|
Label: Nieuwe doorverwijzing |
| Regel 1: |
Regel 1: |
| [[Bestand:Getijdenboek Geert Grote Kasteel Huis Bergh 's Heerenberg.jpg|thumb|300px|Het begin van de kalender in het ''Getijdenboek'' van Geert Grote, exemplaar Huis Bergh, Hs. 4. Dit getijdenboek is het meest gelezen laatmiddeleeuwse boek in de volkstaal in de noordelijke Nederlanden]] | | #redirect [[Geert Groote]] |
| '''Geert Grote'''<ref>In oudere publicaties en door stichtingen die hun naam verbinden aan de kerkhervormer wordt zijn naam ook wel als ''Geert Groote'', met dubbel 'oo', gespeld; dit is een negentiende-eeuwse schrijfwijze voor een middeleeuwse naam.</ref> of Gerardus Magnus ([[Deventer]], oktober [[1340]] – aldaar, [[20 augustus]] [[1384]]) was een [[Nederland]]s [[theoloog]], schrijver, gedreven kloosterhervormer en boeteprediker binnen de [[Rooms-katholieke Kerk|Katholieke Kerk]]. Hij preekte in de landstaal, stelde misstanden aan de kaak en streefde naar eenvoud.<ref>Van Geert Grote tot Van Vloten. Wandelroute, Deventer Humanisme</ref> Via het onderwijs en het vertalen en verspreiden van zijn boeken werden de [[humanisme|humanistische]] ideeën van Geert Grote tijdens de [[middeleeuwen]] snel door heel Europa uitgedragen.
| |
| | |
| ==Levensloop==
| |
| === Jonge jaren en studie ===
| |
| Geert Grote werd geboren als Gheryt/Gherijt die Grote, zoon van Werner die Grote, niet ver van de Deventer [[Brink (Deventer)|Brink]] waar gedurende de vele jaarmarkten die in deze [[Hanzestad]] werden gehouden veel bedrijvigheid heerste. In 1348 werd zijn vader burgemeester. Op tienjarige leeftijd verloor Geert beide ouders aan de pest, waarna hij verder werd opgevoed door zijn oom, Jan van Ockenbroeck. Aan de [[Latijnse School (Deventer)|Latijnse school van Deventer]] voltooide hij zijn basisvorming.
| |
| | |
| In 1355 ging Grote naar Parijs, waar hij aan de [[Universiteit van Parijs|Sorbonne]] studeerde bij een leerling van [[Willem van Ockham]]. Na [[Master of Arts|magister artium]] te zijn geworden, studeerde hij van 1358 tot 1362 verder in Keulen en Praag.<ref name="Mostert300">Mostert (1990), blz. 300</ref> Hij verdiepte zich in de [[artes liberales]], natuurwetenschappen, ethiek en civiel recht.<ref>[http://www.meestergeertshuis.nl/over-het-meester-geertshuis/geert-grote/wat-studeerde-geert-grote-eigenlijk/ Website Meester Geertshuis, Wat studeerde Geert Groote eigenlijk?]</ref> Hij leidde het leven van een ambitieus en welgesteld student, dat laatste vermoedelijk dankzij de erfenis van zijn vader, hoewel hij ook inkomsten verwierf door les te geven.<ref name="Mostert300"/><ref> Hij getuigde later over deze tijd met een Bijbeltekst uit [[Jeremia (boek)|Jeremia]] 2.20: ‘Onder iedere groene boom en op iedere hoge heuvel heb ik gehoereerd’.</ref> Vanaf 1362 keerde hij terug naar Parijs<ref name="Mostert300"/>, waar hij zich richtte op de studie in theologie en [[canoniek recht|kerkelijk recht]]. In 1366 verbleef hij als afgevaardigde in [[Avignon]], waar [[paus Urbanus V]] zich ophield en vervolgens terugtrok naar Rome. Van 1368 tot 1374 was hij [[seculiere kanunnik|kanunnik]] van het [[kapittel]] van de [[Dom van Aken]] en van 1371 tot 1374 van de [[Dom van Utrecht]].
