Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Tijdlijn van de Lage Landen (van 1600 tot 1700)

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen

De tijdlijn van de geschiedenis der Lage Landen geeft een chronologie van feiten, gebeurtenissen en randevenementen die hebben bijgedragen tot de ontwikkelingen in de Lage Landen. Deze vormen een wisselend historisch en staatkundig conglomeraat van gewesten gelegen in het lager gebied rond de grote rivieren van Noordwest-Europa die in de Noordzee en het Nauw van Kales uitmonden. Reeds in de bronstijd en de ijzertijd (van het 3e tot het 1e millennium v.Chr.) zou het "Noordwestblok" zich cultureel hebben onderscheiden in deze gebieden. Daarna vormen zich variërende eenheden onder resp. Keltisch-Germaanse, en Romeinse invloeden. Vervolgens evolueren zij onder impuls van de kerstening mee in grotere imperiums met een toenemend feodale structuur. Uiteindelijk zorgt de opkomst van de steden voor toenemende rijkdom, maar ook verschuiving van de macht en versplintering. Pogingen tot centralisatie wisselen af in een evenwichtsspel met lokale tendensen tot autonomie.

Klik op een jaartal hieronder om het scrollen te beperken

-2000 -1000 -500 0 250 500 750
1000 1100 1200 1300 1350 1400 1450
1500 1520 1550 1575
1600 1625 1650 1675
1700 1725 1750 1775
1800 1825
Geschiedenis van Nederland

Tijdlijn
Bibliografie

..Naar overzeese gebiedsdelen
..Naar voormalige koloniën

Geschiedenis van België

Tijdlijn - Bibliografie



Winterlandschap met schaatsers en vogelknip, Pieter Bruegel de Oude, 1565

..Naar voormalige koloniën


1600

  • Peter Paul Rubens reist met zijn broer Filips naar Italië. Hij verblijft er acht jaar, in dienst van hertog Vincenzo Gonzaga in Mantua en bezoekt Venetië, Florence, Genua en Rome.
  • 2 juli - In 1595 is de verovering van de oostelijke Lage Landen voltooid maar nu trekt de normaal gesproken voorzichtige Maurits van Oranje tegen zijn zin diep vijandelijk gebied in en onderneemt een grootscheepse expeditie in Vlaanderen. Op aandringen van Oldenbarnevelt poogt hij een einde te maken aan de voor de Nederlandse koopvaardij schadelijke "Duinkerker Kapers" (Aldus worden Spaanse en Vlaamse aan de blokkade deelnemende officiële en private schepen door de Noordelijke Staten-Generaal bestempeld). Het komt tot de Slag bij Nieuwpoort die Albrecht verliest en Maurits wel wint, maar zonder de stad te kunnen innemen. Met het risico op versterkingen en zo zijn hele leger te verspelen zet hij de belegering van Nieuwpoort niet door en trekt zich terug naar de Republiek. Het is het begin van de verwijdering tussen Maurits en Oldenbarnevelt.
  • Volgens de lijsten van de Sonttol vaart zo'n 50% van alle schepen die de Sont passeren onder Noordelijk Nederlandse vlag.
  • 31 augustus - De Aartshertogen Albrecht en Isabella bezoeken het bedevaartsoord Halle.

1601

Bestand:Peter Paul Rubens -Familie van Jan Bruegel de Oude - Courtauld Gallery Londen 2-12-2009 16-35-20.JPG
Familie van Jan Bruegel de Oude door Peter Paul Rubens.

1602

1603

1604

1605

Bestand:The failed attempt at Antwerp by Maurice of Orange - De mislukte aanslag op Antwerpen door prins Maurits, 17 mei 1605 (1699).jpg
De mislukte Noord-Nederlandse aanval op Antwerpen in 1605

1606

Bestand:Duyfken replica, Swan River.jpg
Replica van het Duyfken

1607

Bestand:Hendrick Avercamp - Winterlandschap met ijsvermaak.jpg
Winterlandschap met ijsvermaak, Hendrick Avercamp. Tijdens de kleine ijstijd van de vijftiende tot en met de negentiende eeuw ligt de gemiddelde temperatuur in West-Europa zo'n 1 a 2 graden onder de waarden die tegenwoordig worden bereikt.

1608

Bestand:Rubens self portrait.jpg
Peter Paul Rubens, zelfportret
  • 31 januari - In Rotterdam komt de Spaanse afgezant Markies Ambrogio Spinola op de Spaansekade aan wal. De onderhandelingen zullen een jaar later leiden tot het Twaalfjarig Bestand.
  • 1 februari - Vredesonderhandelingen van Den Haag tussen vertegenwoordigers van de Republiek, de Aarsthertog (afgevaardigde Jan Van Neyen), Frankrijk (afgevaardigde Pierre Jeannin), Engeland, Brandenburg, Palts en Denemarken, waarop Spanje een vrije uitoefening van het katholicisme eist, en het staken van de Noord-Nederlandse Indië-vaart. Het komt niet tot een verdrag, maar als alternatief werken Van Oldenbarnevelt en Jeannin aan een wapenstilstand. Uiteindelijk legt ook Maurits van Oranje zich daarbij neer.
  • april - Tijdens de Rijksdag in Regensburg worden de tegenstellingen tussen protestanten en katholieken versterkt, als een aantal protestantse afgevaardigden de zaal verlaten.
  • 14 mei - Oprichting van de Protestantse Unie, een alliantie van protestantse vorsten en steden binnen het Heilige Roomse Rijk, in Auhausen.
  • Er worden vredesonderhandelingen begonnen tussen Spanje en de noordelijke Republiek. In de Lage Landen bestaan twee kampen. Het grote twistpunt is het effect van vrede op de handel. De handel op Azië en Amerika heeft een aantal kooplieden van het noorden enorme winsten opgeleverd en ze zijn bang deze handel op te moeten geven als voorwaarde voor vrede met Spanje. Spanje toont zich bereid de Republiek te erkennen als de VOC ontbonden wordt, er geen gelijksoortige compagnie voor Amerika wordt opgericht en de Nederlanden erkennen dat Spanje en Portugal het alleenrecht hebben op het beheer van Oost- en West-Indië. Daarnaast moet de blokkade van de Schelde opgeheven worden, wat het einde van de Noord-Nederlandse textielnijverheid zou kunnen betekenen. Calvinistische kooplieden, zoals Reinier Pauw, combineren deze argumenten met religieuze argumenten.
  • De Middelburgse dominee Willem Teellinck publiceert zijn remonstrantiegeschrift Philopatris, dat wel wordt beschouwd als het begin van de Nadere Reformatie, een piëtistische stroming die aanvangt in de Nederlandse Hervormde Kerk.
  • Peter Paul Rubens vestigt zich definitief in Antwerpen. Omwille van de nakende dood van zijn moeder, keert hij terug uit Italië. Hj wordt officieel stadsschilder, en ontwerper voor de Officina Plantiniana (Plantin & Moretus).

1609

Landkaart van Vlaanderen in 1609.
  • 31 januari - Twaalfjarig Bestand: Aartshertog Albrecht slaagt erin een bestand te sluiten met de opstandelingen in het Noorden, waarvoor hij Ambrogio Spinola naar Rotterdam had gestuurd. De onderhandelingen vinden plaats op de locatie van de Rotterdamse admiraliteit. Het bestand zal twaalf jaar standhouden. Dit worden jaren van vrede en welstand in de Zuidelijke Nederlanden en voor het aartshertogenpaar twaalf gelukkige jaren: ze vertoeven vaak op hun buitenverblijven in Tervuren en Mariemont, waar ze hun favoriete sport, de jacht, beoefenen. Vooral Isabella is populair onder de bevolking: de wat verlegen en soms in de omgang wat stijve Albrecht minder.
  • 31 januari - Oprichting van de Amsterdamsche Wisselbank. Deze is bedoeld om alle kassiers en wisselaars door één kassiers- en wisselkantoor te vervangen, in een poging om aan de chaotische toestand in het muntwezen een einde te maken. De Amsterdamsche Wisselbank heeft veel meer dan een lokale betekenis. In haar bloeitijd geniet zij een wereldreputatie. Het is een girobank; tegenover het gestorte bedrag brengt zij geen bankpapier in omloop, maar staat een giraal tegoed, het bankgeld.
  • De noordelijke Republiek wil geen katholieke Habsburgse macht aan de oostgrens. Daarom verovert Maurits het gebied van Gulik, dat hij aan de protestantse pretendenten, de vorsten van Brandenburg en Neubourg schenkt.
  • In opdracht van de aartshertogen verovert Spinola het gebied van Wezel, dat aan de katholiek geworden vorst van Neubourg die met een Habsburgse prinses gehuwd is, wordt afgestaan.
  • 9 april - Het Twaalfjarig Bestand tussen Spanje en de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden tijdens de Tachtigjarige oorlog wordt door de Staten-Generaal in Antwerpen ondertekend. Vanwege de tegenstellingen lijkt vrede niet mogelijk. Maurits ziet het liefst een voortzetting van de oorlog, terwijl Oldenbarnevelt voorstander is van vrede. Een bestand is het hoogst haalbare en op deze datum gaat de Treves, het Twaalfjarig Bestand officieel in.
  • 5 mei - Afkondiging van het Twaalfjarig Bestand.
Bestand:Leo belgicus.png
Voorstelling van de Lage Landen als Leo Belgicus door Claes Janszoon Visscher, 1609.
Bestand:Belgie scherpenheuvel basiliek02.jpg
Basiliek van Onze-Lieve-Vrouw van Scherpenheuvel.
  • Het Twaalfjarige Bestand zorgt voor een tijdelijke onderbreking van de oorlog tegen Spanje die in 1568 met de militaire invallen van Willem van Oranje was begonnen. Speciaal voor de gelegenheid produceert Claes Janszoon Visscher een kaart van de Nederlanden in de vorm van een leeuw, de Leo Belgicus. Daarop worden alle zeventien Nederlanden nog eenmaal als een geheel afgebeeld, vreedzaam naast elkaar levend dankzij het verstommen van het wapengekletter, gesymboliseerd door de slapende god Mars rechtsonder.
  • Henry Hudson maakt een reis in dienst van de VOC met de Halve Maen en een grotendeels Nederlandse bemanning. Aanvankelijk op zoek naar de Noordoostelijke Doorvaart, steekt hij de Atlantische Oceaan over en landt ten westen van Nova Scotia en volgt de kust zuidwaarts tot voorbij Chesapeake Bay. Hij verkent Chesapeake Bay en Delaware Bay vluchtig, en bereikt de rivier die spoedig naar hem genoemd zou worden, de Hudson. Hij vaart deze rivier 200 kilometer op, tot nabij de huidige stad Albany. Hoewel duidelijk wordt dat dit niet een doorgang naar de Grote Oceaan kan zijn, heeft Hudson wel een vruchtbaar land gevonden. In dit gebied vestigen emigranten in de volgende jaren hun kolonie Nieuw-Nederland.
  • 3 oktober - Peter Paul Rubens trouwt met Isabella Brant. Hij wordt hofschilder van Albrecht en Isabella, en schildert in deze periode o.a. "de Kruisoprichting" en "de Kruisafneming".
  • Eerste steenlegging van een bedevaartskerk voor Onze Lieve Vrouw van Scherpenheuvel. Architect Wenceslas Coeberger.
  • Johannes Kepler publiceert de eerste wet van Kepler.

