|
Label: Nieuwe doorverwijzing |
| Regel 1: |
Regel 1: |
| [[Bestand:Francesco Buoneri, called Cecco del Caravaggio - The Resurrection - Google Art Project.jpg |thumb|Herrijzenis van Christus, [[Francesco Buoneri]], 1619-20]] | | #doorverwijzing [[Bewerken van Dood en herrijzenis van Jezus]] |
| De '''dood en herrijzenis''', '''verrijzenis''' of '''opstanding van [[Jezus (traditioneel-christelijk)|Jezus]]''' is een centraal thema in het [[christendom]], dat in alle vier [[Canon van de Bijbel|canonieke]] [[evangelie|evangeliën]] ([[Evangelie volgens Matteüs|Matteüs]], [[Evangelie volgens Marcus|Marcus]], [[Evangelie volgens Lucas|Lucas]] en [[Evangelie volgens Johannes|Johannes]]) van het [[Nieuwe Testament]] op verschillende wijze wordt verteld.
| |
| | |
| [[Jezus (historisch)|Jezus]] was een [[Charisma (karakter)|charismatische]] prediker uit [[Nazareth (Israël)|Nazareth]] in [[Galilea (streek)|Galilea]], die gedoopt was door [[Johannes de Doper]] en beweerde dat [[God (christendom)|God]] spoedig de bestaande aardse orde volkomen zou veranderen en [[Koninkrijk van God|zijn koninkrijk]] zou stichten. Nadat hij [[Tempelreiniging|onrust had veroorzaakt]] in de [[Joodse tempel]] in [[Jeruzalem]] vlak voor het [[pesach]]feest, [[arrestatie van Jezus|werd Jezus gearresteerd]] door een groep gewapende mannen op aandringen van de Joodse godsdienstige autoriteiten. Dit werd gevolgd door het [[proces tegen Jezus]] en uiteindelijk diens [[Doodstraf|executie]] door [[kruisiging]] op bevel van de [[Romeinse Rijk|Romeinse]] prefect [[Pontius Pilatus]].
| |
| | |
| De bewering dat Jezus na zijn [[dood]] opnieuw tot [[leven]] zou zijn gekomen ('opgestaan' of 'verrezen/herrezen uit de dood') is omstreden. In de oudheid vonden veel mensen het ongeloofwaardig dat een oproerkraaier uit een uithoek van de bewoonde wereld door God zou worden opgewekt. Sinds de [[Verlichting (stroming)|Verlichting]] is het voornaamste probleem dat opstanding uit de dood [[natuurwetenschap]]pelijk niet mogelijk is. Volgens veel christenen kon dit gebeuren omdat het een [[wonder]] was en daarom een bewijs dat Jezus daadwerkelijk de [[Messias]] (Grieks: ''christos'', de gezalfde), dan wel de [[Zoon van God]], zou zijn geweest. Volgens veel theologen is de opstanding van Jezus niet historisch bewijsbaar, maar een zaak van geloof.
| |
| | |
| == Terminologie ==
| |
| {{zie ook|Zie het artikel [[Opstanding]] voor meer informatie over dit religieuze concept.}}
| |
| In de [[Nederlands]]e taal wordt de term ''opstanding'' voornamelijk gehanteerd door [[protestantisme|protestanten]] en de term ''verrijzenis'' (of ''herrijzenis'') voornamelijk door [[katholicisme|katholieken]].<ref>{{Cite book |last=Paardekooper |first=Petrus Cornelis Jozef Maria |date=1969 |title=ABN-gids: taalgids |url=https://books.google.nl/books?id=lkUQAQAAIAAJ&q=verrijzenis+katholiek+opstanding+protestants&dq=verrijzenis+katholiek+opstanding+protestants&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwjmopPC1JDkAhXLb1AKHTpoAwoQ6AEIKTAA |location= |publisher=Standaard |page=xii |isbn= |accessdate=20 augustus 2019}}</ref>
| |
| | |
| == Bronnen ==
| |
| De oudste bron waarin verwezen wordt naar de dood en herrijzenis van Jezus is [[Paulus (apostel)|Paulus']] oudste brief, de [[Eerste brief van Paulus aan de Tessalonicenzen|Eerste brief aan de Tessalonicenzen]] (ca. 50).<ref>Eerste brief van Paulus aan de Tessalonicenzen 1:10.</ref> Enkele jaren later, waarschijnlijk in het jaar [[55]], geeft hij in de [[Eerste brief van Paulus aan de Korintiërs|Eerste brief aan de Korintiërs]] meer details over Jezus' opstanding (1 Kor. 15:3–8).<ref>[https://bijbel.eo.nl/bijbel/1-korintiers/15 bijbel.eo.nl ''1 Korinthiërs 15'']. Geraadpleegd op 16 september 2019.</ref> Paulus herhaalt hier wat hij de Korintiërs had verteld toen hij de gemeente stichtte (ca. 50), en zelf ook weer van anderen overgeleverd had gekregen. Paulus schrijft dat Jezus is gestorven voor de zonden, begraven, en op de derde dag is opgewekt en verschenen aan achtereenvolgens [[Kefas]], 'de [[Discipel (christendom)|twaalf]]', meer dan 500 broeders en zusters tegelijk, van wie de meesten nog leefden, Jacobus, alle apostelen en tot slot aan Paulus, die zich onwaardig acht omdat hij eerder christenen had vervolgd. Paulus geeft geen details van de opstanding van Christus, maar noemt hem wel een levendmakende geest (''pneuma zôöpoioun'').<ref>De Eerste brief van Paulus aan de Korintiërs 15:45.</ref> Uit het betoog van Paulus ([[Eerste brief van Paulus aan de Korintiërs]] 1:35-58) blijkt dat wie op dezelfde manier als Jezus opstaat een geestelijk lichaam krijgt. Dit lichaam heeft het vergankelijke en aardse achter zich gelaten en is geschikt voor een hemels en onsterfelijk bestaan. Hoewel Paulus vooral over de kwaliteit van dit lichaam spreekt en niet over de stoffelijke samenstelling, moet hierbij bedacht worden dat ''pneuma'' in de oudheid werd voorgesteld als de allerfijnste stof uit de hoogste regionen van de kosmos en dus verbonden werd met goddelijke wereld.