| |
| | |
| === Bekering ===
| |
| Biograaf Rudolf Dier van Muiden beschrijft dat Grote, op bezoek bij zijn familie in Deventer in 1372, een ernstige ziekte opliep. De dienstdoende priester weigerde hem de [[biecht]] af te nemen, [[absolutie]] te verlenen of het heilige [[Ziekenzalving|oliesel]] toe te dienen. De dienaar des geloofs gaf als voorwaarde dat Grote op de [[Brink (Deventer)|Brink]] openlijk zijn boeken over vermeende [[magie|zwarte kunst]] zou verbranden. Grote, die in de voorafgaande tijd diverse boeken over onder meer natuurwetenschappen had verzameld, weigerde eerst, maar voldeed uiteindelijk aan de voorwaarde.<ref name="Mostert301">Mostert (1990), blz. 301</ref> Hierop ontving Grote de sacramenten en hij genas van zijn ziekte.
| |
| | |
| [[Thomas a Kempis]], die de biografie ''Vita Gerardi Magni'' (''Leven Geert Grote'') schreef, noemt deze ziekte niet, maar beschrijft wel dat Grote omstreeks deze tijd een meer [[ascese|ascetisch]] leven begon te leiden. A Kempis schrijft, mogelijk iets aangedikt, dat de voorheen keurig geklede Grote in Aken opzien baarde door rond te lopen in sober grijs linnen en niet meer van rijkelijke maaltijden te houden.
| |
| | |
| Grote had in 1374 in Utrecht een ontmoeting met zijn oude studiegenoot in Parijs, [[Hendrik van Kalkar]] (van Egher), die van 1368 tot 1373 [[prior]] in het [[Kartuizers|Kartuizerklooster]] [[Monnikhuizen (voormalig klooster)|Monnikhuizen]] was geweest. Deze ontmoeting wordt ook als aanleiding tot de bekering van Grote aangehaald.<ref name="RomeinRVerschoor37">Romein & Romein-Verschoor (1977), blz. 37</ref>
| |
| | |
| Grote zegde zijn [[prebende]] in Utrecht op. Hij had allereerst bezwaar tegen de verdiensten uit dubbele prebendes, maar stopte niet veel later ook de prebende in Aken. Zijn precieze beweegreden is niet duidelijk, maar waar een prebende normaal werd doorgegeven droeg hij deze uit principe niet over, ondanks dat er uit zijn omgeving om gevraagd werd.<ref name="RomeinRVerschoor37"/> Hij reisde naar het het klooster Monnikhuizen, waar hij zich inschreef als betalend gast. Hij verbleef hier vermoedelijk van 1374 tot 1378.<ref name="Mostert302">Mostert (1990), blz. 302</ref><ref>Van Zutphen, blz.34,35</ref>
| |
| | |
| === Moderne Devotie ===
| |
| Grote werd in 1379 in Utrecht tot [[diaken]] [[wijding|gewijd]] en fulmineerde vanaf dat moment met steun van de bisschop in vele Noord-Nederlandse steden tegen het [[concubinaat]], geestelijken die met vrouwen samenwoonden en kloosterlingen met persoonlijke rijkdommen.
| |
| | |
| Grote verzamelde een groep volgelingen om zich heen, de [[Moderne Devotie|moderne devoten]], een religieuze beweging die het eigen [[geweten]] belangrijker achtte dan de kerk. Hieruit ontstonden de [[Zusters van het Gemene Leven|Zusters-]] en [[Broeders van het Gemene Leven|Broeders des Gemenen Levens]] en de [[Congregatie van Windesheim]]. De [[Aartsbisdom Utrecht (rooms-katholiek)|bisschop van Utrecht]] kon hun strikte opvattingen niet waarderen en vaardigde voor diakenen in het bisdom Utrecht een preekverbod uit. Door persoonlijke contacten wist Geert Grote toch vele zielen te winnen. Hoewel Grote door vele [[pastoor]]s en [[pater]]s bewonderd werd, wordt hij vanwege zijn fundamentalistische opstelling en de Utrechtse tegenwerking soms vergeleken met de latere [[Dominicanen|dominicaanse]] boeteprediker en priester [[Girolamo Savonarola]]. Op de [[Synode van Campen]] in 1383 werd het preken hem onmogelijk gemaakt.