1610

Bestand:Michiel Jansz van Mierevelt - Filips Willem prins van Oranje.jpg
Philips Willem van Oranje

1611

Bestand:De zielenvisserij - Fishing for souls (Adriaen Pietersz. van de Venne).jpg
De zielenvisserij, Adriaen Pietersz. van de Venne, 1614. Allegorie op de ijver van de religies tijdens de Treves.
Bestand:Anvers Maison Rubens.JPG
De binnenplaats van het Rubenshuis
  • Bouw van het Rubenshuis in Antwerpen (tot 1627), uit renovatie van het originele woonhuis (van 1550).
  • De opening van de door Hendrick de Keyser ontworpen Koopmansbeurs aan de Vijgendam in Amsterdam vindt plaats. De groeiende goederen- en aandelenhandel maakt dat er behoefte ontstaat aan een specifiek voor dit doel gemaakt gebouw.

1612

Bestand:Rubens Kreuzaufrichtung1.JPG
Rubens, De kruisoprichting uit 1612 (Kathedraal van Antwerpen)

1613

  • Aartshertog Albrecht van Oostenrijk start een initiatief om Antwerpen met de Vlaamse Noordzeehavens via kanalen te verbinden om de gevolgen van de sluiting van de Schelde (door de Noordelijke Republiek) te minimaliseren. Deze kanalen komen er uiteindelijk wel, maar door tolheffing is er nog niet direct een economisch voordeel.
  • Bij de Heksenprocessen te Roermond worden rond 1613 wel 64 heksen verbrand. De geconfisqueerde goederen van de heksen (ook van de armsten) vervallen aan de landheer.

1614

1615

1616

Bestand:Jacob Le Maire from Antonio de Herrera India Occidentales.png
Antwerps ontdekkingsreiziger Jacob le Maire

1617

  • Het conflict in de Noordelijke Nederlanden tussen de rekkelijken en preciezen, later de Bestandstwisten genoemd, blijkt al lang geen louter geloofskwestie meer. De Staten van Holland geven de voorkeur aan een open libertijnse kerk en willen een publieke kerk waarin plaats is voor beide gezindten en die door de overheid gestuurd wordt. De contraremonstranten willen niets weten van wereldlijke inmenging. Oldenbarnevelt en Maurits ontkomen er niet meer aan zich hieraan te onttrekken nu de Republiek bijna in een burgeroorlog verwikkeld raakt. Hoewel Oldenbarnevelt een arminiaan is, ziet hij de gewesten als soeverein en als hoeders van de publieke kerk. De Staten van Holland nemen de Scherpe Resolutie aan; deze resolutie geeft de steden in Holland de mogelijkheid om eigenhandig waardgelders aan te nemen om onlusten te voorkomen. Maurits ziet de gewesten echter als onderdeel van de Unie en daarmee ook de kerk. De waardgelders zijn een aantasting van zijn gezag als aanvoerder van het Staatse leger. De Staten-Generaal reageren op de Hollandse Scherpe Resolutie met de oproep tot een nationale synode.
  • 23 juli - Prins Maurits bezoekt een preek van de contraremonstranten in de Haagse kloosterkerk en kiest daardoor openlijk partij. Frederik Hendrik van Oranje en zijn moeder Louise de Colignon blijven hofprediker Johannes Wtenbogaert trouw.
  • 4 augustus - Oldenbarnevelt laat de Staten van Holland een resolutie aannemen, waarin het plan wordt afgewezen voor een synode om godsdienstige problemen eens en voor altijd te regelen. De steden wordt aangemaand om betaalde troepen onder het gezag van de Staten van Holland te organiseren, (waarover Maurits van Oranje dus geen zeggenschap heeft).
  • 1 september - De vuurtoren van Urk wordt voor het eerst ontstoken.
  • September - Op aanraden van Willem Lodewijk trekt Maurits naar Den Briel, en weet het in dienst nemen van betaalde troepen (waardgelders) te voorkomen.
  • November - de Noordelijke Staten-Generaal besluiten dan toch, zij het met krappe meerderheid, om in mei volgend jaar een nationale synode bijeen te roepen om de religieuze geschillen in de Republiek te regelen.

1618

Bestand:Pauwels van Hillegaert - Het afdanken der waardgelders.jpg
Het afdanken der waardgelders door prins Maurits op de Neude te Utrecht, 31 juli 1618, 1627, Pauwels van Hillegaert.
Bestand:The-Synod-of-Dort-in-a-seventeenth-century-Dutch-engraving.jpg
Synode van Dordrecht, 13 november 1618.
Bestand:Claes Janszoon Visscher - Ivstitie aen Ian van Oldenbarnevelt geschiet.jpg
Ivstitie aen Ian van Oldenbarnevelt, 1619, Claes Janszoon Visscher.
Terechtstelling van Oldenbarnevelt.

1619

  • De aartshertogen Albrecht en Isabella proberen het Twaalfjarig Bestand in een vredesverdrag om te zetten. Hierbij moet koning Lodewijk XIII van Frankrijk als bemiddelaar optreden. Een commissie met Spinola, drie Spaanse officieren en kanselier Peckius van Brabant wordt samengesteld om de voorstellen uit te werken. De poging loopt echter op niets uit, omdat de Republiek te hoge eisen stelt.
  • 8 mei - Slotzitting van de Synode van Dordrecht. De synode stelt de contraremonstranten in hun gelijk. De standpunten tegen de remonstranten worden weergegeven in 5 punten, de Dordtse Leerregels, die een officieel onderdeel vormen van de drie belijdenisgeschriften van de Nederlandse hervormde en gereformeerde kerken in het noorden van de Lage Landen. Er wordt onder meer besloten een officiële Bijbelvertaling in het Nederlands te maken, (deze verschijnt in 1637 als "Statenbijbel"). Ook wordt de Dordtse Kerkorde aangenomen, die nog steeds de basis vormt van het kerkrecht in veel gereformeerde kerken.
  • 12 mei - Van Oldenbarnevelt, Hogerbeets en De Groot worden veroordeeld op verdenking van hoogverraad. Een dag later wordt Oldenbarnevelt in Den Haag onthoofd op last van de Staten-Generaal. Zijn misdaad was een poging het staatsbestel van de Noordelijke Nederlanden te willen hervormen. Zelf vindt hij dat hij onschuldig is en dient daarom geen gratieverzoek in, omdat dat een impliciete schuldbekentenis zou inhouden. Hugo de Groot wordt gevangengezet en overgebracht naar slot Loevestein, waar hij begint te schrijven aan een inleiding tot het Hollandse recht en zijn De veritate religionis Christianae. Gilles van Leedenberch wordt postuum ter dood veroordeeld. Zijn kist met lichaam wordt opgehangen aan de galg.
  • Jan Pieterszoon Coen volgt Laurens Reael op als Gouverneur-Generaal van Nederlands-Indië en sticht de kolonie Batavia.
  • Vluchtelingen uit de Noordelijke Nederlanden richten in Antwerpen de Remonstrantse Broederschap op.
  • Er is een pestepidemie in Brasschaat waardoor er maar 29 families overblijven.

