Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Gebruiker:Rwbest/Kladblok: verschil tussen versies

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
 
(16 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
De '''Oerknal''' (engels: Big Bang) theorie is het heersende kosmologische model dat het bestaan van het waarneembare heelal verklaart uit de vroegst bekende perioden door de daaropvolgende grootschalige evolutie.<ref>{{cite web |url=https://map.gsfc.nasa.gov/universe/ |title=Cosmology: The Study of the Universe |author=NASA/WMAP Science Team |date=6 June 2011 |work=Universe 101: Big Bang Theory |publisher=[[NASA]] |location=Washington, D.C. |access-date=18 December 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629050256/https://map.gsfc.nasa.gov/universe/ |archive-date=29 June 2011 |url-status=live |quote=The second section discusses the classic tests of the Big Bang theory that make it so compelling as the most likely valid and accurate description of our universe.}}</ref> Het model beschrijft hoe het universum uitdijde vanuit een begintoestand van hoge energiedichtheid en temperatuur<ref>https://www.sciencechannel.com/tv-shows/how-the-universe-works/full-episodes/first-second </ref> en biedt een uitgebreide verklaring voor een breed scala aan waargenomen verschijnselen, waaronder de overvloed aan lichte elementen, de kosmische microgolfachtergrond (CMB) en grootschalige structuur.
Wikisage:Algemene uitgangspunten


Cruciaal is dat de theorie verenigbaar is met wet van Hubble-Lemaître - de waarneming dat hoe verder een sterrenstelsel is, hoe sneller het zich van de aarde verwijdert. Door deze kosmische uitdijing terug in de tijd te extrapoleren met behulp van de bekende natuurkunde wetten, beschrijft de theorie een steeds meer geconcentreerde kosmos voorafgegaan door een singulariteit waarin ruimte en tijd betekenis verliezen (meestal "de oerknal-singulariteit" genoemd).<ref>https ://books.google.com/books?id=fp9wrkMYHvMC&pg=PA211 211</ref> Gedetailleerde metingen van de expansiesnelheid van het [[universum]] plaatsen de oerknal-singulariteit op ongeveer 13,8 miljard jaar geleden, wat dus wordt beschouwd als de leeftijd van het universum.<ref>https://www.mpg.de/7044245/Planck_cmb_universe |title=Planck onthult een bijna perfect universum | datum=21 maart 2013 | publisher=Max-Planck-Gesellschaft | access-date=2020-11-17 </ref>
Wikisage is een vrijwilligersproject, met als doel het vrij verspreiden van kennis. Het is tevens de naam van de encyclopedie die al doende wordt gevormd. Iedereen die over een internetaansluiting beschikt, kan alle pagina's van Wikisage lezen. Ook kan iedereen wikigebruiker worden en zelf aan Wikisage bijdragen.


Na zijn aanvankelijke expansie, een gebeurtenis die op zichzelf vaak "de oerknal" wordt genoemd, koelde het universum voldoende af om de vorming van subatomaire deeltjes en later atomen mogelijk te maken. Gigantische wolken van deze oerelementen - meestal [[waterstof]], met wat helium en lithium - vloeiden later samen door [[zwaartekracht]] en vormden vroege sterren en sterrenstelsels,  waarvan de afstammelingen vandaag de dag zichtbaar zijn. Naast deze oorspronkelijke bouwmaterialen observeren astronomen de zwaartekrachtseffecten van een onbekende donkere materie die sterrenstelsels omringt. Het grootste deel van het zwaartekrachtpotentiaal in het universum lijkt in deze vorm te zijn, en de oerknaltheorie en verschillende waarnemingen geven aan dat dit overmatige zwaartekrachtpotentieel niet wordt gecreëerd door baryonische materie, zoals normale atomen. Metingen van de roodverschuivingen van supernovae geven aan dat de uitdijing van het heelal versnelt, een waarneming die wordt toegeschreven aan het bestaan ​​van donkere energie.
Wikisage kent verder de volgende '''algemene uitgangspunten'''.


