Grieks: verschil tussen versies

	Grieks (Ελληνικά)
Gesproken in	Griekenland; Cyprus
Sprekers	15 miljoen
Rang	74
Taalfamilie	Indo-Europees; Grieks;
Alfabet	Grieks alfabet
	Officiële status
Officieel in	Griekenland; Cyprus; Europa
	Taalcodes
ISO 639-1	el
ISO 639-2(B)	gre (B), ell (T)
SIL	GRK

Versie van 27 sep 2023 23:52

Het Grieks (((Grieks|Ελληvικά}}) is een talenfamilie van de Indo-Europese talen. Het werd door de Achaeërs naar Griekenland gebracht rond 1700 voor Christus. In eerste instantie waren er verschillende gesproken dialecten, met als belangrijkste groepen: Ionisch-Attisch, Dorisch en Eolisch Grieks.

Het eerste schrift voor deze taal is Lineair B en het oudste met dat schrift verbonden Grieks (1450 – 1250 v. Chr.?) wordt Myceens genoemd. Sinds de tijd van de klassieken is de taal geschreven in het Griekse alfabet, dat 24 letters omvat.

Attisch Grieks was de taal die gesproken werd in Athene. De meerderheid van de literatuur die uit de klassieke periode nog bewaard is gebleven, is in dit dialect geschreven. Belangrijke uitzonderingen zijn de historicus Herodotos (Ionisch) en de dichteres Sappho (Eolisch). Alexander de Grote speelde een belangrijke rol in het samenvoegen van deze dialecten tot Koinè-Grieks (naar het Griekse woord voor algemeen). Door de eentaligheid van zijn leger werd de communicatie makkelijker. Ook leerden de bewoners van bezette gebieden dit Koinè, waardoor het de status van ’wereldtaal’ kreeg. Koinè-Grieks werd dan ook de lingua franca in het oostelijke gedeelte van het Romeinse Rijk (ook wel Byzantijnse Rijk). Het moderne Grieks stamt hiervan af.

Geschiedenis van het Grieks

Oudgrieks

Zie Oudgrieks voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

wikibooks:Oudgrieks

Zonder twijfel is het de Griekse taal met de oudste geschreven bronnen in Europa: bijna 30 eeuwen wordt er Grieks geschreven. En ook al verschilt het moderne Grieks natuurlijk heel sterk van het klassieke, de kenner zal vlug merken dat de historische evolutie het innerlijke wezen van de taal niet ingrijpend heeft gewijzigd. Het klassieke Latijn verdween vrij vroeg als gesproken eenheidstaal en viel uiteen in diverse Romaanse dochtertalen; het Grieks daarentegen is zelf nooit verdwenen, en ging ook nooit over in dochtertalen.

In de archaïsche en klassieke periode was het Grieks zeker geen eenheidstaal: er bestonden onderling sterk afwijkende dialecten, die te herleiden zijn tot volgende hoofdgroepen:

Dorisch

Zie Dorisch (dialect) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Dorisch was een Oudgriekse dialectgroep. Het Dorisch werd gesproken op de Peloponnesos, op Kreta en de zuidelijke Cycladen, in Zuid-Italië en Sicilië. Het werd ook gebruikt als kunstdialect voor alle literatuur die bestemd was om in koor gezongen te worden, ook buiten de grenzen van het Dorische taalgebied. Zie ook Koorlyriek.

Het Dorisch leeft nog voort in het Griko van Zuid-Italië en het Tsakonisch van de Peloponnesos.

Eolisch

Zie Eolisch (dialect) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Staat ook wel bekend als ’Lesbisch Grieks’, vanwege de twee belangrijkste dichters in dit dialect, Sappho (7e eeuw v.Chr.) en haar oudere tijdgenoot Alkaios, van het eiland Lesbos. Het bevatte vergeleken met het Attisch, Ionisch en Dorisch veel archaïsmen. Het werd gesproken in Thessalië, Boeotië en noordelijk Klein-Azië.

Ionisch

Zie Ionisch (dialect) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het Ionisch dialect is een Oudgriekse dialectengroep. Het werd gesproken op het grootste gedeelte van de westkust van Klein-Azië, op Euboia en enkele andere eilanden van de Egeïsche Zee en in enkele steden van Zuid-Italië (vb. Cumae). De bekendste schrijver die in het Ionisch schreef is Herodotos. Dit dialect klinkt veel zangeriger dan het Attisch omdat het meer klinkers telt. In het Attisch worden immers vaak opeenvolgende klinkers tot één lettergreep gereduceerd (’contractie’), wat in het Ionisch minder gebeurt.

Macedonisch

Zie Macedonisch (oudheid) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Macedonisch was een Oudgriekse dialectgroep en moet dus niet verward worden met de moderne Zuidslavische taal met dezelfde naam. Er zijn slechts weinig geschriften van bewaard gebleven, maar het was wel het dialect van Alexander de Grote en zijn voorouders. Het Macedonisch werd gesproken in de toenmalige regio Macedonië.

Attisch

Zie Attisch (dialect) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Omdat Athene in de klassieke periode als het belangrijkste economische en culturele centrum van de Griekse wereld gold, verspreidde het lokale Ionisch-Attische dialect – de taal van Xenophon, Sophocles, Plato en Demosthenes – zich buiten zijn oorspronkelijke grenzen en groeide het uit tot een soort algemene omgangstaal in de Griekssprekende gebieden. Dit is dan ook de reden dat in onze scholen hoofdzakelijk de Attische grammatica wordt onderwezen.