1620

1621

Bestand:Isabella Spaanse Mode.jpg
Isabella van Spanje, landvoogdes der Zuidelijke Nederlanden
  • 21 januari - de Staten van Holland benoemen Anthonie Duyck tot raadspensionaris van Holland (tot 1629), als opvolger van Oldenbarnevelt. De titel landsadvocaat wordt hem niet gegeven, om zijn ondergeschiktheid te benadrukken.
  • 23 maart - Hugo de Groot die als medestander van Oldenbarnevelt was veroordeeld tot levenslange opsluiting, ontsnapt uit zijn gevangenis van slot Loevestein in een boekenkist, en komt in Antwerpen aan.
  • Het Twaalfjarig Bestand eindigt zonder dat de Republiek behoefte voelt het te verlengen, zodat de vijandelijkheden met Spanje en de Spaanse Nederlanden hervat worden. De Hollanders hebben van de periode gebruik gemaakt om hun marinevloot te ontplooien en om in de controle van Zuid-Azië een voorsprong op de Engelsen te nemen.
  • 21 april - De kanselier van Brabant wordt naar Holland gestuurd voor onderhandelingen nu de Treves afloopt. Als tegenprestatie voor de macht over Brussel (door de Hollanders) worden toegevingen verwacht. Maar het voorstel valt niet in goede aarde, en de kanselier wordt zowat gelyncht.
  • 13 juli - Albrecht overlijdt kinderloos. De Zuidelijke Nederlanden keren daarom terug onder de Spaanse troon. Isabella wordt landvoogdes tot aan haar dood in 1633.
  • 3 juni - Met het aflopen van het bestand, hoeft de Republiek zich ook niets meer aan te trekken van de beperkende bepaling daarin met betrekking tot de handel op de West. De West-Indische Compagnie (WiC) wordt door de Noordelijke Staten-Generaal opgericht om te handelen in Afrika en in West-Indië. Het dagelijks bestuur wordt gevormd door de Heren XIX.
  • Jan Pieterszoon Coen overrompelt met een gewelddadige expeditie de Banda eilanden, die tegen het verbod van de VOC in, toch nootmuskaat zijn blijven verkopen aan Portugezen en Britten. Deze eilanden vormen in deze tijd de enige plek ter wereld waar deze gezochte specerij voorkomt. Wie Banda bezit, heeft het monopolie. Coen arriveert met 2000 man en de eilanden worden uitgemoord; de bevolking ervan wordt vervangen.
  • De vestingstad Sluis in Zeeuwsch-Vlaanderen doorstaat opnieuw een Spaanse aanval.
  • De Nederlander Snellius verricht een graadmeting tussen Alkmaar en Bergen op Zoom, later voortgezet tot Mechelen. Hij vindt voor 1º (1 graad) in onze maat 107,39 km (Musschenbroek vindt later 111,57 km).
Bestand:Frans Hals 056.jpg
Huwelijksportret van Isaac Abrahamsz Massa (1586-1643) en Beatrix van der Laen (1592-1639), getrouwd te Haarlem op 25 april 1622, 1622, Frans Hals.
Bestand:Die Viehfaehre.jpg
Het ponteveer, 1622, Esaias van de Velde.

1622

1623

1624

Bestand:Marchionatus Sacri Romani Imperii - Antwerpen, het markgraafschap de de belangrijkste gebouwen (Claes Jansz. Visscher, 1624).jpg
Kaart uit 1624 van Antwerpen, het markgraaf en belangrijke gebouwen. Claes Janszoon Visscher
Bestand:Peter Paul Rubens - The Adoration of the Magi - WGA20244.jpg
Aanbidding der Wijzen (1624) Peter Paul Rubens, KMSK, Antwerpen.

1625

  • 29 januari - Goch wordt na drie dagen vechten door de Spaanse bezetter bij verdrag overgegeven aan de Staatsen na de inname ervan.
  • 23 april - Frederik Hendrik van Oranje volgt zijn overleden halfbroer Maurits op als stadhouder van Holland, Zeeland, Utrecht en Gelderland en kapitein-generaal van de Staatse troepen. Zijn militaire talent bezorgt hem de naam 'stedendwinger'.
  • 5 juni - Frederik Hendrik van Oranje probeert Breda te redden tijdens het Beleg van Breda, maar de stad is na een beleg van negenenhalve maand gedwongen zich in Spaanse handen over te geven. Van de 13.111 ingezetenen (inclusief een Staats garnizoen) blijven nog 3.500 Nederlanders en minder dan 600 Engelsen over. Noordwest-Brabant is nu weer onder Spaans gezag.
  • Ernst Casimir wordt, naast zijn ambt in Friesland, stadhouder van Groningen.
  • Met zijn echtgenote Amalia van Solms voert Frederik Hendrik een bijna vorstelijk bewind en geeft Den Haag steeds meer het karakter van hofstad. Het overlijden van Maurits maakt de weg vrij voor nationale verzoening.
  • Vondel geeft de Palamedes uit. Dit dichterlijk drama over een gerechtelijke moord, met Agamemnon in de rol van Maurits, gaat zelfs de Amsterdamse raad te ver en hij wordt beboet.
  • Rembrandt voltooit zijn Steniging van Stefanus. Velen zien er een verwijzing naar de dood van Johan van Oldenbarnevelt in.

1626

  • 13 april - Er breken relletjes uit in Amsterdam, nadat een ultraorthodoxe dominee, Smout, zijn aanhangers heeft opgeroepen de gebedsdienst van de remonstranten te verstoren.
  • 22 juli - De Friese stadhouder Ernst Casimir herovert voor de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden de stad Oldenzaal na een belegering van één week. Vanaf nu komen de militaire initiatieven eerder van de noordelijke Republiek.
  • De "Fossa Eugeniana": de Spanjaarden starten de aanleg van het kanaal Rijnberk-Venlo, dat mee zal zorgen voor de verbinding van Antwerpen met de Rijn.
  • Postume uitgave, een jaar na het overlijden van Adriaen Valerius, van de bundel Geuzenliederen Nederlandsche Gedenck-Clanck met hierin onder andere het Wilhelmus, dat een ouder geuzenlied is waarvan de oorsprong tot het begin van de opstand teruggaat. In 1932 zal dit als nationaal volkslied van Nederland worden gekozen en daarmee het oudste officiële of officieuze volkslied van een in de Verenigde Naties vertegenwoordigde staat zijn.

1627

1628

  • Er dreigt een inval in Groningen vanuit Oost-Friesland. Olivares (de eerste minister van Filips IV van Spanje) probeert vanuit Madrid daar een gezamenlijk leger van de Spanjaarden en de Duitse Keizer op de been te brengen.
  • De vloot van de West-Indische Compagnie onder Piet Hein boekt een spectaculaire overwinning in de Slag in de baai van Matanzas voor de kust van het eiland Cuba. Hij onderschept de zilvervloot. Dit laat 11 miljoen gulden in handen vallen van de Republiek. Dit vertegenwoordigt zo'n driekwart jaar oorlogsuitgaven en is niet alleen een financiële, maar vooral ook een morele overwinning voor de Republiek.
  • René Descartes vestigt zich definitief in de Republiek. De reformatie roert zich heftig onder leiding van Gisbertus Voetius.
  • 14 september - in Roosendaal worden onderhandelingen over een wapenstilstand gestart of mogelijk vrede. De besprekingen mislukken, ondanks de steun van Spinola, vanwege doorgedreven eisen van Olivares.
  • Spinola reist naar Spanje om meer geld los te maken voor de Nederlanden. Het lukt hem niet en hij wordt weggepromoveerd als gouverneur van Milaan, waar hij in 1630 sterft.
Bestand:Jacob Cats by Michiel Jansz van Mierevelt.jpg
Jacob Cats (1577-1660). Pensionaris van Dordrecht en dichter, 1634, Michiel Jansz. van Miereveld.

1629

1630

Bestand:Jacques Etienne Arago - Castigo de Escravos, 1839.jpg
Het systeem van slavernij in opmars
  • 7 januari - De contraremonstrant Adriaan Smout wordt de poort van Amsterdam gewezen.
  • Juli - Het subsidieverdrag met Frankrijk wordt hernieuwd. Op voorwaarde dat de Verenigde Provincieën alleen maar vredesverdragen met Frankrijk sluiten verbindt Koning Lodewijk XIII van Frankrijk er zich toe om de Hollanders zeven jaar een jaarsom van een miljoen te geven.
  • 25 september - Ambrogio Spinola overlijdt. Graaf Hendrik van den Bergh, die echter heel wat minder vertrouwen geniet, volgt hem op als legercommandant in de Zuidelijke Nederlanden.
  • 15 november - Een vredesbestand tussen Spanje en Engeland wordt gesloten, waarvoor Peter Paul Rubens de grondslag legde.
  • Met de financiële middelen van de zilvervloot besluit de noordelijke Republiek om de Portugese bezittingen in Brazilië te veroveren. De noordkust hiervan biedt een goede uitvalsbasis voor nog aanvallen op de Spaanse zilvervloten. Een expeditieleger onder Hendrick Lonck weet een groot gedeelte van Brazilië te veroveren op de Portugezen. Ondanks de snelle en gemakkelijke overwinningen op de noordkust slaagt men er toch niet in om de hele Portugese kolonie te veroveren, waardoor de Portugezen een bedreiging blijven.
  • Met het bezit van vele plantages in Nederlands-Brazilië laten de Nederlanders zich verleiden ook het systeem van slavernij en slavenhandel, dat men nog in 1623 als onethisch had afgewezen, te adopteren en in 1635 volledig over te nemen.
Bestand:Pieter Jansz Saenredam - Interieur van de Grote of Sint Bavokerk te Haarlem.jpg
Interieur van de Grote of Sint Bavokerk te Haarlem, 1636, Pieter Jansz Saenredam.
  • Doordat nu ook mensen van voorname komaf op de brandstapel komen, gaan hun invloedrijke families een beroep doen op keizer Ferdinand II. Vanaf 1630 verbiedt deze de processen in die streken waar hij zijn invloed uitoefent.

1631

1632

  • April - Enkele hoge heren, waaronder Frederik Hendrik, treden in contact met de katholieke graaf Hendrik van den Bergh en Warfusée (leger-aanvoerders in de Zuidelijke Nederlanden) en proberen hen aan te zetten de adel in het zuiden in opstand te brengen tegen wat een manifesto van de Staten-Generaal van de Republiek het zware en ondraaglijke juk van de Spanjaarden noemt, om het gezag van de Spaanse koning af te schudden en de Republiek een aantal steden aan te bieden. Ze stellen voor om de Zuidelijke Nederlanden te verdelen tussen de Republiek en Frankrijk, mits in de Zuidelijke Nederlanden het katholicisme geoorloofd blijft. Brussel is bijzonder bezorgd. Vanuit Luik roept Land van den Bergh openlijk tot opstand op, maar de ontevreden adel in het zuiden is toch niet bereid om met het ketterse noorden in zee te gaan. Zij stellen hun hoop meer op Kardinaal de Richelieu.
  • 2 juni - Tijdens de Limburgse veldtocht van Frederik Hendrik sneuvelt voor Roermond Ernst Kazimier, de stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe.
  • Venlo, Roermond en Sittard vallen in handen van Frederik Hendrik. Hij begint het Beleg van Maastricht, waarna de stad zich gewonnen geeft, maar het recht bedingt om katholiek te blijven. De "Stedenbedwinger" ziet er tegenop om tot in Brussel verder te trekken, waardoor het ambitieuze plan niet doorgaat.
  • Isabella 'de Infanta' stuurt vanuit Brussel Rubens naar Maastricht om een bestand voor te stellen aan Frederik Hendrik. Deze heeft daar weinig belangstelling voor. De zuidelijke Staten-Generaal komen - voor het laatst onder Spaans gezag - bijeen om de toestand te bespreken na het verlies van de Maassteden. Er wordt trouw aan landvoogdes Isabella beloofd, en men overweegt om vredesonderhandelingen met het noorden te beginnen. De Infanta - tegen de wil van Filips IV - stemt in. Spanje moet nu eerst zijn gezag in het zuiden zien te herstellen.
  • Hendrik Casimir volgt zijn vader op als stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe ondanks pogingen van Frederik Hendrik om stadhouder van alle Zeven gewesten te worden.

