Amok

Amok betekent in het Nederlands „plotseling onbesuisd optreden, opschudding verwekken”. De term amok wordt in het algemeen gebruikt voor een niet-geprovoceerde aanval op een groep mensen met het doel hen te doden.

Etymologie

Het Maleise woord amok of beter amuk is mogelijk een leenwoord uit het Javaans amuk. Amuk gaat terug tot het Oud-Javaans amūk, een afleiding van het grondwoord wūk. Wūk betekent slecht en is verwant aan het Maleis buruk. Het woord amūk betekent dus ’iets slecht doen’.

Geschiedenis van de term=

Oorspronkelijke betekenis

Het woord amok (Indonesisch/Maleisisch: amuk) is de uit het Maleis stammende woord voor moorddadige aanvallen. Het Maleise mengamuk betekent ’amok maken’. De amuko’s waren elite-strijders in het hindoeïstische India, die een rituele verbintenis aangingen met hun koning om onvoorwaardelijk te vechten tot de dood. Tegenstanders vermeden daarom de koning te doden of te verwonden om niet ten prooi te vallen aan de onvoorwaardelijke wraak van de amuco’s. Het prestige en de macht van een koning hing af van het aantal van zulke strijders.

Maleise en Javaanse krijgers namen de Indische term en de intimiderende oorlogskreet „Amok! Amok!” over. In de loop van de islamisering van het Maleis-Indonesische cultuurgebied in de 14e eeuw werd amok maken tegen ’ongelovigen’ een daad van religieus fanatisme en de aldus gevonden dood werd beschouwd als aangenaam voor Allah, in tegenstelling tot zelfmoord, die voor moslims verboden is.

Rond dezelfde periode toen amok als militaire strategie opkwam, kwamen in de Maleis-Indonesische cultuursfeer ook individuele rooftochten voor. Zo probeerden insolvente schuldenaren aan hun onvermijdelijke dreiging van slavernij te ontsnappen door te moorden tot ze zelf gedood werden. Dit was ook een vorm van sociaal protest, want de dreiging van een moordpartij bij grof onrecht hield machtsmisbruik door machthebbers en rijken binnen zekere grenzen.

Een Maleisiër die amok maakt, rent de straat op met een kris of een ander wapen en begint daarmee iedereen te raken tot hij zelf gedood wordt.

Het amok maken in Maleisië is eind 17e eeuw beschreven door Reynier Adriaensen. Volgens Reynier werden amokmakers opgehangen. Andere auteurs uit die tijd leggen een verband tussen amok maken en het gebruik van opium.

Volgens André Tuinier in een artikel in De Groene Amsterdammer werd de amokmaker van oudsher beschouwd als een soort held. Op de eilanden waar amok maken voorkwam, de Filipijnen, Maleisië en de Indische archipel lijkt amok endemisch en een vaste plaats in de cultuur te hebben.

De Maleise traditie kende twee gerechtvaardigde manieren om amok te maken:

1. In dienst treden van een vorst, daar te trainen om in geval van oorlog de voorhoede te vormen. Deze vorm van amok maken is vergelijkbaar met kamikaze.
2. Een andere min of meer geaccepteerde manier was als een lager geplaatst persoon amok ging lopen tegen de vorst. Het was een soort grote schoonmaak namens de maatschappij, waarbij iedereen werd aangevallen die de amokmaker voor de voeten liep.

Tegenwoordige betekenis

Amok komt echter over de hele wereld voor. Mensen die plotseling in het wilde weg om zich heen gaan schieten op een school bijvoorbeeld. Volgens André Tuinier eindigen alle amokmakers, als ze hun daad overleven, in een psychiatrische inrichting. Vaak is er echter geen aanwijsbare psychische aandoening te vinden als oorzaak voor hun moorddadig handelen.

In het Duits gebruikt men het woorden ’Amoklauf’ of ’Amoktat’ voor ’het amok maken’.

Inflatie van de betekenis

In het hedendaags taalgebruik wordt amok maken voor veel zwakkere, maar wel opstandige, handelingen gebruikt dan in de oorspronkelijke betekenis. Amok betekent dan opeens onbesuisd optreden, wild worden.

Een aantal moderne citaten:

• Uit een artikel uit de De Groene Amsterdammer uit 1995: „Het stadsdeelbestuur hoopt door samen met de bewoners veel amok te maken hetzelfde te bereiken als eerder het stadsdeel Westerpark...”
• Uit het Reformatorisch Dagblad van 2003: „AEL: Zolang we niet tevreden zijn zullen we amok maken.”
• Uit een horoscoop uit 2003: „Uw planeet Mercurius is dit jaar rustelozer dan ooit en in april begint de onvoorspelbare planeet Uranus amok te maken.”

Huidige Indonesische betekenis

In het hedendaagse Indonesië verwijst de term amok (amuk) doorgaans niet naar individueel geweld, maar naar uitzinnig geweld door bendes. Indonesiërs gebruiken nu gewoonlijk de term "gelap mata" (letterlijk "verduisterde ogen") om te verwijzen naar individuele amok.

Verwijzingen

• (nl) Niemöller, Joost. De amokmaker. De Groene Amsterdammer (1996-07-31) Gearchiveerd van het origineel op 1997-03-27 Geraadpleegd op 2023-03-10