| |
| | |
| De latere vier canonieke [[Evangelie|evangeliën]] in het [[Nieuwe Testament]] van anonieme auteurs (die net als Paulus geen ooggetuigen waren) verhalen uitvoerig over het lijden, sterven en de opstanding van Jezus:
| |
| * [[Evangelie volgens Matteüs|Matteüs]] 27:32–28:15 (geschreven rond het jaar 80)
| |
| * [[Evangelie volgens Marcus|Marcus]] 15:21–16:8 (geschreven rond het jaar 70)
| |
| * [[Evangelie volgens Lucas|Lucas]] 23:26–24:43 (geschreven rond het jaar 80)
| |
| * [[Evangelie volgens Johannes|Johannes]] 19:17–20:18 (geschreven rond het jaar 90)
| |
| | |
| De gerechtelijke procedure tegen Jezus en zijn executie worden behalve door de nieuwtestamentische geschriften ook genoemd door [[Flavius Josephus|Josephus]]<ref>Flavius Josephus: ''De Joodse Oudheden'', 18.63-64</ref> en [[Publius Cornelius Tacitus|Tacitus]].<ref>Tacitus: ''Annalen'', 15.44</ref> Deze beweren echter niet dat hij uit de dood zou zijn opgestaan.
| |
| | |
| == Voorafgaande aan Jezus' dood volgens de Evangeliën==
| |
| === Arrestatie ===
| |
| {{hoofdartikel|Arrestatie van Jezus|Verloochening van Petrus}}
| |
| Hogepriesters en schriftgeleerden zochten naar een list om Jezus te doden. In waarschijnlijk zijn 33e levensjaar werd Jezus van Nazareth net voor het joodse paasfeest door [[Judas Iskariot]], een van zijn volgelingen, met een kus<ref>niet vermeld in Johannes</ref> verraden en door een groep van [[Romeinse Rijk|Romeinse soldaten]], hogepriesters, oversten en tempeldienaars gearresteerd.<ref>Afhankelijk van welk evangelie men leest</ref> Er werd gewapend verzet geboden,<ref>Matteüs 26:51, Marcus 14:47, Lucas 22:49, Johannes 18:10</ref> waar Jezus zich tegen keerde,<ref>Niet in Marcus</ref> terwijl Jezus eerder twee zwaarden voldoende achtte.<ref>Lucas 22:36-38</ref> Jezus, die wist wat er zou gebeuren, had enkele benauwde uren doorgemaakt in een tuin net buiten de muren van Jeruzalem, die volgens Matteüs en Marcus de Hof van [[Getsemane]] heette. Jezus liet zich meevoeren met de gewapende bende, terwijl volgens Matteüs en Marcus alle discipelen wegvluchtten. Alleen Petrus liep achter hen aan tot aan het huis van hogepriester [[Kajafas]] (of diens vader [[Annas]], volgens Johannes), waarbinnen de [[Sanhedrin (gerechtshof)|Sanhedrin]] Jezus berechtten. Op de binnenplaats werd Petrus door omstanders herkend en beschuldigd een volgeling van Jezus te zijn, maar hij ontkende dat driemaal.
| |
| | |
| === Proces en veroordeling ===
| |
| {{hoofdartikel|Proces tegen Jezus}}
| |
| Jezus werd volgens de evangeliën tijdens zijn verhoor bij de [[Sanhedrin (gerechtshof)|Sanhedrin]] beschuldigd van [[godslastering]], bespot, bespuwd en geslagen; de evangeliën wijken af in volgorde en details. Daar werden door getuigen valse beschuldigingen tegen hem geuit en scheurde de hogepriester zijn kleren uit verontwaardiging dat Jezus niet ontkende de zoon van God te zijn.<ref>Niet in Johannes</ref>
| |
| | |
| Hierna werd Jezus naar het pretorium gebracht, de verblijfplaats van de Romeinse ''[[praefectus]]'' [[Pontius Pilatus]]. Deze was ter gelegenheid van het Pesach naar Jeruzalem gekomen. Pilatus kon geen misdaad vinden en wilde Jezus vrijspreken, omdat hij niets kon vinden wat de doodstraf verdiende.<ref>Volgens Marcus pleitte Pilatus Jezus niet expliciet vrij, volgens de andere drie evangeliën wel.</ref> Hij liet Jezus geselen<ref>Niet volgens Lucas; volgens Johannes gebeurde de geseling nog voordat hij Jezus ter dood veroordeelde.</ref> en verleende onder invloed van een toegestroomde menigte [[Barabbas]] amnestie en beval de kruisiging van Jezus. Volgens Marcus en Matteüs werd Jezus vervolgens mishandeld door soldaten, en volgens Marcus, Matteüs en Lucas door de Romeinse soldaten weggevoerd; volgens Johannes werd Jezus echter teruggegeven aan de hogepriesters en weggevoerd.
| |
| | |
| == Kruisiging ==
| |
| [[Bestand:Hans von Tübingen 001.jpg|thumb|Hans von Tübingen (ca. 1430) volgde het Lucasevangelie: de '[[Dismas|goede misdadiger]]' links en de 'slechte misdadiger' rechts.]]
| |
| Ten slotte werd Jezus, met het kruis op zijn schouders, naar [[Golgotha]], de plaats van terechtstelling, gevoerd. Onderweg, de zogenaamde [[Kruisweg (religie)|Kruisweg]], werd volgens de synoptische evangeliën een toevallige voorbijganger, [[Simon van Cyrene]], gedwongen het kruis over te nemen; Johannes noemt dit niet, mogelijk omdat Simon van Cyrene niet in zijn verhaal paste.<ref name="Gooder">{{Cite book |last=Gooder |first=Paula |date=2014 |title=Journey to the Empty Tomb: Exploring the final week of Jesus' Life |url=https://books.google.nl/books?id=i1T9AgAAQBAJ |location=Norwich |publisher=Canterbury Press |page=192 pp. |isbn=9781848255715 |accessdate=27 augustus 2019}}</ref>{{rp|101–102}} In het Lucasevangelie duurt de Kruisweg extra lang omdat Jezus aan toekijkende huilende vrouwen nog een voorspelling doet over wat er met Jeruzalem zou gaan gebeuren en dat dat veel erger zou zijn dan zijn eigen dood.<ref name="Gooder"/>{{rp|102–104}}
| |
| | |
| Jezus werd volgens Marcus 14:12, 15:25 op het 3e uur na zonsopgang op Pesach (ongeveer negen uur 's morgens) aan het houten kruis vastgespijkerd en omhooggehesen; volgens Johannes 19:14, 31 gebeurde dit echter na het middaguur van de voorbereidingsdag van Pesach (een dag eerder).
