Agnus Dei

Het Agnus Dei is een Gregoriaans gezang en in de kunst ook de benaming voor de voorstelling van Christus als lam. Het is gebaseerd op de Bijbelse beschrijving van Jezus als het ’lam van God’.

Achtergrond

Agnus Dei (Latijn voor ’Lam van God’) is een uitdrukking die verwijst naar de offerdood van Jezus Christus die de zonden van de mens verzoent in de christelijke theologie.

In Johannes 1:29 en Johannes 1:36 wijst Johannes de Doper naar Jezus met de woorden: „Ziet, daar is het Lam van God dat de zonde van de wereld wegneemt”. In Openbaring 5:4 e.v. treedt Jezus op in de gedaante van een geslacht lam. In Jesaja 53:7 klinkt:

Als een lam werd Hij ter slachting geleid;

als een schaap dat stom is voor zijn scheerders,

zo deed Hij Zijn mond niet open.

In Handelingen 8 is te lezen dat juist dit gedeelte werd gelezen door de Ethiopische Kamerheer en dat dit werd uitgelegd door Filippus (apostel). In Handelingen 8 is deze tekst echter wel (bewust?) iets anders weergegeven dan in Jesaja 53.

Het offer van een lam en het bloed van het lam zijn in de godsdiensten van het Midden-Oosten een vaker gebruikt beeld.

Iconografie

In de kunst is het Agnus Dei de figuur van een lam dat een kruis draagt, symbool voor Jezus als Lam van God. Deze voorstelling wordt vaak gebruikt in christelijke kunstwerken, waarvan De aanbidding van het Lam Gods in Gent het beroemdste is.

Gezang

Het Agnus Dei maakt deel uit van het ordinarium van de katholieke mis. Het is een gebed dat stamt uit de oud-Joodse tijd van de sacramentele opofferingen. Het Agnus Dei of Lam Gods wordt gezongen terwijl de priester het heilig brood breekt en de vermenging plaatsvindt: de priester laat een deeltje van de hostie in de kelk vallen.

Het Agnus Dei werd altijd gezongen en lijkt voor het eerst geïntroduceerd te zijn tijdens een mis door paus Sergius I (687-701). De tekst van het Agnus Dei, die gebaseerd is op {{Bijbel|Johannes|1|29 waarin Johannes de Doper Jezus aanwijst als het Lam Gods, luidt als volgt:

Agnus Dei	Vertaling
Agnus Dei,	Lam Gods,
qui tollis peccata mundi,	dat de zonden der wereld wegneemt,
miserere nobis.	ontferm U over ons.
Agnus Dei,	Lam Gods,
qui tollis peccata mundi,	dat de zonden der wereld wegneemt,
miserere nobis.	ontferm U over ons.
Agnus Dei,	Lam Gods,
qui tollis peccata mundi,	dat de zonden der wereld wegneemt,
dona nobis pacem.	geef ons vrede.

Nadat op het Tweede Vaticaans Concilie met het document Sacrosanctum Concilium (Constitutie over de heilige Liturgie, 4 december 1963) was besloten toestemming te geven de mis naast in het Latijn ook in de volkstaal te vieren, is er voor de Nederlandse en Belgische kerkprovincie een groot aantal composities verschenen van het Lam Gods, waarin veelal in wisselzang het gelovige volk het antwoord Ontferm U over ons en Geef ons de Vrede meezingt. Zowel voor de Latijnse liturgie als de liturgie in de volkstaal werd hierbij in de mis voor de overledenen het antwoord Dona eis requiem (sempiternam), Heer geef hun de (eeuwige) rust officieel afgeschaft.

Trivia

• In de christelijke en met name de katholieke traditie verwijst de term Agnus Dei ook naar een schijfje, gemaakt van was van een (oude) paaskaars, waarin de beeltenis van het Lam Gods is afgedrukt. De oudste berichten hierover dateren uit de negende eeuw. Het was vanaf de veertiende eeuw traditie dat de paus deze schijfjes zegende op Beloken Pasen en ze dan verspreidde onder de gelovigen. De stukjes gewijde was werden op het lichaam gedragen als een soort talisman. Daartoe werden ze opgeborgen in speciale Agnus-Dei-doosjes of -houders, meestal van edelmetaal. Ook werden ze in huis of in de stallen gebrand om storm, brand, oorlog of ander onheil af te wenden.

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties

Mis

Ordinarium Missae: Kyrie · Gloria · Credo · Sanctus · Agnus Dei · Ite missa est Proprium Missae: Introïtus · Graduale · Alleluia / Tractus / Sequentia · Offertorium · Communio

Christendom

Vaktermen in de heraldiek

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Agnus Dei op Wikimedia Commons.