1633

Bestand:Liebfrauenkathedrale2.JPG
Het schip van de Kathedraal van Antwerpen met de bundelpijlers

1634

Bestand:Kardinal-Infant Ferdinand von Österreich.jpg
Ferdinand van Oostenrijk, landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden.

1635

Bestand:Plundering Tienen 1635.gif
Plundering van Tienen op een prent uit 1635.

1636

Bestand:Gerrit van Santen - Het beleg van Schenckenschans door prins Frederik Hendrik, april 1636.jpg
Het beleg van Schenkenschans door prins Frederik Hendrik, april 1636, Gerrit van Santen.

1637

1638

Bestand:Marchionatus Sacri Romani Imperii - Antwerpen, het markgraafschap de de belangrijkste gebouwen (Claes Jansz. Visscher, 1624).jpg
Kaart uit 1624 van Antwerpen, het markgraaf en belangrijke gebouwen. Claes Janszoon Visscher
  • De Slag bij Kallo kadert in een poging van het Staatse leger om Antwerpen te omsingelen. Willem van Nassau poogt het fort bij verrassing te nemen. Landvoogd Ferdinand van Oostenrijk weet echter met een in der haast verzameld leger het sterkere Staatse leger op de vlucht te jagen. Het ideaal om de Nederlanden nog te verenigen is intussen verlaten.
  • 27 juli - Willem Hendrik van Nassau's poging om Antwerpen te veroveren is tevergeefs. In de schorren en slikken tussen Kallo en Liefkenshoek lijdt de Staatse opperbevelhebber zware verliezen en hij trekt zijn legers terug. In het zuiden boeken de Fransen al evenmin succes, dankzij keizerlijk bevelhebber Ottavio Piccolomini.
  • Na een pestepidemie wordt de Medicinalen Cruythoff in Amsterdam opgericht om geneeskrachtige planten te kweken.

1639

Bestand:Reinier Nooms - Before the Battle of the Downs - c.1639.jpg
Voor de Slag bij Duins, Reinier Nooms.
  • 21 oktober - Omdat de weg over land door de oorlog met Frankrijk is afgesloten, zijn de Spanjaarden gedwongen om troepenversterkingen naar de Nederlanden over zee te vervoeren om de macht over te nemen. Deze 'tweede Armada', 20.000 man in aantal, onder leiding van Antonio de Oquendo wordt echter in het Kanaal door de Nederlandse admiraal Maarten Harpertszoon Tromp opgewacht en ingesloten bij "The Downs" in Zuid Engeland, ondanks de protesten van koning Karel I van Engeland. De Zeeslag bij Duins kost de Spanjaarden 43 schepen en zesduizend manschappen.

1640

1641

  • 12 mei - Huwelijk van prins Willem van Oranje, een zoon van Frederik Hendrik van Oranje, met Maria Stuart, dochter van de Engelse koning Charles I. Hierdoor wordt de politiek van de Oranjes mee door de belangen van het Engelse koningshuis bepaald.
  • 28 juni t/m 29 juli - Beleg en inname van kasteel Genneperhuis bij de stad Gennep onder leiding van Frederik Hendrik.
  • Al kort na 1600 bereikten Nederlanders Japan. De Japanners verdrijven nu echter alle Europeanen uit angst voor de invloed van het christendom. Zij besluiten zich van de buitenwereld af te zonderen (Sakoku) en onderhouden alleen nog contacten met een kleine Nederlandse kolonie op Dejima, hoewel ze ook nog handel drijven met China en Korea.
  • De stad Malakka capituleert voor de Nederlanders. De Medemblikse kapitein Kaartekoe heeft dan nog maar 650 soldaten over. De rest is dood, maar de zege levert de VOC een handelspost op waar eeuwenlang schatten zullen worden verdiend.
  • 6 december - Overlijden van don Ferdinand. Francisco de Melo wordt voorlopig als landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden benoemd.

1642

Bestand:The Nightwatch by Rembrandt.jpg
De compagnie van kapitein Frans Banning Cocq en luitenant Willem van Ruytenburgh maakt zich gereed om uit te marcheren, beter bekend als De Nachtwacht, 1642, Rembrandt van Rijn. De schuttersgilden uit de Middeleeuwen worden rond 1600 omgevormd tot een burgerwacht om de stad te beschermen en de openbare orde te handhaven.

1643

1644

Bestand:Siege of Gravelines (Grevelingen) in 1644 (Atlas van Loon).jpg
Beleg van Grevelingen in 1644

1645

1646

Bestand:Westfaelischer Friede in Muenster (Gerard Terborch 1648).jpg
De eedaflegging van de Vrede van Munster in 1648, 1648, Gerard ter Borch II.

1647

1648

Bestand:Espagnols.PNG
Kaart van de Zeventien Provinciën met in rood de lijn de van de scheiding tussen de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden in 1648
  • Met de Vrede van Munster komt een eind aan de Tachtigjarige Oorlog en wordt de afsplitsing van de noordelijke Republiek officieel bevestigd. De tekst van het Twaalfjarig Bestand wordt als uitgangspunt genomen, maar de Republiek wordt nu door Spanje als soevereine staat erkend. Ook wordt de vrije vaart op Indië gegund en wordt geen voordeel meer bedongen voor de katholieken.
  • Door de Vrede van Münster kan de GWC niet langer op kaapvaart, wat een flinke streep door de rekening betekent. Voor Antwerpen is het belangrijkste gevolg dat de Schelde nu voor bijna twee eeuwen wordt afgesloten (tot 1813) aan de kant van de "Heeren Staaten".
  • Frankrijk verwerft in de Vrede van Westfalen de Elzas, maar er komt een periode van onrust, die bekend staat als la Fronde.
  • Als gevolg van de Fronde bieden de Franse veldheren Condé en Turenne hun diensten aan de Zuidelijke Nederlanden aan, wat tot enige bescheiden successen leidt (tot 1653).
Schuttersmaaltijd in de Voetboogdoelen te Amsterdam ter ere van de Vrede van Munster, 18 juni 1648, besteld bij Van der Helst in 1648.
Bestand:Europa, 1648 copy.jpg
Europa in 1648

1649

1650

Bestand:Workshop of Gerard van Honthorst 001.jpg
Willem II van Oranje.
  • De Staten van Holland en West-Friesland geven de voorkeur aan vrede boven een nieuwe dure oorlog en besluiten met 11 tegen 8 stemmen tot afdanking van troepen, zeer tegen de zin van stadhouder Willem II. De Staten-Generaal stellen dat de defensie een taak is van de Unie en niet van de aangesloten gewesten, en noemen de resolutie van Holland illegaal, waardoor in de Republiek een politieke crisis ontstaat.
  • In juli probeert Willem dit eens en voor altijd te beslechten en samen met zijn neef Willem Frederik, de stadhouder van Friesland, bereidt hij een staatsgreep voor die tot doel heeft de macht van het gewest Holland te breken. Een aantal politieke tegenstanders wordt aangehouden, zoals admiraal Witte de With.
  • Op 30 juli laat Willem II een zestal statenleden, tegenstanders van zijn resolutie, opsluiten in Slot Loevestein, waaronder Jacob de Witt. Willem Frederik trekt met zijn leger naar Amsterdam, maar een deel van de troepen verdwaalt en de in de tussentijd gewaarschuwde stad sluit de poorten. Desondanks is de dreiging voldoende om de stad te laten toegeven.
  • 3 augustus - De onenigheid tussen prins Willem Frederik en de stad Amsterdam lijkt op een maaltijd in Amstelveen te worden bijgelegd. Andries en Cornelis Bicker zullen als burgemeester aftreden, en Amsterdam zal in de Staten van Holland de eisen van de prins omtrent de legersterkte steunen.
  • Oktober Willem II krijgt koorts. Het blijkt pokken te zijn, en hij sterft op 6 november op 24-jarige leeftijd.
  • 14 november - De prinses-weduwe bevalt van een zoon, de latere koning-stadhouder Willem III.
  • Groningen en Drenthe besluiten na de plotse dood van Willem II, Willem Frederik van Nassau ook tot hun stadhouder te benoemen. Diens pogingen om eveneens door de andere gewesten aanvaard te worden als regent voor Willem III lopen echter op niets uit. Alleen in Overijssel wordt hij door twee derde van het gewest als zodanig erkend. Daarmee begint voor de rest van de Republiek het Eerste Stadhouderloze Tijdperk. Deze periode krijgt later als bijnaam de Ware Vrijheid. Het tijdperk is echter niet geheel stadhouderloos, aangezien Willem Frederik nog steeds stadhouder van Friesland is en nu ook van Groningen en Drenthe.
  • De middeleeuwse bevolking van Gent van boven de 50.000 is dit jaar teruggevallen op circa 31.000. Door de Vrede van Münster (1648) verliest de stad ook haar uitweg via de Sassevaart naar de Westerschelde. Een nieuwe uitweg naar zee wordt het in 1623 opengestelde Kanaal Gent-Brugge.