Grammatica van het Attisch

Het Klassieke Grieks kent 5 naamvallen: de nominativus, genitivus, dativus, accusativus en vocativus. Anders dan in het Latijn (dat geen lidwoorden heeft) wordt zowel het lidwoord als het zelfstandig naamwoord verbogen. voorbeeld: ὁ δоῦλος (= de slaaf)

naamval	enkelvoud	meervoud
nominatief:	ὁ δоῦλος	οἱ δоῦλοι
genitief:	τοῦ δούλου	τῶν δоύλων
datief:	τῷ δоύλῳ	τоῖς δоύλοις
accusatief:	τὸν δоῦλον	τоὺς δоύλους
vocatief:	ὦ δоῦλε	ὦ δоῦλοι

Net als het Latijn hebben Griekse werkwoorden geen persoon (ik, jij, wij, hij, enz.) Aan de uitgang van het werkwoord kan men zien met welke persoon men te maken heeft. Bijvoorbeeld:

vorm	vertaling
λύω	ik maak los (uitspraak luoo)
λύεις	jij maakt los (lueis)
λύει	hij, zij, het maakt los (luei)
λύоμεν	wij maken los (luomen)
λύετε	jullie maken los (luete)
λύоυσι(ν)^[1]	zij maken los (luoesí(n))
λῦε	maak los/jij moet losmaken (imperatief (gebiedende wijs) enkelvoud)
λύετε	maak los/jullie moeten losmaken (imperatief (gebiedende wijs) meervoud)
λύειν	losmaken (infinitief)

Voor de verleden tijd (het zogenaamde imperfectum), wordt er vóór de stam een letter gezet, het zogenaamde ’augment’, waaraan men herkent dat het een imperfectum is. Er zijn een paar aparte persoonsuitgangen.

vorm	vertaling
ἔλυоν	ik maakte los (elluon)
ἔλυες	jij maakte los (elluès)
ἔλυε(ν)^[2]	hij, zij, het maakte los (elluè(n))
ἐλύоμεν	wij maakten los (elluommen)
ἐλύετε	jullie maakten los (elluetè)
ἔλυоν	zij maakten los (elluon)

^  Als na deze woorden een woord komt dat met een klinker begint, of een leesteken, 
    dan wordt achteraan een omwille van de welluidendheid een nu toegevoegd.

Koinè-Grieks

Zie Koinè voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Met de veroveringen van Alexander de Grote dringt het Attisch door naar het Oosten en wordt, gedurende de gehele Hellenistische periode, dé wereldtaal bij uitstek. De oude dialecten waren verdrongen en stierven uit ten voordele van een veralgemeend Grieks, dat men de ’koinè (glootta)’ noemde. Zelfs de Romeinse veroveraars spraken onder elkaar bij voorkeur koinè-Grieks, om hun culturele bagage te etaleren, en ook de boeken van het Nieuwe Testament werden in deze taal geschreven en verspreid. Het Grieks wordt de taal van het vroegste christendom en vervolgens van het Oost-Romeinse of Byzantijnse Imperium, waar het Latijn langzaam maar zeker in onbruik raakte. Dan voltrekt zich een evolutie die bij meer wereldtalen merkbaar is: om de bruikbaarheid bij niet-moedertaalsprekers te verhogen moeten de grammaticale moeilijkheden gereduceerd worden. Dat gebeurde reeds in de klassieke periode met de dualis-vormen (het "tweevoud"). In het koinè-stadium raakten de datief en de optatief steeds meer in onbruik om uiteindelijk, op een paar versteende uitdrukkingen na, geheel te verdwijnen.

Byzantijns Grieks

In de Byzantijnse Middeleeuwen vallen ook de infinitieven weg, evenals de oude futurum-, perfectum- en plusquamperfectumvormen, ten voordele van sterk vereenvoudigde omschrijvingen met hulpwerkwoorden (zoals in andere moderne talen). Daarnaast nam het Grieks doorheen zijn geschiedenis vele leenwoorden op uit de talen van de volken waarmee de Grieken -vaak met tegenzin- geconfronteerd werden, onder andere:

uit het Latijn (van de Romeinse veroveringen tot de val van Rome)
uit het Italiaans (tijdens de Venetiaanse bezetting)
uit het Turks (tijdens de Turkse bezetting van 1453 tot 1830)
uit het Frans en het Engels (in de moderne tijden)

De verovering door de Turken betekent het definitieve einde van het Grieks als taal van wetenschap en cultuur. De meeste Byzantijnse intellectuelen vluchtten naar het Westen (waar zij onder andere bijdroegen aan het ontstaan van de Renaissance). Vier eeuwen lang leeft het Grieks nog slechts als de spreektaal van de verarmde en cultureel achtergestelde bevolking.

Nieuwgrieks

Wanneer dan, rond 1830, er een einde komt aan de Ottomaanse bezetting, wenst men alles wat aan de islam herinnert zo spoedig mogelijk uit het openbare leven te bannen, niet het minst de sterke Turkse invloeden in de Griekse volkstaal, de "dimotikí (glossa)" δημοτική (γλώσσα). Daarom opteert de kersverse Griekse regering voor een terugkeer naar de ’geleerdentaal’ van de Byzantijnse christenheid, de katharèvousa (glossa) καθαρεύουσα (γλώσσα).

Maar de omschakeling verloopt minder vlot dan gewenst: buiten de bestuurlijke, kerkelijke en wetenschappelijke schrijftaal, het ’katharèvousa’, blijft het Griekse volk het ’dimotikí’ met haar eenvoudiger syntaxis hanteren als spreektaal, hierbij gesteund door een aantal toonaangevende letterkundigen. Zo kreeg Griekenland dan zijn eigen taalkwestie. Bij het einde van de 19e eeuw bereikt de academische polemiek tussen de taalpuristen en de ’vulgaristen’ zijn hoogtepunt: een nieuwe ’hertaling’ van de Evangeliën in het dimotikí lokte in 1902 zelfs relletjes uit in de straten van Athene, waarbij een aantal mensen het leven verloor.