| |
| | |
| Hij stierf op 43-jarige leeftijd, na een bezoek aan een besmette vriend, aan de [[pest (ziekte)|pest]]. Zijn schedel wordt bewaard in het museum in de Deventer [[Waag (Deventer)|Waag]]. Grote is als voorman van de devoten opgevolgd door [[Florens Radewijns]].
| |
| | |
| ==Nalatenschap==
| |
| Geert Grote, jurist en theoloog, schreef zowel in het latijn (als hij de [[clerus]] wilde bereiken) alsook in het [[Middelnederlands]] (als hij het gewone volk wilde bereiken). Voor de [[clerus]] schreef hij onder meer een boek over het huwelijk, voor het gewone volk had hij zijn Bijbelvertalingen (bijv. de Psalmen). Verder zijn met name [[preek|preken]] en gebeden overgeleverd. Ook kennen we enkele pastorale brieven. Een aantal van zijn gebeden kreeg zo'n weerklank dat ze in vrijwel alle [[Getijdenboek in de volkstaal|getijdenboeken in de volkstaal]] werden opgenomen. In zijn traktaat ''Contra turrim Traiectensem'' protesteerde hij tegen de bouw van de [[Dom van Utrecht|domtoren te Utrecht]], die volgens hem enkel de ijdelheid streelde, en daarnaast in hoofdzaak bewondering van bezoekers zou trekken. Deze tekst werd pas in de jaren zestig van de twintigste eeuw herontdekt. Er zijn slechts enkele handschriften van dit traktaat bekend, zodat aannemelijk is dat hij tamelijk alleen stond met deze kritiek.<ref>Deel 192 van het [[Corpus Christianorum]] - Continuatio Mediaevalis is gewijd aan Geert Grote: "Gerardus Magnus, Opera Omnia I", ed. R.T.M. van Dijk en R.H.F. Hofman, dat een algemene inleiding op leven en werk van Geert Grote geeft [in het Duits], en een overzicht en analyse van alle overgeleverde handschriften die werk van Geert Grote bevatten; dit wordt gevolgd door een kritische uitgave van Geert Grote's traktaat ''Contra turrim Traiectensem'' [Turnhout: Brepols Publishers, 2003]. R.R. Post heeft het traktaat ''Contra Turrim Traiectensem'' herontdekt, en toen ook al vertaald en uitgegeven: [https://dbnl.nl/tekst/grot001rrpo01_01/downloads.php. Geert Grote, ''Geert Grootes Tractaat 'Contra turrim Traiectensem' teruggevonden'', ed. R.R. Post. (Den Haag: Martinus Nijhoff, 1967)]{{Dode link|datum=mei 2019 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>
| |
| | |
| Ook [[Thomas a Kempis]], de invloedrijkste vertegenwoordiger van de beweging der [[Moderne Devotie]], werd beïnvloed door de geschriften van Grote. Hij had net als Grote op de [[Latijnse School (Deventer)|Latijnse school]] in Deventer gezeten. Zijn broer, Johannes a Kempis, had hier ook gestudeerd en zich als een van de eerste personen aangesloten bij de broederschap van Grote.<ref>Post, blz. 521</ref><ref>Molhuysen & Blok, blz. 876</ref> Thomas heeft Grote niet persoonlijk gekend maar was een groot bewonderaar en beschreef zijn leven in het boek ''Vita Gerardi Magni''.