1651

Bestand:Great Assembly of the States-General in 1651 01.jpg
De grote zaal op het Binnenhof, Den Haag, tijdens de Grote Vergadering der Staten Generaal in 1651, Dirck van Delen. Tijdens deze vergadering wordt besloten om geen nieuwe stadhouder aan te stellen, het begin van het Eerste Stadhouderloze Tijdperk.
  • 18 januari - Begin van de Grote Vergadering te Den Haag. Gedeputeerden van de Zeven Provinciën bespreken onder voorzitterschap van Jacob Cats de toestand na de plotselinge dood van Stadhouder Willem II, om zaken te regelen in verband met de Unie, regime, de godsdienst en het leger.
  • 21 januari - Einde van de Grote Vergadering zonder benoeming van een nieuwe Kapitein-generaal. Daarmee begint het Eerste Stadhouderloos Tijdperk in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.
  • 22 februari - De Sint-Pietersvloed is de benaming voor twee verschillende stormvloeden die de kusten van Nederland en Duitsland treffen en voor grote overstromingen zorgen. Bij de eerste wordt het Waddeneiland Juist in twee delen gespleten. Bij de tweede (4-5 maart) loopt Amsterdam onder.
  • Met het einde van de Engelse Burgeroorlog kan nu ook Engeland onder Cromwell zich richten op koloniale expansie. In maart stelt Cromwell een unie tussen het Engelse Gemenebest en de Republiek voor, wat de Republiek echter afslaat.
  • In augustus keurt het Engelse parlement de Akte van Navigatie goed. Dit moet het handelstij keren. Sinds de Vrede van Münster hebben de Hollanders een groot deel van de handel op Spanje en het Middellandse Zeegebied veroverd. Engelse schepen beginnen nu Hollandse schepen te kapen. Tussen oktober 1651 en juli 1652 worden meer dan honderd schepen genomen.
  • 2 september - Gillis Ognies wordt een slachtoffer van de heksenvervolging. Hij werd op het galgenveld aan een staak gewurgd en in brand gestoken. Wat rest van zijn lichaam wordt op een rad tentoongesteld. Zijn goederen worden verbeurd verklaard. Gillis was in de baronie Ayshove (Kruishoutem) ter dood veroordeeld omdat hij de duivel aanbeden had. Hij was door de lucht naar vergaderingen gevlogen waar heksen onderling en met duivels 'vleselijke conversatie' pleegden. Hij had ook verscheidene personen en dieren betoverd.
  • 29 oktober - Christiaan Huygens schrijft als eerste in de geschiedenis natuurkundige formules op. Deze gaven de correcte theorie voor impulsbehoud bij botsingen, een verbetering van de botsingswetten van Descartes.
  • December - Een delegatie onder leiding van Jacob Cats gaat naar Engeland, om te proberen de regel "vrij schip - vrij goed" doorgevoerd te krijgen, om de handelsbeperkingen voor Holland (de Akte van Navigatie die in grote mate de Nederlandse handelslieden benadeelt) te laten intrekken. Deze missie mislukt.

1652

Bestand:Jan Asselijn - The Threatened Swan.jpg
De bedreigde zwaan, Jan Asselijn. Een zwaan verdedigt haar nest tegen een hond. Het is later geïnterpreteerd als allegorie voor Johan de Witt die Holland beschermt tegen de vijand.
Bestand:Reinier Nooms - De zeeslag bij Livorno.jpg
De zeeslag bij Livorno, 14 maart 1653, Reinier Nooms.
  • Hoewel de Republiek na de dood van Willem II is begonnen met een programma om de oorlogsvloot te versterken met een nieuwbouw van 35 schepen, acht men dit niet voldoende om de verwaarloosde vloot op sterkte te krijgen. Op 3 maart wordt de beslissing genomen om 150 koopvaarders aan te kopen en als oorlogsschip uit te rusten tegen de Engelse dreiging
  • 6 april - Jan van Riebeeck, officier in dienst van de VOC sticht een verversingsstation op de Kaap de Goede Hoop en legt daarmee de fundamenten van het Afrikaans.
  • 29 mei - Met de Slag bij Dover (Battle of Goodwin Sands) begint de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog. De Nederlandse luitenant-admiraal Maarten Tromp is wat traag om een Engelse vloot in het Kanaal te groeten door zijn vlag naar beneden te halen. De Engelsen staan erop in de Engelse wateren als eerste gegroet te worden. Als antwoord vuurt de Engelse generaal-ter-zee Robert Blake drie waarschuwingsschoten waarvan het derde de Brederode treft net als Tromp bezig is toch zijn vlag te laten zakken.
  • 6 juli - De noordelijke Staten Generaal gelasten Maarten Tromp de Engelse vloot aan te vallen. Blake brengt 12 Staatse schepen, die de haringvloot bij de Doggersbank beschermen, tot zinken.
  • 10 juli - Eerste Engelse Oorlog: Het Engelse Parlement verklaart de Republiek de oorlog. Latere gevechten worden over het hele Kanaal en zuidelijke Noordzee uitgevochten.
  • Tromp wordt als admiraal vervangen door Witte de With.
  • Augustus - De Zeeslag bij Plymouth wordt van George Ayscue gewonnen door vicecommandeur Michiel de Ruyter.
  • Duinkerken komt weer in handen van de Zuidelijke Nederlanden.
  • 8 oktober - Slag bij de Hoofden wordt verloren door viceadmiraal Witte de With. De Ruyter en de With lijden in de Slag bij de Hoofden flinke verliezen in de strijd tegen Blake. Daarna wordt Tromp in ere hersteld.
  • December - Slag bij de Singels: Tromp verslaat Blake bij Dungeness, waardoor Blake in het parlement vernederd wordt, aangezien hij heeft gedacht dat de oorlog gewonnen was, en daarom het grootste gedeelte van zijn vloot naar de Middellandse Zee heeft gestuurd.

1653

Bestand:Emanuel de Witte - De binnenplaats van de beurs te Amsterdam.jpg
De binnenplaats van de beurs te Amsterdam, 1653, Emanuel de Witte.
Bestand:Beerstraaten, Battle of Scheveningen.jpg
De Slag bij Ter Heijde (Scheveningen), door Jan Abrahamsz. van Beerstraten, 1652-1654.
  • 28 februari-2 maart - Driedaagse Zeeslag voor de kust van Kent, die Tromp verliest tegen Blake. Door een meesterlijke terugtocht weet hij echter zijn vloot nog te redden.
  • 14 maart - Admiraal van Galen vernietigt een Engelse Middellandse Zeevloot die ter versterking van de Engelse Levantvloot naar Livorno gestuurd wordt. Door het Nederlandse bondgenootschap met de Denen kan geen enkel Engels schip de Oostzee in, zodat de Engelsen een tekort hebben aan timmerhout en teer. De oorlog is echter kostbaar voor de Republiek, en de kansen keren in het voordeel van de Engelsen.
  • 12 en 13 juni - Een aanval van Cornelis Tromp op de Engelse vloot ontketent de Zeeslag bij Nieuwpoort, die voor de Republiek catastrofaal uitpakt. Van de Noordelijk-Nederlandse vloot blijft weinig over, met een kustblokkade als gevolg.
  • 10 augustus - De Nederlandse vloot verliest de Slag bij Ter Heijde (Battle of Scheveningen). Tromp probeerde de blokkade voor de Hollandse kust te breken maar sneuvelt, waarna de Nederlandse publieke opinie zich tegen de oorlog keert. Ondanks successen zijn echter ook de Engelsen aan het eind van hun Latijn. Vanaf nu zijn er geen vijandelijkheden meer. Maar de Engelsen voeren de heerschappij over de zee en maken zich meester van talrijke koopvaarders.
  • Johan de Witt wordt raadpensionaris van Holland. Deze benoeming kan alleen geschieden met de nadrukkelijke instemming van Amsterdam, dat onder leiding staat van burgemeester Cornelis de Graeff, de meest succesvolle Amsterdamse burgemeester uit de Gouden Eeuw, van wie De Witt een aangetrouwde neef is. De voorbeeldige samenwerking tussen de twee politici zal een grote factor blijken in het succes van De Witts politiek en de herleving van de economie na de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog.
  • De werkloosheid is nu nog groot omdat de scheepvaart bijna volledig stil ligt. Een Hollandse delegatie gaat in Engeland onderhandelen over vrede. Oliver Cromwell eist waarborgen tegen eerherstel van de Oranjes, wat echter door de Staten-Generaal wordt geweigerd, al verklaart Jan de Witt dat de Staten van Holland en West-Friesland bereid zijn dit te garanderen. Na de Engelse Oorlog ontstaan op verschillende plaatsen Oranjebewegingen.
  • De Staten-Generaal laten 60 nieuwe oorlogsschepen bouwen van verbeterd model.
  • Royal Delft/De Porceleyne Fles in Delft wordt opgericht.

1654

Bestand:Frans Post - Gezicht op Olinda, Brazilië.jpg
Gezicht op Olinda, Brazilië, 1662, Frans Post.

1655

  • De Witt en Willem Frederik komen tot een vergelijk. Willem Frederik mag opperbevelhebber van het leger worden, maar hij moet ophouden zich luitenant-stadhouder van Overijssel te noemen. Daarmee erkent hij in feite de Akte van Seclusie.
  • Christiaan Huygens ontdekt Titan, de grootste maan van Saturnus.
  • In Amsterdam wordt het stadhuis op de Dam in gebruik genomen. Er is 7 jaar aan gebouwd.
  • In de Zuidelijke Nederlanden gaan de Scheldegebieden van Landrecies, Saint-Ghislain en Condé verloren.