Modern Grieks

Zie Modern Grieks voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Wikibooks:Nieuwgrieks

Momenteel bestaan er dan ook in Griekenland nog steeds twee taalidiomen: enerzijds de ’geleerde’ en archaïsche katharèvousa, die in de praktijk nog enkel door de Grieks-Orthodoxe liturgie wordt gehanteerd (en stilaan uitsterft) en anderzijds de vlotte en gemakkelijker hanteerbare dimotikí de gesproken taal van de media en de literatuur. De twee taal- (én spellings-!)vormen beïnvloeden elkaar sterk, en bijgevolg is er vaak weinig uniformiteit in de spelling en de syntaxis van het eigentijdse geschreven Grieks.

In 1981 trad Griekenland als 10e lidstaat toe tot de Europese Gemeenschap. In het kader van een algemene vereenvoudiging besluit een parlementaire commissie in 1982 een spellingwijziging door te voeren: de oude spiritustekens – sinds eeuwen wat de uitspraak betreft overbodig – worden niet meer genoteerd en de ingewikkelde accentregels sterk vereenvoudigd (nog één enkel accentteken, op de lettergreep die de klemtoon draagt).

Aan het begin van de 21e eeuw bestaat er een tendens om voor de moderne Griekse omgangstaal de term kini neo-elliniki glossa (gemeenschappelijke Nieuw-Griekse taal) te gebruiken.

Naast de twee op Koinè gebaseerde varianten van standaard (modern) Grieks die in Griekenland worden gesproken zijn er nog andere varianten van Grieks in leven zoals het Pontisch, dat is ontstaan uit het Ionisch en Griko en Tsakonisch, die zijn ontstaan uit het Dorisch. Deze varianten zijn door hun afgelegen locatie, Pontisch is de verzamelnaam van Ionische dialecten van de Zwarte Zee, weinig veranderd in de afgelopen eeuwen. Ze zijn echter wel met uitsterven bedreigd; Griko wordt nog maar in een paar dorpjes in Zuid-Italië gesproken. Het Pontisch kent veel leenwoorden uit het Turks en Perzisch maar staat vergeleken met modern Grieks dichter bij het Oudgrieks en wordt nog steeds in Griekenland en in veel dorpen in de Turkse provincie Trabzon gesproken. De Nederlandse wetenschapper Mark Janse ontdekte in 2005 in Griekenland sprekers van het Cappadocisch, een andere Grieks-Turkse mengtaal die ook dichter bij het Oudgrieks staat dan bij Modern-Grieks. Van deze taal werd vermoed dat hij al in de jaren 60 van de vorige eeuw was uitgestorven. ^[1]

º Nederlandse taalkundige ontdekt doodgewaande taal (kennislink.nl 13 september 2006)

Griekstaligen in de wereld

Het Grieks is de officiële taal in:

Er zijn autochtone Griekstalige minderheden in

Albanië: in (Noord-Epirus) is er een Griekstalige minderheid (330.000).
Italië: in Apulië en Calabrië spreken 72.000 mensen het zogenaamde Griko of Grecanico.
Turkije: krachtens het Verdrag van Lausanne van 1923 werd de Griekstalige minderheid in Istanboel en het gebied ten oosten van Trabzon niet opgenomen in de bevolkingsruil tussen beide landen.
Oekraïne en Georgië: hier wonen ongeveer 385.000 Pontische Grieken.
In Hongarije is het Grieks een van de 10 erkende minderheidstalen.
Libanon, Israël en Egypte

Daarnaast zijn er Griekse emigrantengemeenschappen in West-Europa, Noord-Amerika en Australië.

Zie ook

WikiWoordenboek

Zoek Grieks

Verwijzingen

Weblinks

De Universiteit van Utrecht heeft een overzichtspagina voor grammatica

Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Greek language op Wikimedia Commons.

Indo-Europese talen > Kentum-talen > Grieks

Myceens · Oudgrieks: Dorisch, Arkadisch-Cyprisch, Aeolisch, Ionisch, Attisch en Macedonisch · Koinè-Grieks · Byzantijns Grieks · Nieuwgrieks: Dimotiki, Katharevousa · Modern Grieks

artikel in groei

Hulpjes om informatie te verzamelen of teksten te verbeteren

Google • Duck Duck Go • free images Google • Flickr free images • Google zonder Wikipedia, blogs en Facebook • Google Wiki's • Google Scholar • Google Books • Vertaal de titel • Google Translated Search • Engels, Frans, Russisch, Grieks • Wikipedia • Toolserver • Wikidata (Reasonator) • Biografisch Portaal • Britannica • IMDb • RKD • ODIS • DNB • Catholic Encyclopedia • Jewish Encyclopedia • Archive.org • Medische studies op PubMed • Familysearch •
Hulp genealogie en geschiedenis (Nederland)Deepl vertaler • Schrijfassistent VRT] • ChatGPT (Opgepast! Altijd verifiëren!)] • rephrase.info • paraphraser.io • paraphraser.io • scribbr.io •

[kennislink-1] º Nederlandse taalkundige ontdekt doodgewaande taal (kennislink.nl 13 september 2006)

[1]

[1]