| |
| | |
| == Gedachtenis ==
| |
| Van 1921 tot 1969 bestond in Nederland vanuit de rooms-katholieke kerk het Geert Groote Genootschap. In 1981 richtte pater E. Gemmeke, O.Carm. het ''Centrum voor Moderne Devotie'' op, waaruit ook weer een Geert Groote Genootschap naar voren trad. In 1985 vroeg [[paus Johannes Paulus II]] tijdens zijn bezoek aan Nederland meer aandacht aan Geert Grote te schenken.<ref>Van Geert Groote tot Van Vlooten. Wandelroute Deventer Humanisme</ref>
| |
| | |
| Het [[Titus Brandsma Instituut]] in Nijmegen heeft veel onderzoek gedaan naar de geschriften van Geert Grote en de Moderne Devotie. Belangrijk zijn de heruitgaven en de artikelen over de beweging de eeuwen door.
| |
| | |
| [[Bestand:Geert Groote Huis.jpg|thumb|Geert Groote Huis (2013)]]
| |
| In Deventer lag aan het Lamme van Dieseplein de crypte waar Geert Grote begraven was verscholen. In oktober 2008 presenteerde zich een stichting genaamd ''Geert Groote Huis'' die zich inzette voor de bouw van een herdenkingsplaats boven de crypte. Burgemeester [[Andries Heidema]] van Deventer onthulde bij die gelegenheid een bord op het plein en er werd een luidklok aangeboden die speciaal was gegoten voor het nieuwe informatiecentrum gewijd aan de Moderne Devotie.
| |
| | |
| Drie organisaties in Deventer die de naam van Geert Grote dragen besloten in 2009 om een ''Geert Groote Dag'' in te stellen, om de diaken en boeteprediker jaarlijks te eren. De eerste Geert Groote Dag was op 3 september 2009.<ref>[https://web.archive.org/web/20140202094630/http://www.geertgrootedagdeventer.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=7&Itemid=6 Impressie Geert Groote Dag 2009]. Geert Groote Dag Deventer, september 2009</ref> Op de Geert Groote Dag van 2011 (1 september) werd de eerste steen voor het ''Geert Groote Huis'' gelegd dat is gewijd aan het leven van Grote, zijn kritiek op de kerk en de betekenis van zijn inzichten nu. Ruim twee jaar later, op 3 oktober 2013, werd het centrum geopend.<ref>[http://www.destentor.nl/regio/deventer/geert-groote-huis-deventer-feestelijk-geopend-1.4035733 'Geert Groote Huis' Deventer feestelijk geopend], ''de Stentor'', 3 oktober 2013</ref>
| |
| | |
| Vanuit de Deventer kerken werd door de jaren heen aandacht geschonken aan Geert Grote, de [[Zusters van het Gemene Leven]] en het broederhuis van [[Florens Radewijns]]. Sinds 2012 gebeurt dat vooral door middel van een bescheiden festival rond [[Hemelvaartsdag]], het Grootefestival. In 2012 is ook een comité in het leven geroepen dat zich beijvert voor de oprichting van een [[standbeeld]] van Geert Grote in Deventer.
| |
| | |
| Sinds 2006 opereerde in Deventer de Geert Grote Universiteit (GGU), een particuliere academische instelling beheerd door vader en zoon Buve.<ref>[http://www.geertgrote-univ.nl/steigers.html Geert Grote Universiteit in opbouw], website GGU. <small>Geraadpleegd op 4 juli 2015</small></ref> Deze instelling, die vooral veel boeken bezit, verhuisde in 2016 wegens huisvestingsperikelen naar [[Kampen (stad)|Kampen]],<ref>[http://www.rtvoost.nl/nieuws/default.aspx?nid=237762 Na vertrek uit Deventer: Kampen ziet komst Geert Groote Universiteit wel zitten], RTV Oost, 12 februari 2016</ref> waar het volgens de initiatiefnemers echter geen draagvlak kon vinden, zo constateerden zij een jaar later. Zodoende gingen zij zich beraden op een eventuele toekomst elders voor de universiteit.<ref>[http://www.destentor.nl/regio/deventer/geert-grote-universiteit-houdt-het-na-jaar-voor-gezien-in-kampen-1.6918173 Geert Grote Universiteit houdt het na jaar voor gezien in Kampen], ''de Stentor'', 20 februari 2017</ref>
| |
| | |
| ==Externe link==
| |
| * [http://www.geertgrootehuis.nl/ Website Geert Groote Huis Deventer]
| |
| | |
| {{Appendix|1=Bronnen|2=
| |
| * {{aut|De Bruin, C.C., Persoons, E. en Weiler, A.G.}} (1984), ''Geert Grote en de Moderne Devotie'', Zutphen: Walburg Pers B.V.
