Satorvierkant

Het satorvierkant is een matrix van 5 bij 5, waarin vijf woorden staan die in alle richtingen hetzelfde aangeven (van links naar rechts en van rechts naar links, van boven naar onder en van onder naar boven).

De tekst van het satorvierkant vormt één lang palindroom en ziet er als volgt uit:

S A T O R A R E P O T E N E T O P E R A R O T A S

Tekstoverlevering

Het oudste getuigenis wordt aangetroffen op een in 1936 ontdekte graffito in Pompeii en dateert dus van vóór de fatale uitbarsting van de Vesuvius in 79 na Chr. Dit bewijst vrij zeker dat het een voorchristelijke formule is. De formule komt voor op magische papyri, amuletten en medaillons, en duikt naderhand ook in christelijke kringen op, zoals men kan afleiden aan de begeleidende christelijke symbolen.

In de late oudheid en de middeleeuwen kende het Satorvierkant een ruime verspreiding. Wegens de zeldzame eigenschap dat het een viervoudig palindroom is, schreef men er magische eigenschappen aan toe. Het werd gebruikt om zich te beschermen tegen plagen en onheil. Het behoort tot de meestverspreide toverformules van het avondland.

Het vierkant

Het interpreteren van de Sator-Arepo-formele heeft heel wat wetenschappelijke lectuur voortgebracht, die kan worden ingedeeld in drie hoofdgroepen, die de betekenis ervan zoeken in een buitenchristelijke, joodse of christelijke oorsprong. Het satorvierkant is vooral bekend binnen de kabbalistische traditie, en werd later overgenomen binnen de christelijke esoterie en de alchemie.

Een verklaring luidt:

SATOR is de Ploeger. Volgens een christelijke traditie staat Sator voor de Schepper.

AREPO is de ploeg in een Keltische taal. De ploeg is een Keltische uitvinding.

TENET – De ploeg moet door de ploeger stevig vastgehouden worden bij het kruis aan de bovenzijde van het apparaat. Let op het TENET-kruis.

OPERA zijn de werken die de ploeger doet; binnen de alchemie staat het voor de Steen der Wijzen die gewoon metaal in goud verandert en die de bron is van het Levenselixer.

ROTAS zijn de wielen; het Wiel van de tijd dat steeds doordraait.

Het vierkant zou bijgevolg betekenen dat de Schepper van het leven (de ploeger) alles in de gaten houdt en het met zorg in goede banen leidt. In de christelijke betekenis wordt SATOR als de Schepper en Goddelijke Voorzienigheid uitgelegd. Binnen de alchemie betekent SATOR de alchemist, die de ploeg, het werk en het wiel in de hand heeft; hij bereikt alles wat hij wil op materieel vlak.

Woordenspel

Het lettervierkant zou een oude Romeinse woordspeling kunnen zijn:

SATOR = „zaaier”;

AREPO = een jongensnaam;

TENET = „(hij) houdt”;

OPERA = „(aan het) werk”;

ROTAS = „wielen”, oftewel:

Zaaier Arepo houdt de wielen aan het werk, dus: . . . zorgt dat de wielen hun werk blijven doen.

• Wanneer men het vierkant boustrophedon leest, dus zigzag: afwisselend een regel van links naar rechts en een regel van rechts naar links; en men bovendien de middelste regel dubbel leest (sator opera tenet - tenet opera sator) krijgt men een betekenis als: „De zaaier houdt het werk; het werk houdt de zaaier.”).
• Er worden ook pogingen ondernomen om de volgorde van de letters te veranderen of een betekenis te vinden door de letterwaarden te zoeken (numerologie).

De satortempel

In de positie van de medeklinkers SRN en RPN ziet men een visgraatstructuur: vier visgraten met de T als ontsluiting. De medeklinkers vormen het skelet van het vierkant, de klinkers zijn de ziel. De vier wegen die door de medeklinkers worden gevormd staan, worden uitgelegd als de vier wegen die iemand moet gaan wanneer hij ingewijd wil worden in de alchemie: de rechterweg, de linkerweg, de weg door de dood en de koninklijke weg. Dit geheel wordt de satortempel genoemd.

Magisch gebruik

Het vierkant duikt ook op in Hebreeuwse letters als een deel van het zogenaamde Tweede Pentakel van Saturnus.

Een christelijke interpretatie

Mogelijk had men in christelijke kringen reeds vroeg opgemerkt dat men met de 25 letters tweemaal de woorden PATER NOSTER (= „Onze Vader”) kan vormen. Dit wordt echter pas door auteurs in de jaren 1920 beschreven. Men gebruikt hiertoe de N in het midden als scharnierpunt. Bij de hoekpunten blijven dan tweemaal de letters A en O over, wat men als een verwijzing zag naar de Alfa en de Omega, een titel die in de openbaring van Johannes door God wordt gebruikt. De woorden TENET (op zichzelf een palindroom!) vormen bovendien een opvallend kruis in het midden. Dit alles geeft wellicht een verklaring voor de populariteit van de tekst in christelijke tijden.

					P
					A
					T
			A		E		O
					R
P	A	T	E	R	N	O	S	T	E	R
					O
			O		S		A
					T
					E
					R

Aangezien de tekst reeds vóór de algemene verspreiding van het christendom bestond, is het duidelijk dat dit niet de oorspronkelijke betekenis kan zijn geweest. Heel wat onderzoekers trekken ook de joodse origine in twijfel.

Varianten

Er waren nog een aantal andere vierkanten in omloop:

L E B E N E H E R E B E I E B E R E H E N E B E L

T O N A R O M E G A N E M E N A G E M O R A N O T

N O N A C O M E G A N E M E N A G E M O C A N O N

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties Bibliografie McBryde, J. M., The Sator-Acrostic, 1907, https://archive.org/details/jstor-2916980   Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Sator Arepo Tenet Opera Rotas op Wikimedia Commons.   Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator) Verwijzingen