@@ Regel 19: / Regel 19: @@
   | gebarentaal        =
 }}
+Het '''Grieks''' (((Grieks|Ελληvικά}}) is een talenfamilie van de [[Indo-Europese talen]]. Het werd door de [[Achaeërs]] naar [[Griekenland]] gebracht rond 1700 voor Christus. In eerste instantie waren er verschillende gesproken dialecten, met als belangrijkste groepen: Ionisch-Attisch, Dorisch en Eolisch Grieks.
-Het '''Grieks''' (Ελληvικά) is een talenfamilie van de [[Indo-Europese talen]]. Het werd door de [[Achaeërs]] naar [[Griekenland]] gebracht rond 1700 voor Christus. In eerste instantie waren er verschillende gesproken dialecten, met als belangrijkste groepen: Ionisch-Attisch, Dorisch en Aeolisch Grieks.
-Het eerste [[schrift]] voor deze [[taal]] is [[Lineair B]] en het oudste met dat schrift verbonden Grieks (1450 - 1250 v.Chr.?) wordt [[Myceens]] genoemd. Sinds de tijd van de klassieken is de taal geschreven in het [[Grieks alfabet|Griekse alfabet]], dat 24 letters omvat.
+Het eerste [[schrift]] voor deze [[taal]] is [[Lineair B]] en het oudste met dat schrift verbonden Grieks (1450 – 1250 v. Chr.?) wordt [[Myceens]] genoemd. Sinds de tijd van de klassieken is de taal geschreven in het [[Grieks alfabet|Griekse alfabet]], dat 24 letters omvat.
-[[Attisch (dialect)|Attisch Grieks]] was de taal die gesproken werd in [[Athene]]. De meerderheid van de literatuur die uit de [[Klassieke oudheid|klassieke periode]] nog bewaard is gebleven, is in dit dialect geschreven. Belangrijke uitzonderingen zijn de historicus [[Herodotos]] ([[Ionisch (dialect)|Ionisch]]) en de dichteres [[Sappho]] ([[Aeolisch (dialect)|Aeolisch]]). [[Alexander de Grote]] speelde een belangrijke rol in het samenvoegen van deze dialecten tot ''Koinè''-Grieks (naar het Griekse woord voor ''algemeen''). Door de eentaligheid van zijn leger werd de communicatie makkelijker. Ook leerden de bewoners van bezette gebieden dit ''Koinè'', waardoor het de status van "wereldtaal" kreeg. Koinè-Grieks werd dan ook de [[lingua franca]] in het oostelijke gedeelte van het [[Romeinse Rijk]] (ook wel [[Byzantijnse Rijk]]). Het moderne Grieks stamt hiervan af.
+[[Attisch (dialect)|Attisch Grieks]] was de taal die gesproken werd in [[Athene]]. De meerderheid van de literatuur die uit de [[Klassieke oudheid|klassieke periode]] nog bewaard is gebleven, is in dit dialect geschreven. Belangrijke uitzonderingen zijn de historicus [[Herodotos]] ([[Ionisch (dialect)|Ionisch]]) en de dichteres [[Sappho]] ([[Eolisch (dialect)|Eolisch]]). [[Alexander de Grote]] speelde een belangrijke rol in het samenvoegen van deze dialecten tot ''Koinè''-Grieks (naar het Griekse woord voor ''algemeen''). Door de eentaligheid van zijn leger werd de communicatie makkelijker. Ook leerden de bewoners van bezette gebieden dit ''Koinè'', waardoor het de status van ’wereldtaal’ kreeg. Koinè-Grieks werd dan ook de [[lingua franca]] in het oostelijke gedeelte van het [[Romeinse Rijk]] (ook wel [[Byzantijnse Rijk]]). Het moderne Grieks stamt hiervan af.
 == Geschiedenis van het Grieks ==
@@ Regel 34: / Regel 30: @@
 {{zie ook|[[wikibooks:Oudgrieks]]}}
-Zonder twijfel is het de Griekse taal met de oudste geschreven bronnen in Europa: bijna 30 eeuwen wordt er Grieks geschreven. En ook al verschilt het moderne Grieks natuurlijk heel sterk van het klassieke, de kenner zal vlug merken dat de historische evolutie het innerlijke wezen van de taal niet ingrijpend heeft gewijzigd. Het klassieke Latijn verdween vrij vroeg als gesproken eenheidstaal en viel uiteen in diverse [[Romaanse talen|Romaanse]] [[dochtertalen]]; het Grieks daarentegen is zelf nooit verdwenen, en ging ook nooit over in dochtertalen.
+Zonder twijfel is het de Griekse taal met de oudste geschreven bronnen in Europa: bijna 30 eeuwen wordt er Grieks geschreven. En ook al verschilt het moderne Grieks natuurlijk heel sterk van het klassieke, de kenner zal vlug merken dat de historische evolutie het innerlijke wezen van de taal niet ingrijpend heeft gewijzigd. Het klassieke Latijn verdween vrij vroeg als gesproken eenheidstaal en viel uiteen in diverse [[Romaanse talen|Romaanse]] [[dochtertaal|dochtertalen]]; het Grieks daarentegen is zelf nooit verdwenen, en ging ook nooit over in dochtertalen.
 In de archaïsche en klassieke periode was het Grieks zeker geen eenheidstaal: er bestonden onderling sterk afwijkende dialecten, die te herleiden zijn tot volgende hoofdgroepen:
 ==== Dorisch ====
 {{main|Dorisch (dialect)}}
-Dorisch was een Oudgriekse dialectgroep. Het Dorisch werd gesproken op de [[Peloponnesos]], op [[Kreta]] en de zuidelijke [[Cycladen]], in Zuid-Italië en [[Sicilië]]. Het werd ook gebruikt als kunstdialect voor alle literatuur die bestemd was om in koor gezongen te worden, ook buiten de grenzen van het Dorische taalgebied. Zie ook Koorlyriek;
+Dorisch was een Oudgriekse dialectgroep. Het Dorisch werd gesproken op de [[Peloponnesos]], op [[Kreta]] en de zuidelijke [[Cycladen]], in Zuid-Italië en [[Sicilië]]. Het werd ook gebruikt als kunstdialect voor alle literatuur die bestemd was om in koor gezongen te worden, ook buiten de grenzen van het Dorische taalgebied. Zie ook [[Koorlyriek]].
 Het Dorisch leeft nog voort in het [[Griko]] van Zuid-Italië en het [[Tsakonisch]] van de Peloponnesos.
-==== Aeolisch ====
+==== Eolisch ====
-{{main|Aeolisch (dialect)}}
+{{main|Eolisch (dialect)}}
-Staat ook wel bekend als 'Lesbisch Grieks', vanwege de twee belangrijkste dichters in dit dialect, [[Sappho]] ([[7e eeuw v.Chr.]]) en haar oudere tijdgenoot [[Alkaios]]. Het bevatte vergeleken met het Attisch, Ionisch en Dorisch veel archaïsmen. Het werd gesproken in [[Thessalië]], [[Boeotië]] en noordelijk Klein-Azië.
+Staat ook wel bekend als ’Lesbisch Grieks’, vanwege de twee belangrijkste dichters in dit dialect, [[Sappho]] ([[7e eeuw v.Chr.]]) en haar oudere tijdgenoot [[Alkaios]], van het eiland Lesbos. Het bevatte vergeleken met het Attisch, Ionisch en Dorisch veel archaïsmen. Het werd gesproken in [[Thessalië]], [[Boeotië]] en noordelijk Klein-Azië.
 ==== Ionisch ====
 {{main|Ionisch (dialect)}}
-Het Ionisch dialect is een Oudgriekse dialectengroep. Het werd gesproken op het grootste gedeelte van de westkust van Klein-Azië, op Euboia en enkele andere eilanden van de Egeïsche Zee en in enkele steden van Zuid-Italië (vb. Cumae). De bekendste schrijver die in het Ionisch schreef is [[Herodotos]]. Dit dialect klinkt veel zangeriger dan het Attisch omdat het meer klinkers telt. In het Attisch worden immers vaak opeenvolgende klinkers tot één lettergreep gereduceerd ("contractie"), wat in het Ionisch minder gebeurt.
+Het Ionisch dialect is een Oudgriekse dialectengroep. Het werd gesproken op het grootste gedeelte van de westkust van Klein-Azië, op Euboia en enkele andere eilanden van de Egeïsche Zee en in enkele steden van Zuid-Italië (vb. Cumae). De bekendste schrijver die in het Ionisch schreef is [[Herodotos]]. Dit dialect klinkt veel zangeriger dan het Attisch omdat het meer klinkers telt. In het Attisch worden immers vaak opeenvolgende klinkers tot één lettergreep gereduceerd (’contractie’), wat in het Ionisch minder gebeurt.
 ==== Macedonisch ====
@@ Regel 59: / Regel 55: @@
 {{main|Attisch (dialect)}}
-Omdat Athene in de klassieke periode als het belangrijkste economische en culturele centrum van de Griekse wereld gold, verspreidde het lokale Ionisch-Attische dialect -de taal van [[Xenophon]], [[Sophokles|Sophocles]], [[Plato]] en [[Demosthenes (redenaar)|Demosthenes]]- zich buiten zijn oorspronkelijke grenzen en groeide het uit tot een soort algemene omgangstaal in de Griekssprekende gebieden. Dit is dan ook de reden dat in onze scholen hoofdzakelijk de Attische grammatica wordt onderwezen.
+Omdat Athene in de klassieke periode als het belangrijkste economische en culturele centrum van de Griekse wereld gold, verspreidde het lokale Ionisch-Attische dialect – de taal van [[Xenophon]], [[Sophokles|Sophocles]], [[Plato]] en [[Demosthenes (redenaar)|Demosthenes]] – zich buiten zijn oorspronkelijke grenzen en groeide het uit tot een soort algemene omgangstaal in de Griekssprekende gebieden. Dit is dan ook de reden dat in onze scholen hoofdzakelijk de Attische grammatica wordt onderwezen.
 ===== Grammatica van het Attisch =====
 <!-- zet de grammatica niet hier, maar op de "Attisch (dialect)" !!!! -->
 Het Klassieke Grieks kent 5 naamvallen: de nominativus, genitivus, dativus, accusativus en vocativus. Anders dan in het Latijn (dat geen lidwoorden heeft) wordt zowel het lidwoord als het zelfstandig naamwoord verbogen.
-voorbeeld: {{Polytonisch|ὁ δоῦλος}} (=de slaaf)
+voorbeeld: {{Grieks|ὁ δоῦλος}} (= de slaaf)
 {|
 |-
@@ Regel 71: / Regel 67: @@
 !'''meervoud'''
 |-
