vijf stabiele seleen isotopen zijn er een groot aantal radioactieve isotopen bekend, met halveringstijden variërend van enkele minuten tot vele miljoenen jaren.

Voeding

Selenium is een voor de mens belangrijk element, dat we voor een belangrijk deel via onze voeding binnenkrijgen. De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid is 60 tot 75 μg per dag. Vooral Amerikaanse tarwe kan een belangrijke bijdrage leveren. Selenium zit ook in voedingssupplementen, maar hiermee moet worden opgepast, omdat bij een opname van meer dan 450 μg per dag selenium schadelijk is.

Toxicologie en veiligheid

Hoewel seleen zelf niet schadelijk is, zijn veel seleenverbindingen dat wel. De effecten daarvan zijn vergelijkbaar met die van veel arsenicumverbindingen.

Externe links

•  International Chemical Safety Card van Selenium
• PeriodiekSysteem.com over: Selenium
• Lenntech over: Selenium
• (en) EnvironmentalChemistry.com over: Selenium
• (en) WebElements.com over: Selenium

Chemische elementen en isotopen