| |
| | |
| In alle vier evangeliën kreeg Jezus aan het kruis wijn aangeboden, maar ieder verhaal vertelt dit anders en steeds heeft het een andere functie. In Lucas krijgt Jezus bij wijze van bespotting eenmaal wijn aangeboden, in Johannes eenmaal bij wijze van mededogen; in Matteüs en Marcus krijgt Jezus twee keer wijn aangeboden met beide motieven achter elkaar.<ref name="Gooder"/>{{rp|105–107}}
| |
| | |
| Naast Jezus werden volgens alle vier evangeliën twee anderen meegekruisigd. In Matteüs en Marcus worden zij λῃσταί (léstaì) genoemd, wat 'dieven' of 'bandieten' betekent; oorspronkelijk verwees dit naar iemand die diefstal pleegde, maar het kon later ook naar misdadigers in het algemeen verwijzen. In Lucas worden zij κακοῦργοι (kakoúrgoi) genoemd, hetgeen 'misdadigers' in het algemeen betekent.<ref name="Gooder"/>{{rp|111}} Johannes geeft geen beschrijving van de meegekruisigden of waarom zij ter dood veroordeeld waren, ze worden simpelweg ἄλλους δύο (állous dúo) 'twee anderen' genoemd. Volgens Matteüs 27:44 en Marcus 15:32 bespotten beide dieven Jezus, terwijl Johannes niets vermeldt over wat de twee anderen zouden hebben gezegd. Maar volgens Lucas spotte een van de twee misdadigers met Jezus, terwijl de andere hem verdedigde en daarna Jezus vroeg om na de dood aan hem te denken, waarop Jezus antwoordde: 'Ik verzeker je: nog vandaag zul je met mij in het paradijs zijn.' Door de eeuwen heen hebben christenen de neiging gehad om zich volkomen te focussen op de versie van Lucas<ref name="Gooder"/>{{rp|121}} en de andere drie evangeliën te negeren. De 'slechte misdadiger' kreeg de naam Gestas en de 'goede misdadiger' [[Dismas]]. In de kunst wordt de laatste vaak rechts van Jezus (voor de kijker links) afgebeeld met een engel terwijl hij naar Jezus kijkt, terwijl de 'slechte misdadiger' links van Jezus (voor de kijker rechts) wegkijkt van Jezus en wordt vergezeld door een duivel.
| |
| | |
| Er werd een bord boven Jezus' hoofd bevestigd; de evangeliën spreken elkaar tegen over de precieze tekst, maar deze zou spottend beweren dat Jezus de koning van de Joden was. Volgens Johannes waren de hogepriesters hierover verontwaardigd en klaagden bij Pilatus dat de tekst veranderd moest worden in "Deze man zegt dat hij de koning der Joden is", maar dat weigerde Pilatus met de woorden "[[Quod scripsi, scripsi]]" (Ik heb geschreven wat ik heb geschreven). Soldaten dobbelden onder het kruis om zijn kleding; sommige discipelen en [[Maria (moeder van Jezus)|Maria]], Jezus' moeder, keken van een afstandje toe.
| |
| | |
| Om een uur of twaalf werd het opeens in het hele land donker, drie uur lang (volgens Matteüs, Marcus en Lucas). Tijdens zijn zes uren aan het kruis zou Jezus verschillende uitspraken hebben gedaan, die de [[kruiswoorden]] genoemd worden; de evangeliën spreken elkaar tegen welke precies. Om drie uur 's middags hoorden omstanders Jezus hard roepen (niet volgens Johannes, waarin hij gewoon sprak), waarna hij stierf. Soldaten staken volgens Johannes een speer in zijn zij. Volgens de Evangeliën volgens Marcus en Matteüs scheurde het 'voorhangsel' in de tempel doormidden nadat Jezus overleed, volgens Lucas ervoor; Johannes noemt dit niet. Alleen Matteüs schreef dat er een aardbeving plaatsvond, waarbij rotsen scheurden, graven opengingen en vele doden tot leven kwamen en in Jeruzalem zich kenbaar maakten aan mensen. Volgens Johannes gingen er wel vier profetieën in vervulling door wat er gebeurde.
| |
| | |
| Onderstaande vergelijking is gemaakt op basis van de [[Nieuwe Bijbelvertaling]] (2004).
| |
| {| class="wikitable float-left" border="1" cellspacing="0" cellpadding="10"
| |
| |-
| |
| ! !! style="width:24%" | Matteüs !! style="width:24%" | Marcus !! style="width:24%" | Lucas !! style="width:24%" | Johannes
| |
| |- valign="top" style="background-color:OldLace;"
| |
| | ''[[Kruisweg (religie)|Kruisweg]]'' || Matteüs 27:32–33
| |
| * Soldaten lieten [[Simon van Cyrene]] Jezus' kruis dragen.
| |
| || Marcus 15:21–22
| |
| * Soldaten lieten Simon van Cyrene Jezus' kruis dragen.
| |
| || Lucas 23:26–32
| |
| * Soldaten lieten Simon van Cyrene Jezus' kruis dragen.
| |
| * Jezus sprak onderweg huilende vrouwen aan: 'Huil niet om mij, maar om uw kinderen.'
| |
| || Johannes 19:17
| |
| * "Ze"<ref name="Johannes' kruisigers">In vers 19:17 en 19:18 wordt slechts een onbepaalde derde persoon meervoud gebruikt ("ze"), het is niet duidelijk of dit verwijst naar de hogepriesters (οἱ ἀρχιερεῖς) aan wie Pilatus Jezus uitleverde in 19:15–16, of naar de soldaten (οὖν στρατιῶται) die volgens 19:23 Jezus hadden gekruisigd.</ref> lieten Jezus zijn kruis zelf dragen.
| |
| |- valign="top" style="background-color:Ivory;"
| |
| | ''Kruisiging'' || Matteüs 27:34–36
| |
| * Jezus proefde met [[Gal (stof)|gal]] vermengde wijn, weigerde verder te drinken.
| |
| * Soldaten kruisigden Jezus, dobbelden om zijn kleren en bleven zitten bewaken.
| |
| * [Geen tijdsaanduiding]
| |
| || Marcus 15:23–25
| |
| * Jezus weigerde met [[mirre]] vermengde wijn te drinken.
| |
| * Soldaten kruisigden Jezus en dobbelden om zijn kleren.
| |
| * Dit gebeurde het 3e uur na zonsopgang op Pesach (14:12, 15:25).
| |
| || Lucas 23:33–34
| |
| * [Geen drank aangeboden]
| |
| * Soldaten kruisigden Jezus en dobbelden om zijn kleren.
| |
| * Jezus: "[[Kruiswoorden|Vader, vergeef hen, want ze weten niet wat ze doen]]."<ref>In sommige handschriften van Lucas komen deze woorden niet voor. Annotatie Nieuwe Bijbelvertaling (2004).</ref>
| |
| * [Geen tijdsaanduiding]
| |
| || Johannes 19:18, 23–24
| |
| * [Geen drank aangeboden]
| |
| * "Ze"<ref name="Johannes' kruisigers"/> kruisigden Jezus en vier soldaten en namen elk een kledingstuk, lootten om zijn onderkleed (dit vervulde een profetie).