-| nominativus:
+| nominatief:
-| {{Polytonisch|ὁ δоῦλος}}
+| {{Grieks|ὁ δоῦλος}}
-| {{Polytonisch|οἱ δоῦλοι}}
+| {{Grieks|οἱ δоῦλοι}}
 |-
-| genitivus:
+| genitief:
-| {{Polytonisch|τοῦ δούλου}}
+| {{Grieks|τοῦ δούλου}}
-| {{Polytonisch|τῶν δоύλων}}
+| {{Grieks|τῶν δоύλων}}
 |-
-| dativus:
+| datief:
-| {{Polytonisch|τῷ δоύλῳ}}
+| {{Grieks|τῷ δоύλῳ}}
-| {{Polytonisch|τоῖς δоύλοις}}
+| {{Grieks|τоῖς δоύλοις}}
 |-
-| accusativus:
+| accusatief:
-| {{Polytonisch|τὸν δоῦλον}}
+| {{Grieks|τὸν δоῦλον}}
-| {{Polytonisch|τоὺς δоύλους}}
+| {{Grieks|τоὺς δоύλους}}
 |-
-| vocativus:
+| vocatief:
-| {{Polytonisch|ὦ δоῦλε}}
+| {{Grieks|ὦ δоῦλε}}
-| {{Polytonisch|ὦ δоῦλοι}}
+| {{Grieks|ὦ δоῦλοι}}
 |}
-Net als het Latijn hebben Griekse werkwoorden geen persoon (ik, jij, wij, hij enz.)
+Net als het Latijn hebben Griekse werkwoorden geen persoon (ik, jij, wij, hij, enz.)
-Je ziet aan de uitgang van het werkwoord met welke persoon je te maken hebt.
+Aan de uitgang van het werkwoord kan men zien met welke persoon men te maken heeft.
 Bijvoorbeeld:
 {|
@@ Regel 99: / Regel 95: @@
 !'''vertaling'''
 |-
-| {{Polytonisch|λύ'''ω'''}}
+| {{Grieks|λύ'''ω'''}}
-| ik maak los (uitspraak luoo)
+| ik maak los (uitspraak ''luoo'')
 |-
-| {{Polytonisch|λύ'''εις'''}}
+| {{Grieks|λύ'''εις'''}}
-| jij maakt los (lueis)
+| jij maakt los (''lueis'')
 |-
-| {{Polytonisch|λύ'''ει'''}}
+| {{Grieks|λύ'''ει'''}}
-| hij, zij, het maakt los (luei)
+| hij, zij, het maakt los (''luei'')
 |-
-| {{Polytonisch|λύ'''оμεν'''}}
+| {{Grieks|λύ'''оμεν'''}}
-| wij maken los (luomen)
+| wij maken los (''luomen'')
 |-
-| {{Polytonisch|λύ'''ετε'''}}
+| {{Grieks|λύ'''ετε'''}}
-| jullie maken los (luete)
+| jullie maken los (''luete'')
 |-
-| {{Polytonisch|λύ'''оυσι(ν)-->zie 1'''}}
+| {{Grieks|λύ'''оυσι(ν)}}{{ref|Noot 1}}
-| zij maken los (luoesí(n))
+| zij maken los (''luoesí(n)'')
 |-
-| {{Polytonisch|λῦ'''ε'''}}
+| {{Grieks|λῦ'''ε'''}}
-| maak los/jij moet losmaken (imperativus (gebiedende wijs) ev)
+| maak los/jij moet losmaken (imperatief (gebiedende wijs) enkelvoud)
 |-
-| {{Polytonisch|λύ'''ετε'''}}
+| {{Grieks|λύ'''ετε'''}}
-| maak los/jullie moeten losmaken (imperativus (gebiedende wijs) mv)
+| maak los/jullie moeten losmaken (imperatief (gebiedende wijs) meervoud)
 |-
-| {{Polytonisch|λύ'''ειν'''}}
+| {{Grieks|λύ'''ειν'''}}
 | losmaken ([[infinitief]])
 |}
+Voor de verleden tijd (het zogenaamde ''imperfectum''), wordt er vóór de stam een letter gezet, het zogenaamde ’augment’, waaraan men herkent dat het een ''imperfectum'' is. Er zijn een paar aparte persoonsuitgangen.
-Voor de verleden tijd (het zgn. imperfectum) wordt er voor de stam een letter voorgezet, het zgn. augment, waaraan je kunt zien dat je met een imperfectum te maken hebt. Er zijn een paar aparte persoonsuitgangen
 {|
 |-
@@ Regel 135: / Regel 129: @@
 !'''vertaling'''
 |-
-| {{Polytonisch|'''ἔ'''λυ'''оν'''}}
+| {{Grieks|'''ἔ'''λυ'''оν'''}}
 | ik maakte los (elluon)
 |-
-| {{Polytonisch|'''ἔ'''λυ'''ες'''}}
+| {{Grieks|'''ἔ'''λυ'''ες'''}}
 | jij maakte los (elluès)
 |-
-| {{Polytonisch|'''ἔ'''λυ'''ε'''(ν)--> zie 1}}
+| {{Grieks|'''ἔ'''λυ'''ε'''(ν)}}{{ref|Noot 1}}
 | hij, zij, het maakte los (elluè(n))
 |-
-| {{Polytonisch|'''ἐ'''λύ'''оμεν'''}}
+| {{Grieks|'''ἐ'''λύ'''оμεν'''}}
 | wij maakten los (elluommen)
 |-
-| {{Polytonisch|'''ἐ'''λύ'''ετε'''}}
+| {{Grieks|'''ἐ'''λύ'''ετε'''}}
 | jullie maakten los (elluetè)
 |-
-| {{Polytonisch|'''ἔ'''λυ'''оν'''}}
+| {{Grieks|'''ἔ'''λυ'''оν'''}}
 | zij maakten los (elluon)
 |}
-: Als na deze woorden een woord komt dat met een klinker begint, of een leesteken,
-      dan wordt achteraan een welluidendheidsnu toegevoegd.
+ {{noot|Noot 1}} Als na deze woorden een woord komt dat met een klinker begint, of een leesteken,
+      dan wordt achteraan een omwille van de welluidendheid een ''nu'' toegevoegd.
 === Koinè-Grieks ===
 {{main|Koinè}}'''