1656

Bestand:Spinoza.jpg
Baruch Spinoza, ca. 1665. Schilderij van anonieme Duitse schilder. Collectie Herzog August Bibliothek, Wolfenbüttel, Duitsland.
  • 11 mei - Aartshertog Leopold Willem wordt teruggeroepen en als landvoogd der Nederlanden opgevolgd door don Juan van Oostenrijk, een natuurlijke zoon van Filips IV van Spanje. De Zuidelijke Nederlanden voelen zich tekortgedaan, omdat ze nog maar eens door een bastaard bestuurd zullen worden. Maar don Juan voert een wanbeheer en wordt na een nederlaag in de buurt van Duinkerken op zijn beurt teruggeroepen.
  • De Republiek stuurt een vloot naar Danzig onder Obdam, om te verhinderen dat de stad in Zweedse handen valt.
  • 20 juli - Rembrandt wordt failliet verklaard. Zijn kunstverzameling, atelierspullen en huis worden aan de schuldeisers verkocht.
  • Spinoza wordt uit de sefardische gemeente verbannen.

1657

  • Er heerst al sinds 1653 een burgeroorlogachtige toestand in Overijssel. Hasselt en Steenwijk willen ook een stem in de Staten en rebelleren tegen Zwolle, met steun van Deventer. Hasselt wordt drie dagen gebombardeerd en Deventer stuurt versterkingen. Een commissie van de Staten-Generaal wordt gevormd op aandringen van Holland. De Witt en de Graeff maken een eind aan de Overijsselse troebelen. De klok wordt teruggedraaid. In Overijssel worden door samenwerking tussen de Witt en Willem Frederik alle benoemingen sinds 1654 ongedaan gemaakt. Hasselt en Steenwijk krijgen geen gelijk.
  • De Republiek verklaart de oorlog aan Portugal omdat dat land geen schadevergoeding voor het verlies van Brazilië wil betalen. De vloot onder Obdam blokkeert de haven van Lissabon.
  • De VOC voltooit de verovering van Portugees Ceylon.

1658

  • 14 juni - Slag bij Duinkerke (1658). De vloten van Engeland en Frankrijk onder Henri Turenne verpletteren een Spaanse vloot onder de landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden: Juan II van Oostenrijk. Turenne, die het Franse leger in coalitie met Engeland aanvoert, overwint Condé en diens Spaans-Nederlandse leger tijdens de Slag in de duinen. Als gevolg komen Veurne, Diksmuide, Grevelingen, Ieper en Ninove opnieuw in Franse handen en komt Duinkerken nu aan Engeland toe.
  • De Zweeds-Nederlandse Oorlog is een interventie in de Noordse Oorlog tussen Zweden en Denemarken, waarbij de Republiek de Denen steunt. Tijdens de Slag in de Sont in de buurt van Wrangel weten de Nederlanders de Zweden te verslaan en Kopenhagen te ontzetten. Witte de With sneuvelt.

1659

Bestand:Tratado Pirineos 1659.jpg
Vrede van de Pyreneeën: In het noorden werden diverse Luxemburgse steden, in de streek rond Thionville, Montmédy en Damvillers, alsmede het graafschap Artesië, die tot dan toe tot de Spaanse Nederlanden behoorden Frans grondgebied.
  • De westelijke provincies van het Graafschap Vlaanderen komen tussen 1659 en 1678 opnieuw onder Frans bewind.
  • In deze periode neemt de interesse van Spanje in de Nederlanden af en worden bij voortduring gouverneurs ad interim aangesteld (tot 1680).
  • 9 november - Frankrijk en Spanje, in oorlog sinds 1635, sluiten de Vrede van de Pyreneeën. In ruil voor vrede ziet de Spaanse koning Filips IV af van zijn rechten op de landen en steden aangesloten bij de Unie van Atrecht: Artesië, de graafschappen Bonen en Henegouwen en delen van Vlaanderen (onder meer Duinkerken); verder ook van delen van Luxemburg en Lotharingen en diverse heerlijkheden in de Languedoc.
  • De Engelsen sturen een vloot om de Zweden te steunen. Een tweede Nederlandse vloot onder Michiel de Ruyter wordt er achteraan gestuurd om de Denen te versterken. De politiek van De Witt om de vloot uit te breiden blijkt succesvol als men de Sont open weet te houden.

1660

1661

Bestand:Amalie zu Solms-Braunfels Van Dyck 1631-32.jpg
Amalia van Solms, weduwe van Frederik Hendrik van Oranje en regentes in naam van Willem III.
  • Karel II kondigt opnieuw, nu in zijn eigen naam, de Akte van Navigatie af. Hij benoemt Sir George Downing, bekend om zijn anti-Hollandse houding, tot ambassadeur. Degenen die gehoopt hadden op betere betrekkingen met Engeland scharen zich nu weer achter de Witt.
  • 6 augustus - de Staten-Generaal van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden ondertekenen de Vrede van Den Haag met Portugal. Zeeland en Gelderland stemmen tegen. De Republiek erkent het Portugese gezag in Brazilië en ontvangt een schadevergoeding. Engeland heeft tevergeefs geprobeerd de vrede te dwarsbomen.
  • September - Amalia van Solms neemt het voogdijschap van haar kleinzoon Willem III op zich. De regenten in de Republiek waren er niet mee akkoord gegaan dat het voogdijschap toegewezen zou worden aan haar broer Karel II van Engeland, de oom van de jonge wees. Wat zijn opvoeding betreft trekken De Staten van Holland zich nu terug.
  • Partagetractaat - Er wordt eindelijk een overeenkomst bereikt tussen de Republiek en Spanje over Overmaas, de streek rond Maastricht. Het gebied wordt gedeeld.
  • De eerste minister van Frankrijk, kardinaal De Mazarin, sterft, waarna Lodewijk XIV persoonlijk de macht op zich neemt. Met de opstand, la Fronde, achter de rug, weet Lodewijk Frankrijk tot absolute monarchie te vormen. Lodewijks minister Colbert slaagt erin de economische slagkracht van Frankrijk aanzienlijk te verbeteren ten opzichte van de twee belangrijkste concurrenten, Groot-Brittannië en de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Als één van de machtigste staten van Europa voert Frankrijk een expansionistische politiek.
  • Karel II van Spanje is erfgenaam van de Zuidelijke Nederlanden onder het Spaanse koninkrijk.

1662

1663

1664

  • Buiten Europa is er voortdurende strijd met de Engelsen. Zij veroveren Curaçao, Nieuw-Amsterdam en de factorijen op de West-Afrikaanse kust, wat aanleiding is voor de Noordelijke Nederlanders om Michiel de Ruyter naar deze gebieden te sturen, die de laatste prompt herovert. De Engelsen maken zo'n 200 Nederlandse koopvaarders buit. Ook de Engelse Scheepvaartwetten zijn nog steeds een doorn in het oog van de Nederlanders.
  • Anthoni van Leeuwenhoek slijpt zijn eigen lenzen en bouwt een microscoop. Hij ontdekt allerlei microscopische diertjes.
  • Mei - Nederlandse troepen onder de Friese stadhouder vallen Münsterland binnen en nemen de Dijlerschans in.
  • De Engelsen beginnen weer schepen van de Republiek lastig te vallen. Er heerst een erg anti-Hollandse sfeer in Engeland.
  • 13 juni - De Zeeslag bij Lowestoft is een Engelse overwinning, waarna de Engelsen een jaar lang de zee beheersen, maar ze weten deze situatie niet uit te buiten doordat de Ruyter verschillende retourvloten veilig thuis brengt en Lodewijk XIV zich aan de kant van de Republiek schaart, die haar vloot met een ambitieus nieuwbouwprogramma versterkt.
  • Frankrijk stuurt een vloot naar Cayenne, dat al enige jaren in handen van de WIC is en herovert het gebied. De Witt gaat er niet op in omdat de Republiek al genoeg problemen heeft.
  • 24 september - Peter Stuyvesant capituleert en draagt Nieuw-Amsterdam over aan de Engelsen.
  • 31 oktober - Friese stadhouder Willem Frederik overlijdt en wordt opgevolgd door zijn zoon Hendrik Casimir II prins van Nassau als stadhouder van Friesland, Groningen, en Drenthe. Johan de Witt werkt met Amalia van Solms samen, die problemen heeft met de Engelsen in de hofhouding van de prins.
  • De WIC herovert Frans-Guyana op de Fransen.
  • Bernhard von Galen, bisschop van Münster, verdrijft de Nederlanders uit de Dijlerschans, een fort dat zij voor de graaf van Oost-Friesland bezet hielden.
  • De Amsterdammers Pieck, Pomp en Van der Veere verkrijgen patent op een brandspuit.

1665

Bestand:Storck, Four Days Battle.jpg
De Vierdaagse Zeeslag, door Abraham Storck, 1665 - 1667.
Bestand:BloemVaagen1665.jpg
Slag in de baai van Bergen door Arnold Bloem (1670)..
  • In maart breekt de Tweede Engelse Oorlog uit. Karel II van Engeland hoopt hiermee te bereiken dat Johan de Witt tot ontslag zal gedwongen worden. Afgezien van Münster en Portugal sympathiseren de meeste Europese machten met de Republiek, maar houden zich er buiten. Ondanks het verdrag dat in 1662 werd afgesloten biedt ook Frankrijk zo goed als geen hulp aan de Republiek.
  • 13 juni - De Nederlandse vloot wordt in de Zeeslag bij Lowestoft zwaar verslagen door de Engelsen onder leiding van de hertog van York.
  • 12 augustus - De Slag in de baai van Bergen wordt gevoerd nadat een Engels flottielje een Hollandse handelsvloot heeft overvallen. Met steun van de Noren (tegen de wil van hun Deense koning) kunnen de Hollanders de Engelsen verdrijven.
  • Het Nederlandse Korps Mariniers wordt op 10 december opgericht.
  • De onenigheid over Oranje leidt tot incidenten. De matrozen van de Gouda dwingen hun kapitein voor aanvang van de slag het rood-wit-blauw door de prinsenkleuren te vervangen. Maar in het algemeen is er steun voor de gebroeders Cornelis en Johan de Witt, zelfs in de pro-Oranje bolwerken zoals Friesland en Zeeland.
  • Bernhard von Galen, bisschop van Munster, wordt door koning Karel II van Engeland rijkelijk met subsidies overgehaald om rel te schoppen, valt plunderend Borculo in het oosten van de Republiek binnen en belegert Groningen.
  • Joan Blaeu te Amsterdam geeft de "Grooten Atlas" uit: 600 kaarten in 9 banden.
  • Robert Hooke suggereert een golftheorie van het licht.