| |
| * Dit gebeurde na het middaguur van de voorbereidingsdag van Pesach (19:14, 31)
| |
| |- valign="top" style="background-color:MintCream;"
| |
| | ''Bespotting'' || Matteüs 27:37–44
| |
| * Bord: "Dit is Jezus, de koning van de Joden".
| |
| * Voorbijgangers, hogepriesters, schriftgeleerden, oudsten en beide misdadigers bespotten Jezus.
| |
| || Marcus 15:26–32
| |
| * Bord: "De koning van de Joden".
| |
| * Voorbijgangers, hogepriesters en beide misdadigers bespotten Jezus.
| |
| || Lucas 23:35–43
| |
| * Bord: "Dit is de koning van de Joden".
| |
| * Volksleiders, soldaten (boden zure wijn aan) en één misdadiger bespotten Jezus.
| |
| * Andere misdadiger verdedigde hem en vroeg Jezus aan hem te denken.
| |
| * Jezus: '[[Kruiswoorden|Ik verzeker je: nog vandaag zul je met mij in het paradijs zijn]].'
| |
| || Johannes 19:19–22, 25–27
| |
| * Bord: "Jezus uit Nazaret, de koning van de Joden".
| |
| * Hogepriesters klaagden bij Pilatus: 'Schrijf niet "Koning van de Joden", maar "Deze man heeft beweerd: 'Ik ben de koning van de Joden'."' Pilatus: '[[Quod scripsi, scripsi]].'
| |
| * [Geen bespotting door aanwezigen]
| |
| * [[Maria (moeder van Jezus)|Jezus' moeder Maria]], [[Maria (vrouw van Kleopas)|Maria van Klopas]] en [[Maria Magdalena]] stonden bij het kruis.
| |
| * Jezus zei tegen [[Maria (moeder van Jezus)|Maria]]: '[[Kruiswoorden|Dat is uw zoon]]', en tegen de geliefde discipel: '[[Kruiswoorden|Dat is je moeder]].'
| |
| |- valign="top" style="background-color:Azure;"
| |
| | ''Dood'' || Matteüs 27:45–56
| |
| * Rond het middaguur viel er een drie uur durende landelijke duisternis.
| |
| * Negende uur gaf Jezus schreeuw en riep: '[[Kruiswoorden|Eli, Eli, lema sabachtani?]]'
| |
| * Omstander probeerde Jezus zure wijn te geven, andere omstanders: 'Niet doen, kijken of Elia hem redt.'
| |
| * Jezus schreeuwde opnieuw en stierf.
| |
| * Voorhangsel tempel scheurde, aardbeving.
| |
| * Graven geopend, vele doden kwamen tot leven en vertoonden zich in Jeruzalem.
| |
| * Centurio en soldaten bang: 'Hij was werkelijk Gods Zoon.'
| |
| * Veel vrouwen uit Galilea stonden op afstand te kijken, inclusief [[Maria Magdalena]], [[Maria (moeder van Jezus)|Maria, moeder van Jakobus en Josef]]<ref name="Maria's"/> en de moeder van [[Zebedeüs]]' zonen.
| |
| || Marcus 15:33–41
| |
| * Op het middaguur viel er een drie uur durende landelijke duisternis.
| |
| * Negende uur riep Jezus: '[[Kruiswoorden|Eloï, Eloï, lema sabachtani?]]'
| |
| * Omstander probeerde Jezus zure wijn te geven en zei: 'Kijken of Elia hem eraf haalt.'
| |
| * Jezus slaakte een luide kreet en stierf.
| |
| * Voorhangsel tempel scheurde.
| |
| * Centurio: 'Werkelijk, deze mens was Gods Zoon.'
| |
| * Van afstand keken vrouwen uit Galilea toe, inclusief [[Maria Magdalena]], [[Maria (moeder van Jezus)|Maria, moeder van Jakobus en Joses]] en [[Salomé (Bijbel)|Salomé]].<ref name="Maria's">Op grond van andere Bijbelverzen wordt vaak geconcludeerd dat deze Maria [[Maria (moeder van Jezus)|Jezus' eigen moeder was]] en Jakobus en Joses/Josef zijn broers, zie [[broers en zussen van Jezus]].</ref>
| |
| || Lucas 23:44–49
| |
| * Rond het middaguur viel er een drie uur durende landelijke duisternis.
| |
| * Voorhangsel tempel scheurde.
| |
| * Jezus riep luid: '[[Kruiswoorden|Vader, in uw handen leg ik mijn geest]]' en stierf.
| |
| * Centurio: 'Werkelijk, deze mens was een rechtvaardige!'
| |
| * Omstanders gingen naar huis, zich op de borst slaand.
| |
| * Kennissen van Jezus inclusief de vrouwen uit Galilea bleven op afstand staan.
| |
| || Johannes 19:28–37
| |
| * [Geen duisternis, geen tijdsaanduiding]
| |
| * Jezus zei om de Schrift te vervullen: '[[Kruiswoorden|Ik heb dorst]].'
| |
| * "Ze" lieten Jezus zure wijn drinken.
| |
| * Jezus zei: '[[Kruiswoorden|Het is volbracht]],' en stierf.
| |
| * [Geen reactie omstanders, geen effect op voorhangsel tempel]
| |
| * Soldaten braken de benen van de andere gekruisigden, maar niet van Jezus (dit vervulde een profetie), maar staken wel een speer in zijn zij (dit vervulde nog een profetie).
| |
| |}
| |
| | |
| == Graflegging ==
| |
| [[Bestand:The Entombment of Christ-Caravaggio (c.1602-3).jpg|thumb|''[[De Graflegging (Caravaggio)|De Graflegging]]'' van [[Caravaggio (schilder)|Caravaggio]] (ca. 1603) volgt het [[Evangelie volgens Johannes]]: [[Nikodemus]] en [[Jozef van Arimathea]] balsemen en leggen Jezus samen in een graf, terwijl [[Maria (moeder van Jezus)|Jezus' moeder Maria]], [[Maria Magdalena]] en [[Maria (vrouw van Kleopas)|Maria van Klopas]] toekijken.<ref name="Cork">{{Cite web |url=http://www.visual-arts-cork.com/famous-paintings/entombment-of-christ.htm |title=The Entombment of Christ (1601-3) by Caravaggio |author= |work=Encyclopaedia of Arts Education |publisher=Visual Arts Cork |date= |accessdate=24 augustus 2019}}</ref>]]
| |
| De evangeliën verschillen enigszins in hun vertelling van hoe het lichaam van Jezus werd gevraagd aan en vrijgegeven door Pilatus, hoe en door wie het in welke [[graftombe]] werd gelegd, wanneer hij gebalsemd werd of zou worden en door wie, en welke vrouw of vrouwen uit Galilea hierbij betrokken zouden zijn geweest en op wat voor manier en op welk moment.