-Met de veroveringen van Alexander de Grote dringt het Attisch door naar het Oosten en wordt, gedurende de gehele Hellenistische periode, dé wereldtaal bij uitstek. De oude dialecten waren verdrongen en stierven uit ten voordele van een veralgemeend Grieks, dat men de "koinè (glootta)" - noemde. Zelfs de Romeinse veroveraars spraken onder elkaar bij voorkeur koinè-Grieks, om hun culturele bagage te etaleren, en ook de boeken van het Nieuwe Testament werden in deze taal geschreven en verspreid. Het Grieks wordt de taal van het vroegste [[christendom]] en vervolgens van het Oost-Romeinse of Byzantijnse Imperium, waar het Latijn langzaam maar zeker in onbruik raakte. Dan voltrekt zich een evolutie die bij meer wereldtalen merkbaar is: om de bruikbaarheid bij niet-moedertaalsprekers te verhogen moeten de grammaticale moeilijkheden gereduceerd worden. Dat gebeurde reeds in de klassieke periode met de [[dualis]]-vormen (het "tweevoud"). In het koinè-stadium raakten de [[datief]] en de [[optatief]] steeds meer in onbruik om uiteindelijk, op een paar versteende uitdrukkingen na, geheel te verdwijnen.
+Met de veroveringen van Alexander de Grote dringt het Attisch door naar het Oosten en wordt, gedurende de gehele Hellenistische periode, dé wereldtaal bij uitstek. De oude dialecten waren verdrongen en stierven uit ten voordele van een veralgemeend Grieks, dat men de ’koinè (glootta)’ noemde. Zelfs de Romeinse veroveraars spraken onder elkaar bij voorkeur koinè-Grieks, om hun culturele bagage te etaleren, en ook de boeken van het Nieuwe Testament werden in deze taal geschreven en verspreid. Het Grieks wordt de taal van het vroegste [[christendom]] en vervolgens van het Oost-Romeinse of Byzantijnse Imperium, waar het Latijn langzaam maar zeker in onbruik raakte. Dan voltrekt zich een evolutie die bij meer wereldtalen merkbaar is: om de bruikbaarheid bij niet-moedertaalsprekers te verhogen moeten de grammaticale moeilijkheden gereduceerd worden. Dat gebeurde reeds in de klassieke periode met de [[dualis]]-vormen (het "tweevoud"). In het koinè-stadium raakten de [[datief]] en de [[optatief]] steeds meer in onbruik om uiteindelijk, op een paar versteende uitdrukkingen na, geheel te verdwijnen.
 === Byzantijns Grieks ===
 In de [[Byzantijnse Rijk|Byzantijnse]] [[Middeleeuwen]] vallen ook de [[infinitief|infinitieven]] weg, evenals de oude futurum-, perfectum- en plusquamperfectumvormen, ten voordele van sterk vereenvoudigde omschrijvingen met hulpwerkwoorden (zoals in andere moderne talen). Daarnaast nam het Grieks doorheen zijn geschiedenis vele leenwoorden op uit de talen van de volken waarmee de Grieken -vaak met tegenzin- geconfronteerd werden, onder andere:
 * uit het [[Latijn]] (van de Romeinse veroveringen tot de val van Rome)
 * uit het [[Italiaans (taal)|Italiaans]] (tijdens de Venetiaanse bezetting)
 * uit het [[Turks]] (tijdens de Turkse bezetting van 1453 tot 1830)
 * uit het [[Frans]] en het [[Engels]] (in de moderne tijden)
 De verovering door de Turken betekent het definitieve einde van het Grieks als taal van wetenschap en cultuur. De meeste Byzantijnse intellectuelen vluchtten naar het Westen (waar zij onder andere bijdroegen aan het ontstaan van de [[Renaissance]]). Vier eeuwen lang leeft het Grieks nog slechts als de spreektaal van de verarmde en cultureel achtergestelde bevolking.
 === Nieuwgrieks ===
-Wanneer dan, rond 1830, er een einde komt aan de Ottomaanse bezetting, wenst men alles wat aan de [[islam]] herinnert zo spoedig mogelijk uit het openbare leven te bannen, niet het minst de sterke Turkse invloeden in de Griekse volkstaal, de "dimotikí (glossa)" δημοτική (γλώσσα). Daarom opteert de kersverse Griekse regering voor een terugkeer naar de "geleerdentaal" van de Byzantijnse christenheid, de "katharèvousa (glossa)" καθαρεύουσα (γλώσσα).
+Wanneer dan, rond 1830, er een einde komt aan de Ottomaanse bezetting, wenst men alles wat aan de [[islam]] herinnert zo spoedig mogelijk uit het openbare leven te bannen, niet het minst de sterke Turkse invloeden in de Griekse volkstaal, de "dimotikí (glossa)" δημοτική (γλώσσα). Daarom opteert de kersverse Griekse regering voor een terugkeer naar de ’geleerdentaal’ van de Byzantijnse christenheid, de ''katharèvousa (glossa)'' {{Grieks|καθαρεύουσα (γλώσσα)}}.
-Maar de omschakeling verloopt minder vlot dan gewenst: buiten de bestuurlijke, kerkelijke en wetenschappelijke schrijftaal, de "[[Katharevousa|katharèvousa]]", blijft het Griekse volk de "[[Dimotiki|dimotikí]]" met haar eenvoudiger syntaxis hanteren als spreektaal, hierbij gesteund door een aantal toonaangevende letterkundigen.
+Maar de omschakeling verloopt minder vlot dan gewenst: buiten de bestuurlijke, kerkelijke en wetenschappelijke schrijftaal, het ’[[Katharevousa|katharèvousa]]’, blijft het Griekse volk het ’[[Dimotiki|dimotikí]]’ met haar eenvoudiger syntaxis hanteren als spreektaal, hierbij gesteund door een aantal toonaangevende letterkundigen.