| |
| * {{aut|Blok, P.J., Molhuysen, P.C.}} (red.) (1930), ''Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8'', Leiden: A.W. Slijthoff
| |
| * {{aut|Delprat, G.H.M.}} (1856), ''Verhandeling over de broederschap van G. Groote en over den invloed der fraterhuizen op den wetenschappelijken en godsdienstigen toestand, voornamelijk van de Nederlanden na de veertiende eeuw'', Arnhem: Nijhoff
| |
| * {{aut|Mostert, M.}} (Red.) (1990), ''Vrouw, familie en macht: bronnen over vrouwen in de Middeleeuwen'' (Vol. 11), Hilversum: Uitgeverij Verloren.
| |
| * {{aut|Molhuysen, P.C. en Blok, P.J.}} (Reds.) (1924), ''Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6'', Leiden: A.W. Sijthoff
| |
| * {{aut|Post, R.R.}} (1968), ''The Modern Devotion: Confrontation with Reformation and Humanism'' (Vol. 3), Leiden: Brill Archive.
| |
| * {{aut|Romein, A.}} (1973), 'Geert Groote: De laatste middeleeuwer', in: Jan & Annie Romein, Erflaters van onze beschaving: Nederlandse gestalten uit zes eeuwen. Querido, Amsterdam.
| |
| * {{aut|Romein, J., Romein-Verschoor, A.}} (1977), ''[[Erflaters van onze beschaving. Nederlandse gestalten uit zes eeuwen]]'' (12e druk), Amsterdam: Em. Querido's Uitgeverij. De uitgave is online te raadplegen op de website van [https://www.dbnl.org/tekst/rome002erfl01_01/rome002erfl01_01_0003.php Digitale Bibliotheek der Nederlandse Letteren]
| |
| * {{aut|[[Gerard Zerbolt van Zutphen|Van Zutphen, G.Z.]]}} (2011), ''Geestelijke opklimmingen'' [De spiritualibus ascensionibus] (Van Dijk, R.Th.M., Vert. en toelichtingen), Amsterdam: Amsterdam University Press
| |
| * {{aut|Vroomen, L.}} (2017), ''Ik heb mijn lief in eeuwigheid: functies en thema's van Middelnederlandse devote liederen, collaties en viten'', Hilversum: Uitgeverij Verloren
| |
| * ''Het Getijdenboek van Geert Grote. Naar het Haagse handschrift 133 R 21'', uitgegeven door [[Nicolaas van Wijk|Van Wijk, N.]] (1940), Leiden: [[Koninklijke Brill NV|E.J. Brill]]
| |
| * [http://cf.hum.uva.nl/dsp/scriptamanent/bml/Geert_Groote/Geert_Grote.html ''Getijdenboek van Geert Groote (1340-1384). Exemplaar Huis Bergh, Hs. 4.''], bezorgd door Kuiper, W. en Holwerda, M. (2005). Digitale editie.
| |
| '''Noten en referenties'''
| |
| {{References||2}}
| |
| }}
| |
| | |
| {{DEFAULTSORT:Grote, Geert}}
| |
| [[Categorie:Augustijn]]
| |
| [[Categorie:Christelijk mysticus]]
| |
| [[Categorie:Nederlands theoloog]]
| |
| [[Categorie:persoon in de Nederlanden in de 14e eeuw]]
| |
| [[Categorie:Stichter van een religieuze orde of congregatie]]
| |
| [[Categorie:Geschiedenis van Deventer]]
| |
| [[Categorie:Diaken]]
| |
| [[Categorie:Moderne Devotie]]
| |