1666

Bestand:Van Soest, Four Days Battle.jpg
De Vierdaagse Zeeslag, 11 - 14 juni 1666, door Pieter Cornelisz van Soest (1666).

1667

Bestand:Dutch ships in the roadstead of Texel (the 'Gouden Leeuw' of Cornelis Tromp in the center)(Ludolf Backhuysen, 1671).jpg
Nederlandse schepen op de rede van Texel; in het midden de 'Gouden Leeuw', het vlaggeschip van Cornelis Tromp. Ludolf Bakhuysen, 1671.
Bestand:Congress of Breda.jpg
De vredessluiting in Breda op 31 juli 1667
  • 31 juli - Vrede van Breda: Engeland behoudt New York, maar geeft Sint Eustatius en Saba terug. Het geeft Suriname over en Cormantijn, een basis in West-Afrika. Het versoepelt de Akte van Navigatie (bewerkstelligd door de Ruyter) en geeft zijn claim op Pola Run in de Banda-eilanden op. Dit is een grote overwinning voor de Republiek en vooral voor raadspensionaris Johan de Witt. De vrede wordt als gunstig voor de Republiek gezien. Terwijl Nieuw-Amsterdam voorlopig in Engelse handen blijft zal het meer renderende Suriname Nederlands bezit zijn: de status quo blijft bij deze gebieden dus gehandhaafd, hoewel er nog geen definitieve beslissing over wordt genomen.
  • In het Verdrag van Bongaja erkent de sultan van Tidore het handelsmonopolie van de Vereenigde Oostindische Compagnie.
  • Willem wordt tot Kind van Staat verklaard, zodat de overheid pro-Engelse elementen uit zijn omgeving kan verwijderen.
  • 5 augustus - Het Eeuwig Edict wordt aangenomen in de Raad van Leiden. Daarin besluiten de Staten van Holland het stadhouderschap voor altijd af te schaffen, zoals voorgesteld door Gaspar Fagel, de pensionaris van Haarlem, en Gillis Valckenier, de burgemeester van Amsterdam. Er wordt gesteld dat de soevereiniteit niet bij de Unie, de prins of zelfs maar bij de Staten van het gewest ligt, maar bij de individuele steden. Verder verzoeken de Staten de andere gewesten om nooit meer een kapitein-generaal tot stadhouder te benoemen, wat de Staatsgezinden wel waarderen, maar niet de Oranjepartij. Het zal voor de gewesten nog jaren duren eer politieke en militaire functies ook in de praktijk gescheiden worden houden. Het Eeuwig Edict erkent alvast dat Willem III in de toekomst nog kapitein-generaal kan worden.

1668

Bestand:Paix conclue à Aix la Chapelle 1668 Ceiling Hall of mirrors Versailles.jpg
Commemoratie van het Verdrag van Aken, plafond van de Galerie des Glaces, Versailles

1669

  • 26 november - Een aantal Amsterdamse schrijvers richt het genootschap Nil Volentibus Arduum op, waarin ze door kritieken beogen de toneelpraktijk in Frans-classicistische richting bij te stellen.

1670

1671

  • Staatse gezant in Parijs, Pieter de Groot stuurt een afschrift van het verdrag van Dover aan Johan de Witt.
  • Gaspar Fagel wordt volgt Johan de Witt op als raadspensionaris. Aanvankelijk een tegenstander van Willem III, wordt hij later diens raadsman.
  • Frankrijk start een tarievenoorlog tegen de noordelijke Republiek.
  • December - Spanje en de noordelijke Republiek verbinden zich voor het geval dat één van beide landen door Frankrijk aangevallen wordt. Het leger wordt gereorganiseerd. Intussen sluit Lodewijk XIV in Brussel verdragen met de bisschoppen van Münster en Keulen (en Luik), tegen de noordelijke Republiek.

1672

Bestand:Crossing rhine1672.jpg
Lodewijk XIV trekt bij het Tolhuis bij Lobith de Rijn over, 12 juni 1672, Adam Frans van der Meulen.
Bestand:Christoph Bernard von Galen on Horse by Wolfgang Heimbach-flipped version.jpg
"Bommen Berend" (Bisschop Bernard von Galen) "voor" de stad Groningen door Wolfgang Heimbach (1674) [2]
  • 2 september - Blokzijl wordt bijgestaan door Friese troepen en een Hollandse vloot; de bisschop trekt zich terug.
  • 7 september - Winschoten wordt opgegeven.
  • 11 september - Franse militairen blazen Kasteel Brakel op. Ook het Slot van Well raakt zwaar beschadigd door Franse troepen.
  • De Keulse en Munsterse bisschoppen hebben 30.000 man ingezet, maar halen hun troepen terug als de Grote Keurvorst en Raimondo Montecuccoli zich in september bij Halberstadt verzamelen en de mogelijkheid bestaat dat zij in de rug worden aangevallen.
  • François Henri de Montmorency-Bouteville (Luxembourg ) neemt het commando van Condé over.
  • De troepen van keizer Leopold I die uit Brandenburg komen (onder Montecuccoli), dwingen Turenne om zich met een deel van de Franse troepen naar het zuiden terug te trekken. De Zuidelijke Nederlanden sturen hulptroepen richting de Republiek. Luxembourg trekt naar Lexmond, Capelle en Benschop; drie dagen later naar Hilversum, Loosdrecht en Eemnes.
  • 12 oktober - Willem III doet een vruchteloze poging om Naarden en Woerden te heroveren, maar het toont aan dat hij initiatieven blijft nemen. Luxembourg laat zich weglokken voor Naarden maar verslaat prins Willem III bij de aanval op het door de Fransen bezette Woerden.
  • Luxembourg moet 15.000 man afstaan aan Turenne, die zich opstelt tussen Wesel en Koblenz, langs de Rijn.
  • 27 oktober - Oudeschans capituleert voor de bisschop.
  • 16 december - Willem III begint een veldtocht naar het zuiden en ontzet Maastricht. Het Staatse leger onder bevel van de stadhouder bedreigt Charleroi maar slaagt er niet in om zijn tocht tot de stad door te zetten om er het Franse Depot te veroveren.
  • 22 december - Het beleg van Charleroi is opgeheven.
  • 28 december - Tocht van Luxembourg over de bevroren Hollandse Waterlinie bij Zegveld. Nadat hij Zwammerdam en Bodegraven heeft laten uitmoorden, keert hij terug naar Woerden voor de dooi intreedt.
  • 30 december - De Groningers ontzetten Coevorden o.l.v. van Eysbergen en slagen erin om Drenthe te laten ontruimen.
  • Maarschalk de Luxembourg heeft eind 1672 schoon genoeg van zijn verblijf in de ondergelopen polders. Condé, lijdend aan podagra, neemt tegen zijn zin het bevel weer over. De Markies van Louvois geeft hem opdracht wreed en onbarmhartig te zijn en zoveel mogelijk in brand te steken.
  • Dit jaar is voor de Republiek een Rampjaar waarin de kosten van de militaire verrichtingen mede de Gouden Eeuw beëindigen en een periode van relatieve economische neergang begint.
  • Het zuiden dat buiten het strijdtoneel blijft wordt iets meer gespaard. Dit komt de handel ten goede. Men probeert er zelfs Noord-Nederlandse textielwerkers aan te trekken.

1673

Bestand:Louis14-Maastricht1673.jpg
Lodewijks aankomst tijdens het Beleg van Maastricht, tekening door Adam Frans van der Meulen.
Bestand:BattleOfTexel.jpg
De Slag bij Kijkduin, door Willem van de Velde.

1674

  • 19 februari - Tussen Engeland en de Republiek wordt de Tweede Vrede van Westminster gesloten. De Republiek betaalt Engeland twee miljoen gulden, puur ter afkoop van verdere agressie. Ook wordt het recht van de Engelse oorlogsschepen om als eerste door Nederlandse oorlogsschepen begroet te worden, nogmaals bevestigd.
  • Maart - Gevolg van de Vrede van Westminster is dat de Staatsen "Nieuw-Nederland" terug aan Willem III geven. Terwijl de regel "vrij schip - vrij goed" opnieuw ingesteld wordt komt er weer vrijheid van handel, wat vooral de Engelsen goed uitkomt. Ze zullen er in slagen in de Franse gebieden de handelstrafiek van de Republiek over te nemen.
  • 11 mei - De Republiek en Keulen sluiten vrede, evenals Münster.
  • 1 augustus - Een storm raast over Nederland en België. Onder meer in de stad Utrecht stort het schip van de Domkerk in door een tornado.
  • 11 augustus - Slag bij Seneffe (Henegouwen, België): de legers van de Republiek, de Duitse keizer en van de Zuidelijke Nederlanden leveren bloedig slag tegen de Fransen, wat leidt tot een nederlaag van de gealliëerde legers. Beide partijen claimen echter de overwinning.
  • Gelderland, Overijssel en Utrecht herkrijgen hun zitting in de Staten-Generaal, ondanks hun ontrouw en tegenstand van Holland, maar moeten daarvoor trouw zweren aan Willem III en voldoen aan een aantal regeringsreglementen, waardoor Willem III een beslissende invloed op die gewesten krijgt en daarmee meer macht dan zijn voorgangers.
  • De Staten van Holland en Zeeland verklaren het stadhouderschap erfelijk voor de nakomelingen van Willem III.
  • 9 oktober - Entgen Luyten sterft in een kerker in Limbricht (Limburg) op betichting van hekserij als laatste heks op het gebied van het huidige Nederland “gestranguleert ofte verworght”.[3]
  • 27 november - De Nederlandse leraar Franciscus van den Enden wordt voor de Bastille opgehangen op beschuldiging van een samenzwering tegen Lodewijk XIV van Frankrijk.