| |
| | |
| Alle vier evangeliën zijn het eens dat [[Jozef van Arimathea]] aan Pilatus vroeg of hij het lijk van Jezus van het kruis mocht halen. Volgens Marcus en Lucas was hij een raadsheer (volgens Lucas lid van het [[Sanhedrin (gerechtshof)|Sanhedrin]], maar had niet ingestemd met de executie van Jezus), volgens Matteüs een rijke man, Johannes meldt niets over zijn maatschappelijke status. Zowel Matteüs als Johannes beweert dat hij een discipel van Jezus was, de andere twee slechts dat hij ook op het koninkrijk van God zat te wachten. Volgens Marcus was Pilatus verbaasd dat Jezus al gestorven zou zijn en checkte dat bij de centurio; bij Matteüs en Johannes kreeg Jozef het lijk meteen, Lucas vermeldt niets over wat Pilatus zei, ook al gaf deze blijkbaar toestemming.
| |
| | |
| Omdat de voorbereiding voor de [[sabbat (jodendom)|sabbat]] al om zes uur 's avonds zou ingaan, waarna men niet meer mocht werken, werd Jezus' lichaam snel in [[linnen]] gewikkeld en in een nieuwe ongebruikte graftombe in de buurt gelegd door Jozef (volgens Johannes samen met [[Nikodemus]]). Volgens Matteüs had Jozef deze voor zichzelf uit laten houwen, maar de andere evangeliën geven geen enkele indicatie dat de tombe het eigendom van Jozef was; Johannes zegt zelfs expliciet dat de eerste de beste tombe die in de buurt nog vrij was werd gebruikt omdat Jozef en Nikodemus haast hadden vanwege de naderende sabbat. Volgens Brits theoloog en nieuwtestamenticus Paula Gooder geeft de beschrijving van deze 'geleende' tombe aan dat het om een vrij grote familietombe voor meerdere lichamen zou hebben moeten gaan die alleen welgestelde burgers zich konden veroorloven.<ref name="Gooder"/>{{rp|129–130}} Jozef wentelde een zware steen voor de opening volgens Matteüs en Marcus; de anderen noemen dit niet. Het is onduidelijk hoeveel en welke vrouwen er aanwezig waren bij de graflegging, daar ieder evangelie dit anders vertelt; Johannes noemt helemaal geen vrouwen.
| |
| | |
| Volgens Johannes had Nikodemus al een mengsel bij zich waarbij hij en Jozef Jezus balsemden; volgens Lucas maakten de vrouwen olie en balsem nadat ze naar huis waren gegaan en namen deze twee dagen later mee naar het graf; volgens Marcus ''kochten'' ze het, twee dagen later pas, en namen het mee naar de graftombe; Matteüs noemt niets over olie of balsem, en het is in zijn evangelie en dat van Johannes onduidelijk waarom de vrouwen eigenlijk twee dagen later naar het graf van Jezus teruggaan.
| |
| | |
| Als enige vertelt het evangelie volgens Matteüs dat de dag na voorbereidingsdag (op de sabbat dus) de hogepriesters en [[farizeeën]] naar Pilatus toekwamen. Zij vreesden dat de discipelen weleens Jezus' lichaam zouden kunnen stelen om te kunnen beweren dat hij was opgestaan. Jezus had namelijk zelf aangekondigd dat hij na drie dagen uit de dood verrezen zou zijn. Op hun aandringen stemde Pilatus toe om het graf de volgende ochtend te [[Grootzegel|verzegelen]] en er een onbekend aantal bewakers op wacht te zetten. Bijbelwetenschappers L. Michael White en Helmut Koester beschouwen het verhaal van de bewakers in Matteüs als een [[apologetiek|apologetische]] toevoeging, een poging van de auteur om de destijds circulerende Joodse beweringen dat de discipelen het lichaam hadden gestolen te weerleggen.<ref>''Ancient Christian Gospels'' Koester, Helmut; Trinity Press, (1992), p. 237.</ref><ref>{{Cite news |url=https://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/symposium/historical.html |title=Ths Historical Jesus |author=L. Michael White |work=PBS.org |date=30 mei 1998 |accessdate=25 augustus 2019 |language=en}}</ref>
| |
| | |
| Onderstaande vergelijking is gemaakt op basis van de [[Nieuwe Bijbelvertaling]] (2004).
| |
| {| class="wikitable float-left" border="1" cellspacing="0" cellpadding="10"
| |
| |-
| |
| ! !! style="width:24%" | Matteüs !! style="width:24%" | Marcus !! style="width:24%" | Lucas !! style="width:24%" | Johannes
| |
| |- valign="top" style="background-color:OldLace;"
| |
| | ''Jozef en Pilatus'' || Matteüs 27:57–58
| |
| * Jozef van Arimathea, een rijke man en discipel van Jezus, vroeg 's avonds Pilatus om Jezus' lichaam.
| |
| * Pilatus gaf bevel om het aan hem af te staan.
| |
| || Marcus 15:42–45
| |
| * Jozef van Arimathea, raadsheer die ook Gods koninkrijk verwachtte, vroeg 's avonds vóór sabbat Pilatus om Jezus' lichaam.
| |
| * Pilatus was verbaasd en vroeg de centurio of Jezus al gestorven was.
| |
| * Na bevestiging van de centurio gaf Pilatus Jozef Jezus' lijk.
| |
| || Lucas 23:50–52
| |
| * Jozef van Arimathea, raadsheer en goed mens die ook Gods koninkrijk verwachtte en niet had ingestemd met besluit raad,<ref>Onduidelijk is of met 'de raad' (τῇ βουλῇ) het Sanhedrin (τὸ συνέδριον, Lucas 22:66) wordt bedoeld, maar dat lijkt wel waarschijnlijk.</ref>, vroeg Pilatus om Jezus' lichaam.
| |
| * [Pilatus' reactie niet vermeld]
| |
| || Johannes 19:38
| |
| * Daarna vroeg Jozef van Arimathea, uit angst voor de Joden heimelijk discipel van Jezus, Pilatus om Jezus' lichaam.
| |
| * Pilatus gaf toestemming en Jozef nam het lichaam mee.
