Kritiek op het libertarisme

In dit artikel wordt een overzicht gegeven van kritiek op het libertarisme. Het libertarisme is een politiek-filosofische stroming, waar door velen kritiek op is geuit. Merk op dat er binnen het libertarisme verschillende stromingen bestaan, en dat niet alle hier genoemde kritiekpunten van toepassing zijn op elke libertarische stroming.

Algemene kritiek

Veel mensen vragen zich af hoe het mogelijk is dat een libertarische samenleving kan functioneren. Zo wees de Engelse filosoof Thomas Hobbes op de 'oorlog van allen tegen allen', waarin niemand echt gelukkig zal zijn, die in een wetteloze samenleving zal ontstaan. Volgens Hobbes, John Locke en vooral Rousseau heeft de mensheid een sociaal contract afgesloten waarbij ze een deel van hun vrijheid uit de natuurstaat inleveren in ruil voor bepaalde rechten en verantwoordelijkheden. Libertariërs ontkennen volgens hem het sociaal contract of streven naar opheffing ervan.

Volgens opvattingen binnen het libertarisme mag men alleen geweld initiëren wanneer een ander eerst geweld heeft geïnitieerd tegen desbetreffende persoon of zijn eigendom. Veel critici wijzen erop dat het in een libertarisch systeem niet mogelijk is deze theorie te handhaven, omdat er immers geen enkele morele rechtvaardiging bestaat voor mensen om zich hieraan te houden. De meeste uitgewerkte libertaristische theorieën bouwen echter ook een juridisch apparaat in, met een politie ter handhaving. Deze heeft dan vaak zeer minimale taken. In een onderzoek naar "Het Wilde Westen" werd geconcludeerd dat het mogelijk is om, bij een vrijwel of geheel afwezige staat (zoals het Wilde Westen) een vreedzame samenleving te hebben. Ook een project als Wikipedia lijkt aan te tonen dat het mogelijk is om vreedzaam samen te werken zonder een monopolistische rechtshandhaving.

Verder menen critici dat libertariërs de bewijslast omdraaien: libertariërs zeggen dat een samenleving zonder regering mogelijk is en laten het aan de critici over te bewijzen dat dat niet het geval is.

Kritiek uit linkse hoek

Linkse critici menen dat in een regeringsloze samenleving het behoud van eigendom niet mogelijk is. Eigendom bestaat volgens hen slechts wanneer er een instantie (bij voorkeur een overheid of staatsapparaat) erkent dat het eigendom van een persoon is. Door de staat gedrukt geld is een abstractie van dit principe. Zonder regering valt die maatstaf weg en kan men niet bewijzen dat iets eigendom van een bepaalde persoon is. De meeste libertariërs pleiten dan ook voor een minimale overheid, die slechts het eigendom van burgers beschermt, inclusief hun zelfeigendom, het eigendom van het eigen lichaam en leven. Dit idee staat bekend als Minarchisme en is kort te omschrijven als het idee van een Nachtwakersstaat.

Verder wijzen linkse critici erop dat het libertarisme geen oog heeft voor sociale onrechtvaardigheden en deze in stand zal houden of zelfs vergroten. Omdat economische rechten in het libertarisme de enige rechten zijn en er volgens linkse critici geen of nauwelijks sociale rechten zijn, is het voor armen in een libertarische samenleving niet mogelijk een deel van de rijkdom van de rijken op te eisen. Dit is voor libertariërs juist rechtvaardiger dan dat er een deel van de eigendommen van de rijken zomaar afgepakt zou worden. Een kritiek hierop is dat kapitalistische vermogensaccumulatie alleen mogelijk is met geld. De staat verschaft dus de middelen tot het creëren van rijkdom en heeft dus ook het recht die te herverdelen.

Sommige linkse critici menen dat er in een libertarische samenleving slavernij kan bestaan; wanneer men een slaaf wil vrijlaten zou dat een aanval zijn op het bezit van de eigenaar. Linkse critici zijn dan ook van mening dat er door het ontbreken van positieve rechten het libertarisme geen volledige vrijheid kent. De meeste libertariërs erkennen echter het onaantastbare zelfeigendom, dat garandeert dat eenieder van zichzelf is en dat dit het meest onaantastbare recht van de mens is. Binnen het libertarisme zou slavernij dus weliswaar blijven voortbestaan maar nooit kunnen ontstaan.

Kritiek op omgang met het milieu

Libertaristen menen dat in een volledig private wereld het milieu bescherm is doordat mensen hun eigendomsrechten over grond en ander bezit kunnen laten gelden. Vervuilers kunnen op basis daarvan aangepakt worden, wat volgens libertariërs zeer effectief kan zijn. En in een kapitalistische wereld hebben ondernemingen alle belang bij het vermijden van negatieve publiciteit. Volgens libertaristen maakt juist het collectieve bezit van land en water en de ontbrekende persoonlijke verantwoordelijkheid in de huidige situatie, dat maar weinigen zich bekommeren om het milieu. Bovendien zullen in een libertarische wereld wegen en woonwijken alleen aangelegd worden als dat economisch verantwoord en daarmee ook moreel beter gerechtvaardigd is en grondeigenaren behoorlijk uitgekocht worden.

Critici wijzen erop dat het praktisch onmogelijk is om alles tot privaat eigendom te reduceren. Wie is bijvoorbeeld de eigenaar van bewegende lucht en bewegend water? Verder is het in praktijk praktisch onmogelijk om door milieuproblemen veroorzaakte schade op de dader te verhalen. Moet bijvoorbeeld iemand die astma heeft alle dieselrijders aanklagen? Ten slotte wordt erop gewezen dat natuur en milieu een waarde hebben die uitstijgt boven het direkte financiele gewin van de eigenaar.

Kritiek uit conservatieve hoek

Conservatieven wijzen erop dat een libertarische samenleving een verval van normen en waarden zal betekenen, omdat er zonder regering niemand is die daar over kan waken. Zo wijzen ze er bijvoorbeeld op dat kinderen die zonder enige correctie van hun opvoeders opgroeien zich niet kunnen ontwikkelen tot verantwoordelijke volwassenen.

Kritiek uit liberale hoek

Liberalen hebben voornamelijk problemen met het ontbreken van een rechtsstaat in het libertarisme. Door het ontbreken van een rechtsstaat en het geweldsmonopolie van de staat zal er geen rechtvaardigheid, maar eerder het recht van de sterkste heersen. Daarom erkennen de meeste liberalen dat er een minimale staat zou moeten zijn die de rechtsorde garandeert. Libertariërs brengen daar tegen in dat er nu ook een situatie is waarin het recht van de sterkste heerst. De staat is hierbij de sterkste en alle burgers zijn er aan ondergeschikt.

Liberalen leveren ook kritiek op de economische kant van het libertarisme. Hoewel libertariërs en liberalen allebei een kapitalistische economie voorstaan, zijn liberalen van mening dat deze niet kan functioneren zonder overheid. Volgens liberalen kan een kapitalistische economie niet functioneren zonder een overheid die waakt over de infrastructuur en taken als het uitgeven en beheren van geld op zich neemt.

Bronnen