-Zo kreeg Griekenland dan zijn eigen taalkwestie. Bij het einde van de 19e eeuw bereikt de academische polemiek tussen de taalpuristen en de "vulgaristen" zijn hoogtepunt: een nieuwe "hertaling" van de Evangeliën in de dimotikí lokte in 1902 zelfs relletjes uit in de straten van Athene, waarbij een aantal mensen het leven verloor.
+Zo kreeg Griekenland dan zijn eigen taalkwestie. Bij het einde van de 19e eeuw bereikt de academische polemiek tussen de taalpuristen en de ’vulgaristen’ zijn hoogtepunt: een nieuwe ’hertaling’ van de Evangeliën in het ''dimotikí'' lokte in 1902 zelfs relletjes uit in de straten van Athene, waarbij een aantal mensen het leven verloor.
 == Modern Grieks ==
 {{main|Modern Grieks}}
 {{zie ook|[[Wikibooks:Nieuwgrieks]]}}
-Momenteel bestaan er dan ook in Griekenland nog steeds twee taalidiomen: enerzijds de "geleerde" en archaïsche "katharèvousa", die in de praktijk nog enkel door de Grieks-Orthodoxe liturgie wordt gehanteerd (en stilaan uitsterft) en anderzijds de vlotte en gemakkelijker hanteerbare "dimotikí", de gesproken taal van de media en de literatuur. De twee taal- (én spellings-!)vormen beïnvloeden elkaar sterk, en bijgevolg is er vaak weinig uniformiteit in de spelling en de syntaxis van het eigentijdse geschreven Grieks.
+Momenteel bestaan er dan ook in Griekenland nog steeds twee taalidiomen: enerzijds de ’geleerde’ en archaïsche ''katharèvousa'', die in de praktijk nog enkel door de Grieks-Orthodoxe liturgie wordt gehanteerd (en stilaan uitsterft) en anderzijds de vlotte en gemakkelijker hanteerbare ''dimotikí de gesproken taal van de media en de literatuur. De twee taal- (én spellings-!)vormen beïnvloeden elkaar sterk, en bijgevolg is er vaak weinig uniformiteit in de spelling en de syntaxis van het eigentijdse geschreven Grieks.
-In 1981 trad Griekenland als 10e lidstaat toe tot de Europese Gemeenschap. In het kader van een algemene vereenvoudiging besluit een parlementaire commissie in 1982 een spellingwijziging door te voeren: de oude [[spiritus (taalkunde)|spiritustekens]] - sinds eeuwen reeds overbodig - worden niet meer genoteerd en de ingewikkelde accentregels sterk vereenvoudigd (nog één enkel accentteken, op de lettergreep die de klemtoon draagt).
+In 1981 trad Griekenland als 10e lidstaat toe tot de Europese Gemeenschap. In het kader van een algemene vereenvoudiging besluit een parlementaire commissie in 1982 een spellingwijziging door te voeren: de oude [[spiritus (taalkunde)|spiritustekens]] – sinds eeuwen wat de uitspraak betreft overbodig – worden niet meer genoteerd en de ingewikkelde accentregels sterk vereenvoudigd (nog één enkel accentteken, op de lettergreep die de klemtoon draagt).
 Aan het begin van de 21e eeuw bestaat er een tendens om voor de moderne Griekse omgangstaal de term [[kini neo-elliniki glossa]] ([[gemeenschappelijke Nieuw-Griekse taal]]) te gebruiken.
@@ Regel 193: / Regel 188: @@
 #[[Cyprus]]
 '''Er zijn autochtone Griekstalige minderheden in'''
-#[[Albanië]]: in ([[Noord-Epirus]]) is er een Griekstalige minderheid (330.000) .
+#[[Albanië]]: in ([[Noord-Epirus]]) is er een Griekstalige minderheid (330.000).
-#[[Italië]]: in [[Apulië]] en [[Calabrië]] spreken 72.000 mensen het zgn. [[Griko|Griko of Grecanico]].
+#[[Italië]]: in [[Apulië]] en [[Calabrië]] spreken 72.000 mensen het zogenaamde [[Griko|Griko of Grecanico]].
 #[[Turkije]]: krachtens het [[Vrede van Lausanne|Verdrag van Lausanne van 1923]] werd de Griekstalige minderheid in [[Istanboel]] en het gebied ten oosten van [[Trabzon (stad)|Trabzon]] niet opgenomen in de bevolkingsruil tussen beide landen.
 #[[Oekraïne]] en [[Georgië]]: hier wonen ongeveer 385.000 [[Pontische Grieken]].
@@ Regel 206: / Regel 201: @@
 *[[Pontisch]]
-== Externe links ==
+==Verwijzingen==
+{{reflist}}
+== Weblinks ==
 * [http://www.let.uu.nl/hist/goac/coogrieks/overzichtsgrammatica/index.html De Universiteit van Utrecht] heeft een overzichtspagina voor grammatica
 {{Commonscat|Greek language}}
 {{Navigatie Griekse taal}}
+{{authority control|TYPE=t|Wikidata=Q9129}}
 [[Categorie:Grieks| ]]
 [[Categorie:Indo-Europese taalfamilie]]
+{{groei}}

Grieks: verschil tussen versies

Versie van 27 sep 2023 23:52

Inhoud