Georges Lemaître merkte voor het eerst op in 1927 dat een uitdijend heelal terug in de tijd kan worden getraceerd naar een enkel punt dat hij het "oeratoom" noemde. Edwin Hubble bevestigde door analyse van galactische roodverschuivingen in 1929 dat sterrenstelsels inderdaad uit elkaar drijven; dit is belangrijk observationeel bewijs voor een uitdijend heelal. Decennia lang was de wetenschappelijke gemeenschap verdeeld tussen aanhangers van de oerknal en het rivaliserende stationaire model dat beide verklaringen bood voor de waargenomen uitdijing, maar het stationaire model bepaalde een eeuwig universum in tegenstelling tot de eindige leeftijd van de oerknal. In 1964 werd de CMB ontdekt, die veel kosmologen ervan overtuigde dat het stationaire model was weerlegd aangezien, in tegenstelling tot het stationaire model, de hete oerknal een uniforme achtergrondstraling door het hele universum voorspelde, veroorzaakt door de hoge temperaturen en dichtheden in het verre verleden. Een breed scala aan empirisch bewijs pleit sterk in het voordeel van de oerknal, die nu in wezen universeel wordt aanvaard.
==Doelgroep==
De inhoud van Wikisage is bedoeld voor alle doelgroepen, van beginnend lezer tot expert. Artikelen worden daarom bij voorkeur zo geschreven en opgebouwd dat elke lezer er iets aan heeft.


=== Inflatie en baryogenese ===
==Opbouw==
De inhoud van Wikisage bestaat uit
# [[Wikisage:Artikelen|artikelen]], waarvoor alle vrijwilligers samen verantwoordelijk zijn;
# [[Wikisage:Essays|essays]], onder verantwoordelijkheid van de auteur(s).


Over de vroegste fasen van de oerknal wordt veel gespeculeerd, aangezien er geen astronomische gegevens over beschikbaar zijn. In de meest gangbare modellen was het heelal homogeen en isotroop gevuld met een zeer hoge energiedichtheid en enorme temperaturen en druk, en dijde het zeer snel uit en koelde het af. De periode van 0 tot 10<sup>−43</sup> seconden in de expansie, het Planck-tijdperk, was een fase waarin de vier fundamentele krachten — de elektromagnetische kracht, de sterke kernkracht, de zwakke kernkracht en de [[zwaartekracht]] waren verenigd als één.<ref>Het vroege heelal, 1988, Reidel, isbn=90-277-2619-1, oclc=905464231</ref> In deze fase, de karakteristieke schaallengte van het heelal was de Plancklengte, 1.6×10<sup>−35</sup> m, en had bijgevolg een temperatuur van ongeveer 10<sup >32</sup> graden Celsius. Zelfs het concept van een deeltje valt onder deze omstandigheden uiteen. Een goed begrip van deze periode wacht op de ontwikkeling van een theorie van kwantumzwaartekracht.<ref> Grondslagen van de moderne kosmologie, Jan F. Hawley, Katherine A. Holcomb,7 juli 2005, OUP Oxford, isbn=9780198530961, pagina=355, https://www.google.com/books/edition/Foundations_of_Modern_Cosmology/s5MUDAAAQBAJ?hl=nl&gbpv=1&pg=PA355&printsec=frontcover</ref> Het Planck-tijdperk werd opgevolgd door het grootse eenwordingstijdperk ​​beginnend bij 10<sup>−43</sup> seconden, waar de zwaartekracht zich scheidde van de andere krachten toen de temperatuur van het universum daalde.
Daarnaast kent Wikisage discussie- en informatiepagina's.


Op ongeveer 10<sup>−37</sup> seconden na de expansie, veroorzaakte een faseovergang een kosmische inflatie, waarbij het universum exponentieel groeide, niet beperkt door de lichtsnelheidsinvariantie, en de temperatuur daalde met een factor 100.000. Microscopische kwantumfluctuatiesen die optraden vanwege Heisenberg's onzekerheids principe werden versterkt tot de zaden die later de grootschalige structuur van het universum zouden vormen. Rond 10<sup>−36</sup> seconden begint het elektrozwakke tijdperk ​​wanneer de sterke kernkracht zich scheidt van de andere krachten, en alleen de elektromagnetische kracht en zwakke kernkracht verenigd blijven.<ref name=":1">{{Cite web|url=http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/Astro/planck.html|title=Big Bang modellen terug naar Planck time|website=hyperphysics.phy-astr.gsu.edu|access-date=2020-04-28}}</ref>
==Kennis==
Wat wetenswaardig is, is niet altijd kennis. In een artikel moet van kennis een betrouwbare bron vermeld worden en een categorie zoals wiskunde, natuurkunde, biologie, enz. Ook als het kennis is '''over''' wetenswaardige niet-wetenschap zoals esoterie, alternatieve geneeswijze, religie, enz.