| |
| |- valign="top" style="background-color:Ivory;"
| |
| | ''Graflegging'' || Matteüs 27:59–61
| |
| * Jozef nam Jezus' lichaam mee en wikkelde het in linnen.
| |
| * Jozef legde Jezus in het nieuwe rotsgraf dat hij voor zichzelf had laten uithouwen. Hij rolde een steen voor de ingang en vertrok.
| |
| * Maria Magdalena en de andere Maria<ref name="Andere Maria">Afgaande op Matteüs 27:56 was dit Maria, de moeder van Jakobus en Josef.</ref> bleven tegenover het graf zitten.
| |
| || Marcus 15:46–47
| |
| * Jozef kocht linnen, haalde Jezus van het kruis en wikkelde hem erin.
| |
| * Jozef legde Jezus in een rotsgraf en rolde een steen voor de ingang.
| |
| * Maria Magdalena en Maria de moeder van Joses keken naar de graflegging.
| |
| || Lucas 23:53–56
| |
| * Jozef haalde Jezus' lichaam van het kruis, wikkelde het in linnen.
| |
| * Hij legde het in een ongebruikt rotsgraf.
| |
| * Het was vlak voor de sabbat.
| |
| * De vrouwen uit Galilea volgden Jozef om naar de graflegging te kijken.
| |
| * Ze gingen naar huis en maakten olie en balsem. Op sabbat namen ze de rust in acht.
| |
| || Johannes 19:39–42
| |
| * [[Nikodemus]] nam een mirre/aloë-mengsel van 100 litra mee.
| |
| * Nikodemus en Jozef wikkelden Jezus' lichaam met balsem in linnen.
| |
| * Vlakbij Jezus' kruisigingsplaats was een olijfgaard met een ongebruikt nieuw graf.
| |
| * Omdat dat graf dichtbij was en het voorbereidingsdag was, legden ze Jezus daarin.
| |
| |- valign="top" style="background-color:MintCream;"
| |
| | ''Hogepriesters en Pilatus'' || Matteüs 27:62–66
| |
| * De volgende dag, dus na voorbereidingsdag, gingen de hogepriesters en farizeeën naar Pilatus: 'Die bedrieger [Jezus] had gezegd dat hij na 3 dagen zou opstaan, dus bewaak dat graf 3 dagen om te voorkomen dat zijn discipelen hem stiekem weghalen en dan beweren dat hij is opgestaan.'
| |
| * Pilatus: 'U mag bewaking regelen.'
| |
| * De hogepriesters en farizeeën verzegelden het graf en zetten er bewakers voor.
| |
| ||
| |
| ||
| |
| ||
| |
| |- valign="top" style="background-color:Azure;"
| |
| | ''Maria('s)'' || Matteüs 28:1
| |
| * Maria Magdalena en de andere Maria<ref name="Andere Maria"/> gingen na de sabbat op de eerste weekdag naar het graf kijken [er wordt niet vermeld waarom].
| |
| || Marcus 16:1–2
| |
| * Na de sabbat kochten Maria Magdalena, Maria de moeder van Jakobus en Salomé olie om Jezus te balsemen en gingen op de eerste weekdag naar het graf.
| |
| || Lucas 24:1
| |
| * De eerste weekdag namen de vrouwen uit Galilea de olie mee naar het graf.
| |
| || Johannes 20:1
| |
| * Maria Magdalena ging op de eerste weekdag naar het graf [er wordt niet vermeld waarom].
| |
| |}
| |
| | |
| == De lege graftombe ==
| |
| [[Bestand:Benjamin Gerritsz. Cuyp - The Angel Is Opening Christ's Tomb - WGA5844.jpg|thumb|[[Benjamin Cuyp]] (ca. 1640) volgt het Matteüsevangelie: een engel opent de graftombe en jaagt de bewakers angst aan.]]
| |
| Jezus zou op de eerste dag van de nieuwe week zijn opgestaan uit de dood. In het jodendom is de [[sjabbat|sabbat]] de laatste dag van de week en deze eindigt zodra de zon is ondergegaan op zaterdagavond, waarmee de eerste dag van de nieuwe week is aangebroken.<ref>Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993–2002) s.v. "Sabbat". Microsoft Corporation/Het Spectrum.</ref>
| |
| | |
| De enige rechtstreekse vermelding van de opstanding van Jezus is te vinden in het eerste vers van de [[Marcus 16|Marcus Appendix]] (16:9), waarin een [[Auctoriële verteller|alwetende verteller]] de lezer informeert: 'Toen hij vroeg op de eerste dag van de week was opgestaan, (...)'.<ref>Marcus 16:9.</ref> De andere drie evangeliën en het oorspronkelijke, kortere Marcusevangelie vertellen het verdere verhaal alleen vanuit het perspectief van de vrouw(en) uit Galilea en (later) de (mannelijke) discipelen die observeerden dat de graftombe leeg was (eerst in de veronderstelling dat het lichaam van Jezus was gestolen), daar één of twee man(nen) dan wel engel(en) zouden hebben gezien die hen iets vertelden, op grond waarvan ze bepaalde (voorlopige) conclusies trokken.<ref>Matteüs 28:1–8; Marcus 16:1–8; Lucas 24:1–12; Johannes 20:1–13.</ref> De evangeliën spreken elkaar tegen wat betreft het aantal personages en wie dat waren, wat er precies gebeurde en de volgorde van gebeurtenissen, wat er werd gedaan en gezegd en door wie.<ref name="EhrmanCase">{{Cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=_cDx8riNaJg |title=The Case Against the Resurrection |author=[[Bart D. Ehrman]] |date=26 maart 2016 |accessdate=25 augustus 2019}}</ref>{{rp|at=7:08}}
| |
| | |
| Het Johannesevangelie wijkt significant af van de synoptici: Maria Magdalena was de enige vrouw die het graf bezocht en keerde meteen terug naar Petrus en de 'geliefde discipel' (traditioneel vereenzelvigd met de [[Johannes (apostel)|apostel Johannes]], maar dat is omstreden) zodra ze zag dat de steen weggerold was. Petrus en de andere discipel inspecteerden het graf maar konden geen aanwijzing van het lichaam van Jezus vinden en gingen weer naar huis. Pas daarna zag Maria Magdalena twee engelen, waar ze mee praatte (in tegenstelling tot de monologen in de andere evangeliën) en uiteindelijk verscheen Jezus zelf aan haar in de tombe en volgde er een korte dialoog.<ref>Johannes 20:1–18.</ref>
| |
| | |
| Voorts instrueerde de engel in Matteüs 28:7 en de man in Marcus 16:7 de vrouwen om de discipelen te vertellen dat zij Jezus dienden te ontmoeten in Galilea, terwijl volgens Lucas 24:49 Jezus zelf in een latere verschijning de discipelen vertelde dat ze in Jeruzalem moesten blijven.<ref name="EhrmanCase"/>{{rp|at=7:08}} In Johannes kregen de discipelen dergelijke instructies niet, maar Jezus verscheen aan hen zowel in Jeruzalem (waarin het voorval van de [[ongelovige Thomas]] gebeurde) als in Galilea bij het [[Meer van Tiberias]].<ref>Johannes 20:19–21:23.</ref>
| |
| | |
| Onderstaande vergelijking is gemaakt op basis van de [[Nieuwe Bijbelvertaling]] (2004).
