Amok

Amok betekent volgens de Van Dale: plotseling onbesuisd optreden, opschudding verwekken.

Oorsprong

Het woord amok (Indonesisch/Maleisisch: amuk) is de uit het Maleis stammende woord voor moorddadige aanvallen. Het Maleise mengamuk betekent ’amok maken’. De term amok wordt in het algemeen gebruikt voor een niet-geprovoceerde aanval op een groep mensen met het doel hen te doden.

Een Maleisiër die amok maakt, rent de straat op met een kris of een ander wapen en begint daarmee iedereen te raken tot hij zelf gedood wordt.

Het amok maken in Maleisië is eind 17e eeuw beschreven door Reynier Adriaensen. Volgens Reynier werden amokmakers opgehangen. Andere auteurs uit die tijd leggen een verband tussen amok maken en het gebruik van opium.

Volgens André Tuinier in een artikel in De Groene Amsterdammer werd de amokmaker van oudsher beschouwd als een soort held. Op de eilanden waar amok maken voorkwam, de Filipijnen, Maleisië en de Indische archipel lijkt amok endemisch en een vaste plaats in de cultuur te hebben.

De Maleise traditie kende twee gerechtvaardigde manieren om amok te maken:

1. In dienst treden van een vorst, daar te trainen om in geval van oorlog de voorhoede te vormen. Deze vorm van amok maken is vergelijkbaar met kamikaze.
2. Een andere min of meer geaccepteerde manier was als een lager geplaatst persoon amok ging lopen tegen de vorst. Het was een soort grote schoonmaak namens de maatschappij, waarbij iedereen werd aangevallen die de amokmaker voor de voeten liep.

Amok komt echter over de hele wereld voor. Mensen die plotseling in het wilde weg om zich heen gaan schieten op een school bijvoorbeeld. Volgens André Tuinier eindigen alle amokmakers, als ze hun daad overleven, in een psychiatrische inrichting. Vaak is er echter geen aanwijsbare psychische aandoening te vinden als oorzaak voor hun moorddadig handelen.

In het Duits gebruikt men het woorden ’Amoklauf’ of ’Amoktat’ voor ’het amok maken’.

Etymologie

Het Maleise woord amok of beter amuk is mogelijk een leenwoord uit het Javaans amuk. Amuk gaat terug tot het Oud-Javaans amūk, een afleiding van het grondwoord wūk. Wūk betekent slecht en is verwant aan het Maleis buruk. Het woord amūk betekent dus ’iets slecht doen’.

Inflatie van de betekenis

In het hedendaags taalgebruik wordt amok maken voor veel zwakkere, maar wel opstandige, handelingen gebruikt dan in de oorspronkelijke betekenis. Amok betekent dan opeens onbesuisd optreden, wild worden.

Een aantal moderne citaten:

• Uit een artikel uit de De Groene Amsterdammer uit 1995: „Het stadsdeelbestuur hoopt door samen met de bewoners veel amok te maken hetzelfde te bereiken als eerder het stadsdeel Westerpark...”
• Uit het Reformatorisch Dagblad van 2003: „AEL: Zolang we niet tevreden zijn zullen we amok maken.”
• Uit een horoscoop uit 2003: „Uw planeet Mercurius is dit jaar rustelozer dan ooit en in april begint de onvoorspelbare planeet Uranus amok te maken.”

Verwijzingen

Zoek amok op Wiktionary.

• (nl) Niemöller, Joost. De amokmaker. De Groene Amsterdammer (1996-07-31) Gearchiveerd van het origineel op 1997-03-27 Geraadpleegd op 2023-03-10