De inflatie stopte rond de 10<sup>−33</sup> tot 10<sup>−32</sup> seconden, waarbij het volume van het universum met een factor van minstens 10<sup>78</sup> is toegenomen. Opwarming vond plaats totdat het universum de temperaturen bereikte die nodig zijn voor de productie van een quark-gluonplasma evenals voor alle andere elementaire deeltjes. De temperaturen waren zo hoog dat er willekeurige bewegingen van deeltjes waren op relativistische snelheden, en deeltje-antideeltje paren van allerlei soorten werden  voortdurend gecreëerd en vernietigd in botsingen. Op een gegeven moment schond een onbekende reactie genaamd baryogenese het behoud van baryongetal, wat leidde tot een zeer kleine overmaat van quarks en leptons over antiquarks en antileptons - in de orde van grootte van één deel op 30 miljoen. Dit resulteerde in de overheersing van materie over antimaterie in het huidige universum.
De grens tussen wetenschap en niet-wetenschap is niet scherp. De juistheid van beweringen over een onderwerp in een grensgebied is zeer onzeker en discutabel. Neutraal beschrijven van deze discussie in een artikel is vrijwel onmogelijk. Essays over het betreffende onderwerp zijn dan beter.


===Wetenschappelijke methode===
De wetenschap heeft ons een belangrijk raamwerk geschonken om kennis op te doen en bij te houden: de [[wetenschappelijke methode]]. Dat is, kort samengevat, het voortdurende proces van theorievorming, toetsing aan reproduceerbare waarneming en meting, en falsificatie. Onduidelijke, niet toetsbare bewering wordt genegeerd. Toetsbare kennis wordt beschouwd als wetenschap zolang die niet gefalsificeerd is, en anders als te verwerpen of te verbeteren. Zodoende wordt systematisch uit alles wat beweerd wordt, ook uit de wetenschap zelf, langzaam maar zeker fantasie, denkfouten, storende invloed van financiers en lobbyisten, enz weg gefilterd, en wetmatige toetsbare kennis behouden. Wetenschap is de beste bron van kennis maar nooit absoluut zeker.


{{Appendix}}
===Wat is interessant?===
Bronvermelding anderstalige Wikipedia|taal=en|titel=Big Bang|oldid=576832176|datum=2021
Er is geen bovengrens aan hoe groot Wikisage zou kunnen worden. Alle kennis die voor lezers interessant kan zijn, kan daarom interessant zijn voor Wikisage. Wel is het zo dat Wikisage zich richt op lezers in de hele wereld. Kennis die alleen maar interessant is voor de bezoekers van een plaatselijk buurtcafé hoort daarom niet in Wikisage thuis.
 
===Controle===
Lezers zullen Wikisage alleen als bron van kennis gebruiken als wat er in Wikisage staat voldoende betrouwbaar is. Dat betekent niet, dat er nooit fouten in kunnen staan. Belangrijk is dat de lezer de betrouwbaarheid zelf moet kunnen controleren. Daarom horen - behoudens bij informatie waarvan bekend mag worden verondersteld waar deze kan worden gecontroleerd - altijd de bronnen te worden vermeld van de kennis die hier wordt doorgegeven.
 
==Wie bepaalt?==
Alle vrijwilligers die aan Wikisage meewerken - de [[Wikisage:Wat is een gebruiker?|'gebruikers']] van de wiki - zijn gelijkwaardig, maar ze zijn niet gelijk. Verschillende mensen bezitten kennis over verschillende onderwerpen. Bij Wikisage kunnen gebruikers die thuis zijn op een bepaald terrein samenkomen in een [[Wikisage:Dorp|dorp]]. Is er ergens twijfel of verschil van mening over, dan hakt zo nodig het dorp de knoop door. Wie een expert is op een bepaald gebied, kan worden benoemd tot [[Wikisage:Wijze|wijze]] (sage). Een wijze heeft de mogelijkheid om een poosje alleen aan een artikel te werken, als dat nodig is om alle bijdragen van andere gebruikers netjes te verwerken en de tekst op orde te brengen.
 