| |
| {| class="wikitable float-left" border="1" cellspacing="0" cellpadding="10"
| |
| |-
| |
| ! !! style="width:24%" | Matteüs !! style="width:24%" | Marcus !! style="width:24%" | Lucas !! style="width:24%" | Johannes
| |
| |- valign="top" style="background-color:Ivory;"
| |
| | ''Aankomst'' ||Matteüs 28:1–4
| |
| * Na sabbat gingen Maria Magdalena en de andere Maria<ref name="Andere Maria"/> naar het graf kijken [onduidelijk waarom].
| |
| * Ze gingen toen de ochtend van de eerste weekdag gloorde.
| |
| * Plots was er een aardbeving toen een engel uit de hemel afdaalde.
| |
| * De engel liep naar het graf, rolde de steen weg en ging erop zitten.
| |
| * De bewakers waren doodsbang en vielen verstijfd neer.
| |
| || Marcus 16:1–4
| |
| * Na sabbat kochten Maria Magdalena, Maria de moeder van Jakobus en Salome olie om Jezus te balsemen.
| |
| * Ze gingen vlak na zonsopgang op de eerste weekdag naar het graf.
| |
| * Tegen elkaar: 'Wie zal de steen voor ons wegrollen?'
| |
| * Toen zagen ze dat de steen al was weggerold.
| |
| || Lucas 23:1–2
| |
| * Maria Magdalena, Johanna, Maria de moeder van Jakobus en nog enkele andere vrouwen (24:10) gingen met de olie die ze hadden gemaakt naar het graf.
| |
| * Ze gingen op de eerste weekdag bij het ochtendgloren.
| |
| * Toen zagen ze dat de steen was weggerold.
| |
| || Johannes 20:1
| |
| * Maria Magdalena kwam bij het graf [onduidelijk waarom].
| |
| * Ze kwam toen het nog donker was op de eerste weekdag.
| |
| * Toen zag ze dat de steen weggerold was.
| |
| |- valign="top" style="background-color:MintCream;"
| |
| | ''Inspectie'' || Matteüs 28:5–7<br />
| |
| Engel: 'Jezus is niet hier, want hij is opgestaan. Kijk maar, daar lag hij. Vertel de discipelen dat hij is opgestaan en dat jullie hem in Galilea zullen zien.'
| |
| || Marcus 16:5–7
| |
| * Ze gingen het graf binnen, zagen rechts een in het wit geklede jongeman zitten en schrokken vreselijk.
| |
| * Jongeman: 'Jezus is opgewekt uit de dood, hij is niet hier. Kijk, daar was hij neergelegd. Ga terug en zeg tegen de discipelen en Petrus: 'Jullie zullen hem zien in Galilea'.'
| |
| || Lucas 23:3–7
| |
| * Ze gingen naar binnen, maar vonden ze het lichaam van Jezus niet en raakten van streek.
| |
| * Plots stonden er twee mannen in stralende gewaden bij hen.
| |
| * De vrouwen werden bang en sloegen hun handen voor hun ogen.
| |
| * Mannen: 'Waarom zoekt u de levende onder de doden? Hij is niet hier, hij is uit de dood opgewekt. Herinner u wat hij zei: 'De Mensenzoon moest worden uitgeleverd aan zondaars, gekruisigd en op de derde dag opstaan.'
| |
| || Johannes 20:2–10
| |
| * Ze liep naar Petrus en de geliefde discipel en zei: 'De Heer is uit het graf weggehaald.'
| |
| * De geliefde discipel keek alleen het graf in en zag de doeken.
| |
| * Petrus ging naar binnen, zag de doeken en ook dat het gezichtsdoek apart lag.
| |
| * De geliefde discipel ging ook naar binnen en geloofde.
| |
| * Ze hadden nog niet uit de Schrift begrepen dat Jezus uit de dood moest opstaan.
| |
| * Ze gingen terug naar huis.
| |
| |- valign="top" style="background-color:Azure;"
| |
| | ''Reactie'' || Matteüs 28:8
| |
| * De vrouwen verlieten haastig het graf om het de discipelen te vertellen.
| |
| || Marcus 16:8
| |
| * De vrouwen vluchtten het graf uit omdat ze waren bevangen door angst. Ze waren zo erg geschrokken dat ze tegen niemand iets zeiden.
| |
| || Lucas 24:8–12
| |
| * De vrouwen herinnerden zich zijn woorden, verlieten het graf en vertelden de elf apostelen en alle anderen wat er was gebeurd.
| |
| * Maar de apostelen geloofden hen niet.
| |
| * Petrus rende naar het graf, maar zag alleen de linnen doeken liggen. Hij ging verbaasd terug.
| |
| || Johannes 20:11–13
| |
| * Maria Magdalena huilde nog bij het graf.
| |
| * Ze boog naar het graf en zag twee engelen in witte kleren zitten aan weerszijden van waar Jezus had gelegen.
| |
| * Engelen: 'Waarom huil je?'
| |
| * Maria Magdalena: 'Ze hebben mijn Heer weggehaald en ik weet niet waarheen.'
| |
| |}
| |
| | |
| == Jezusverschijningen na de opstanding ==
| |
| In [[1 Korintiërs]], de vier evangeliën en de [[Handelingen van de apostelen|Handelingen]] staat dat Jezus na zijn opstanding verschenen is aan verschillende personen. In de oudste handschriften van Marcus eindigt het relaas abrupt met de ontdekking dat het graf leeg is en worden dus geen verschijningen van de opgestane Jezus beschreven; die staat wel in de latere aanvulling [[Marcus 16]]. Omdat de 1 Korintiërs de oudste bron is, gaat deze voorop in onderstaande tabel.