Categorie:Wikisage:Project

Huidige versie van 13 jul 2022 om 16:50

Wikisage:Algemene uitgangspunten

Wikisage is een vrijwilligersproject, met als doel het vrij verspreiden van kennis. Het is tevens de naam van de encyclopedie die al doende wordt gevormd. Iedereen die over een internetaansluiting beschikt, kan alle pagina's van Wikisage lezen. Ook kan iedereen wikigebruiker worden en zelf aan Wikisage bijdragen.

Wikisage kent verder de volgende algemene uitgangspunten.

Doelgroep

De inhoud van Wikisage is bedoeld voor alle doelgroepen, van beginnend lezer tot expert. Artikelen worden daarom bij voorkeur zo geschreven en opgebouwd dat elke lezer er iets aan heeft.

Opbouw

De inhoud van Wikisage bestaat uit

  1. artikelen, waarvoor alle vrijwilligers samen verantwoordelijk zijn;
  2. essays, onder verantwoordelijkheid van de auteur(s).

Daarnaast kent Wikisage discussie- en informatiepagina's.

Kennis

Wat wetenswaardig is, is niet altijd kennis. In een artikel moet van kennis een betrouwbare bron vermeld worden en een categorie zoals wiskunde, natuurkunde, biologie, enz. Ook als het kennis is over wetenswaardige niet-wetenschap zoals esoterie, alternatieve geneeswijze, religie, enz.

De grens tussen wetenschap en niet-wetenschap is niet scherp. De juistheid van beweringen over een onderwerp in een grensgebied is zeer onzeker en discutabel. Neutraal beschrijven van deze discussie in een artikel is vrijwel onmogelijk. Essays over het betreffende onderwerp zijn dan beter.

Wetenschappelijke methode

De wetenschap heeft ons een belangrijk raamwerk geschonken om kennis op te doen en bij te houden: de wetenschappelijke methode. Dat is, kort samengevat, het voortdurende proces van theorievorming, toetsing aan reproduceerbare waarneming en meting, en falsificatie. Onduidelijke, niet toetsbare bewering wordt genegeerd. Toetsbare kennis wordt beschouwd als wetenschap zolang die niet gefalsificeerd is, en anders als te verwerpen of te verbeteren. Zodoende wordt systematisch uit alles wat beweerd wordt, ook uit de wetenschap zelf, langzaam maar zeker fantasie, denkfouten, storende invloed van financiers en lobbyisten, enz weg gefilterd, en wetmatige toetsbare kennis behouden. Wetenschap is de beste bron van kennis maar nooit absoluut zeker.

Wat is interessant?

Er is geen bovengrens aan hoe groot Wikisage zou kunnen worden. Alle kennis die voor lezers interessant kan zijn, kan daarom interessant zijn voor Wikisage. Wel is het zo dat Wikisage zich richt op lezers in de hele wereld. Kennis die alleen maar interessant is voor de bezoekers van een plaatselijk buurtcafé hoort daarom niet in Wikisage thuis.

Controle

Lezers zullen Wikisage alleen als bron van kennis gebruiken als wat er in Wikisage staat voldoende betrouwbaar is. Dat betekent niet, dat er nooit fouten in kunnen staan. Belangrijk is dat de lezer de betrouwbaarheid zelf moet kunnen controleren. Daarom horen - behoudens bij informatie waarvan bekend mag worden verondersteld waar deze kan worden gecontroleerd - altijd de bronnen te worden vermeld van de kennis die hier wordt doorgegeven.

Wie bepaalt?

Alle vrijwilligers die aan Wikisage meewerken - de 'gebruikers' van de wiki - zijn gelijkwaardig, maar ze zijn niet gelijk. Verschillende mensen bezitten kennis over verschillende onderwerpen. Bij Wikisage kunnen gebruikers die thuis zijn op een bepaald terrein samenkomen in een dorp. Is er ergens twijfel of verschil van mening over, dan hakt zo nodig het dorp de knoop door. Wie een expert is op een bepaald gebied, kan worden benoemd tot wijze (sage). Een wijze heeft de mogelijkheid om een poosje alleen aan een artikel te werken, als dat nodig is om alle bijdragen van andere gebruikers netjes te verwerken en de tekst op orde te brengen.

Categorie:Wikisage:Project

Overgenomen van "https://nl.wikisage.org/w/index.php?title=Gebruiker:Rwbest/Kladblok&oldid=339397"