| |
| {{Jezusverschijningen na opstanding}}
| |
| | |
| Anderhalve dag na zijn dood aan het kruis ([[Goede Vrijdag]]) zou Jezus uit de dood zijn opgestaan ([[Paasfeest]]), waarna hij in de veertig dagen tussen Pasen en zijn Hemelsvaart zijn leerlingen uitlegde dat alles wat gebeurd was ''moest'' gebeuren om Gods plan ten uitvoer te brengen. Hij beloofde de [[Heilige Geest]] te sturen om de discipelen in herinnering te brengen wat hij hen had gezegd en dat zij zijn leer moesten verspreiden over de hele wereld. Vijftig dagen na zijn dood vond de uitstorting van de Heilige Geest plaats: Pinksteren (pentacost = 50 in het Grieks)
| |
| | |
| Wat betreft de verschijning van Jezus aan de apostel Paulus: op drie plaatsen in Handelingen en een plaats in 1 Korintiërs gaat het om een verschijning, maar in [[Brief aan de Galaten|Galaten]] 1:16 om "een openbaring in mij [Paulus]".
| |
| | |
| In de [[Openbaring van Johannes]] 1:12–20 verschijnt Jezus aan Johannes van Patmos.
| |
| | |
| == Interpretatie ==
| |
| === Christelijke interpretaties ===
| |
| Voor de christelijke duiding van de dood en herrijzenis is het Nieuwe Testament gezaghebbend. De vier evangeliën bevatten profetische aanwijzingen en uitspraken over het lijden, sterven en opstanding van Jezus.<ref>Bijvoorbeeld in Marcus 14:28, 16:7; Johannes 2:4, 13:1, 18:32, 19:14</ref> Hieruit blijkt dat christenen al vroeg geloofden dat Jezus al vanaf het begin van zijn bediening wist wat hem te wachten stond. De dood en opstanding van Jezus worden ook genoemd in de overige geschriften van het Nieuwe Testament, zoals de [[brieven van Paulus]].
| |
| | |
| Onder christenen zijn er verschillende interpretaties over Jezus' opstanding als historisch feit of als geloofsartikel:
| |
| *Orthodoxe christenen zullen er op wijzen dat opstanding onmogelijk wordt geacht, omdat het nog nooit is waargenomen. Wanneer men echter zulke waarnemingen bij voorbaat van de hand wijst, is er sprake van een [[cirkelredenering]]. Van Christus' opstanding waren volgens het Nieuwe Testament vele getuigen.<ref>''Meer dan timmerman'', Josh McDowell, Tyndale house 1977; IBB 1984</ref>
| |
| *[[Rudolf Bultmann]] stelde dat de opstanding "plaatsvond in de subjectieve ervaring van de discipelen, niet in de openbare arena van de geschiedenis".<ref>''Christian Theology, an introduction'', A.Mc Grath, Blackwell publishing house, 3rd ed 2001, blz. 400</ref>
| |
| *[[Karl Barth]] daarentegen geloofde in de opstanding als historisch feit, maar acht het niet mogelijk dit feit historisch te onderzoeken. Het graf kan bijvoorbeeld leeg zijn geweest omdat het lichaam gestolen was. Daarmee blijft het Evangelie een zaak van geloof.<ref>''Christian Theology, an introduction'', A.Mc Grath, Blackwell publishing house, 3rd ed 2001, blz. 401</ref>
| |
| | |
| === Historisch-kritische interpretaties ===
| |
| Mede omdat ook seculiere bronnen zoals Josephus en Tacitus vermelden dat Jezus werd veroordeeld en gekruisigd, behoren deze beweringen daarmee tot de zekerste dingen die over hem gezegd kunnen worden; vrijwel geen historicus betwijfelt het dat de [[Jezus (historisch)|historische Jezus]] werd [[kruisiging|gekruisigd]]. Waarom en hoe dat precies is gebeurd, blijft echter omstreden. Jezus' opstanding wordt bovendien als geloofskwestie beschouwd in plaats van als historisch feit, net als de overige wonderen in het Nieuwe Testament.<ref>[[Bart D. Ehrman]] (2010): ''Jesus, Interrupted'', pag. 176, HarperOne, herdruk</ref>
| |
| | |
| Hoewel volgens de meeste christenen de lege graftombe behoorlijk betrouwbaar bewijs is dat Jezus wel uit de doden moet zijn opgestaan, hebben onderzoekers door de eeuwen heen alternatieve hypothesen geopperd over wat er met het lichaam van Jezus zou kunnen zijn gebeurd waarvoor de natuurwetten niet hoeven te zijn overtreden. Dit zijn onder meer:
| |
| * Gestolen lichaamhypothese: iemand moet Jezus' lichaam opzettelijk uit het graf hebben weggehaald. Dit zouden onder meer kunnen zijn geweest: de discipelen, de Romeinen, de Joodse leiders of gewone Joodse burgers.<ref name="DailyBeast">{{Cite news |url=https://www.thedailybeast.com/do-we-know-if-there-was-really-an-empty-tomb |title=Do We Know if There Was Really An Empty Tomb? |author=Bart D. Ehrman |work=The Daily Beast |date=12 juli 2017 |accessdate=27 augustus 2019}}</ref>
| |
| * Verloren lichaamhypothese: het lichaam van Jezus zou verloren zijn gegaan door een natuurverschijnsel. De meest geopperde mogelijkheid is een aardbeving (zoals vermeld in Matteüs 28:2) waardoor het lijk in de aarde zou zijn verdwenen.
| |
| * Comahypothese: Jezus verloor zijn bewustzijn maar bleef in leven, een paar uur later werd hij weer wakker en liep zelf het graf uit.<ref name="DailyBeast"/>
| |
| * Verkeerde grafhypothese: de vrouwen zouden per ongeluk de verkeerde tombe hebben bezocht.<ref name="DailyBeast"/>
| |
| * Geen grafhypothese: er was überhaupt geen graftombe waarin Jezus' lichaam werd bijgezet. Dit is een later literair verzinsel dat pas in de evangeliën opduikt maar niet wordt vermeld in bijvoorbeeld de [[brieven van Paulus]], die alleen maar schreef dat Jezus stierf en weer was opgestaan, zonder enige verwijzing naar een lege tombe als bewijs.<ref name="DailyBeast"/>
| |
| | |
| == Zie ook ==
| |
| * [[Pasen]]
| |
| * [[Opstanding uit de doden (christelijke Bijbel)]]
| |
| * [[Verloochening van Petrus]]
| |
| | |
| {{Appendix|1=alles|2=
| |
| {{References|2=30em}}
| |
| }}
| |
| {{Commonscat|Resurrection of Christ}}
| |
| {{Navigatie Pasen}}
| |
| | |
| [[Categorie:Passieverhaal]]
| |
| [[Categorie:Pasen]]
| |
| [[Categorie:Jezus]]
| |