1675

Bestand:Ary de Vois - Adriaan van Beverland.jpg
Adriaan van Beverland (1651-ca.1712). Schrijver van theologische werken en hekelschriften, met een dame van lichte zeden, 1678, Ary de Vois.

1676

Bestand:Jan Verkolje - Antonie van Leeuwenhoek.jpg
Antoni van Leeuwenhoek, Jan Verkolje.

1677

Bestand:Slagveld Kassel.jpg
Locatie van de Slag aan de Peene. Foto genomen vanaf de Nederlandse positie. De Fransen stonden opgesteld aan de overkant van de huidige (7 okt 2004) spoorweg.
  • 11 april - Slag bij Kassel of Slag aan de Penebeek draait uit op een Franse overwinning. Het gevolg is dat een gedeelte van Vlaanderen in de streek tussen Sint-Omaars en Ieper aan Frankrijk wordt aangehecht (Sint-Omaars, Kassel, Belle, Ieper).
  • 14 november - Willem III van Oranje huwt Mary Stuart van Engeland, oudste dochter van de hertog van York, en - na haar vader - gerechtigde op de Engelse troon, omdat koning Karel II kinderloos is.
  • Spinoza overlijdt, waarna zijn levenswerk Ethica ordine geometrico demonstrata door vrienden wordt uitgegeven. Het leidt tot heftige debatten en na enkele maanden wordt een verbod op publicatie uitgevaardigd door de Staten van Holland, wat de verspreiding van zijn geschriften echter niet stopt.

1678

1679

1680

1681

1682

  • 26 januari - Het Deltagebied van Zuidwest Nederland en Vlaanderen wordt getroffen door een stormvloed.

1683

1685

  • 6 februari - Als Karel II van Engeland overlijdt, wordt hij op 23 april opgevolgd door Jacobus II, de schoonvader van Willem III. Als katholiek wordt hij te lande en in de Noordelijke Nederlanden gewantrouwd, maar aangezien hij geen mannelijke erfgenamen heeft, is zijn protestantse dochter Maria troonopvolgster, zodat het probleem niet onoverkomelijk lijkt.
  • In zijn twist met Louis Paen blijkt Menno van Coehoorn het laatste woord te hebben als hij zijn boek Nieuwe vestingbouw op een natte of lage horisont uitbrengt. In dit boek worden drie methodes van vestingbouw omschreven die speciaal zijn ontworpen voor het Nederlandse landschap en die de modernste manieren van oorlogsvoeren zouden kunnen weerstaan.
  • 18 oktober - Edict van Fontainebleau: Lodewijk XIV van Frankrijk herroept het Edict van Nantes. Hierna vluchten naar sommige schattingen tussen 210.000 en 900.000 protestanten naar onder andere de Noordelijke Nederlanden, Duitsland, Italië en Engeland.

1686

1687

1688

Bestand:Rhine campaign 1688-89.png
De Negenjarige Oorlog begint op 27 september 1688, als Frankrijk oprukt van Straatsburg langs de Rijn naar Philippsburg in de Palts. In wezen beoogt Frankrijk alles ten westen van de Midden-Rijn en ten zuiden van de Beneden-Rijn te annexeren.
  • Maart - Graaf Jan van Brouchoven van Bergeyck wordt thesaurier-generaal van de Spaanse Nederlanden. De komende decennia zal hij er veel invloed op hebben.
  • Met het Edict van Fontainebleau (1685) verklaart Lodewijk XIV van Frankrijk het protestantisme onwettig. Zo'n 70.000 hugenoten vluchten naar de Republiek.
  • Op 10 juni schenkt de tweede vrouw van Jacobus II, Maria d'Este, het leven aan haar vijfde kind, ditmaal een zoon, Jacobus. De algemene ontevredenheid neemt met de geboorte van deze katholieke erfgenaam nog meer toe. Het vooruitzicht van een katholieke dynastie is zeer bedreigend voor de protestanten, die niet gelukkig zijn met een katholiek als hoofd van de Kerk van Engeland. Dit leidt tot een samenzwering, de Glorious Revolution, met het doel James te vervangen door zijn dochter Maria, overtuigd protestante. Op 5 november landt Maria's echtgenoot Willem III in Engeland bij Torquay met een groot Nederlands leger. De armada van Willem is, met 53 oorlogsschepen en een kleine 400 transportschepen, zo'n vier keer groter dan de Spaanse Armada van 1588. Willem geeft bevel het Engelse leger te ontbinden en daar wordt goeddeels gehoor aan gegeven.
  • September - Lodewijk XIV valt in de Palts binnen en bezet het prinsbisdom Luik.
  • 26 november - Lodewijk XIV verklaart de Republiek de oorlog, officieel omdat deze de benoeming van zijn beschermeling Willem Egon van Fürstenberg tot aartsbisschop van Keulen dwarsboomt. De eigenlijke aanzet was de expeditie van Willem III naar Engeland, om Jacob II van de troon te stoten. Dit is het begin van de Negenjarige Oorlog of de oorlog van de Liga van Augsburg (tot 1697), ook omdat Lodewijk XIV op de Spaanse Nederlanden aanspraak maakt. Door Willem III georganiseerde coalities verijdelen Lodewijk’s plannen.
  • 11 december - De Engelse koning Jacobus II heeft in Engeland zelf niet veel steun meer. In het nauw gedreven door de troepen van zijn schoonzoon Willem van Oranje, vlucht naar Frankrijk, om vervolgens vanuit die delen van zijn rijk waar hij nog wel steun heeft—het katholieke Ierland—de strijd voort te zetten.

1689

  • William & Mary aanvaarden de Bill of Rights en laten hiermee officieel hun koningschap beginnen.
  • Met Willem als stadhouder van de Republiek en koning van Engeland vormen deze landen met de Liga van Augsburg de Grote Alliantie tegen Frankrijk. Ondanks deze bundeling van krachten heeft men moeite Frankrijk te bedwingen.
  • Anthonie Heinsius, Nederlands staatsman en raadspensionaris van Holland, bepaalt samen met Marlborough en prins Eugenius van Savoye het verloop van de Spaanse erfopvolgingskwestie en neemt deel aan de vredesonderhandelingen.

1690

Bestand:Jan van Huchtenburg - De slag aan de Boyne.jpg
De slag aan de Boyne (Ierland) tussen Jacobus II en Willem III, 12 juli 1690, Jan van Huchtenburg.
  • 25 mei - De stad Sint-Niklaas wordt geteisterd door een rampzalige brand die ontstaan is in een jeneverstokerij. Niet minder dan 565 huizen worden verwoest.
  • 1 juli - In het kader van de Negenjarige Oorlog komt het tot een veldslag bij Fleurus, Henegouwen. Franse legers o.l.v. Maarschalk François Henri de Montmorency-Bouteville (Luxembourg) verslaan de geallieerde troepen.
  • 10 juli - Een Franse vloot onder Anne de Tourville verslaat een Engels-Nederlandse zeemacht en verkrijgt de suprematie in Het Kanaal.
  • Op 12 juli vindt de Slag aan de Boyne plaats. Tegenover elkaar staan de legers van de koning-stadhouder Willem III en de Ierse katholieke troepen van zijn schoonvader, de verdreven koning Jacobus II van Engeland. De overwinning van Willem III maakt een einde aan de aspiraties van Jacobus om zijn troon te heroveren. De zege van Willem wordt in Noord-Ierland jaarlijks herdacht op 12 juli. Op die dag vinden dan marsen plaats waarbij de leden van de Oranjeorde de overwinning vieren van de protestantse King Billy over de katholieke Jacobus.
  • Omdat Willem III te vaak in het buitenland verblijft, weigert Amsterdam hem de lijsten met de kandidaten voor benoeming van de schepenambten voor te leggen. Het geschil raakt na een aantal maanden bijgelegd.

1691

1692

Bestand:Siege of Namur (1692).JPG
Beleg van Namen, juni 1692 door Jean-Baptiste Martin le vieux, september 1688 - september 1697

1693

1694

Bestand:France.Dieppe.City.Panorama.July2011.jpg
Dieppe

1695

Bestand:Bombardement Bruxelles 1695 01.jpg
Kaart en illustratie uit 1695 van het bombardement op Brussel en de brand.

1696

Bestand:France-LouisXIV-1.jpg
Frankrijk verloor veroveringen door de Vrede van Rijswijk (blauw) maar had al flink aan de Zuidelijke Nederlanden en het Heilige Roomse Rijk geknabbeld (paars).
  • Graaf Jan van Brouchoven van Bergeyck, thesaurier-generaal van de Zuidelijke Nederlanden, zoekt Willem III op in Londen en dringt aan op bespoediging van de vrede met Frankrijk. Hij stuurt ook een missie naar Spanje, maar die keert met onvervulbare beloftes terug.
  • Tijdens het aansprekersoproer wordt door de schutterij op de bevolking van Amsterdam geschoten. Het huis van de burgemeester Jacob Boreel wordt vernield. Deze heeft aangekondigd dat begrafenissen enkel nog door de stad mogen worden verzorgd. De Amsterdammers reageren woedend nu er vanwege de aanhoudende oorlog al ellende en werkloosheid genoeg is.
  • De Heerlijkheid Bredevoort wordt door de Staten van Gelre cadeau gedaan aan koning-stadhouder Willem III. Zo komt de heerlijkheid geheel in bezit van de Nassaus. Een van de titels van Koningin Beatrix is daardoor nog steeds 'vrouwe van Bredevort'.
  • Jan Willem Friso, zoon van Hendrik Casimir II, wordt stadhouder van Friesland.

1697

Bestand:Huis ter Nieuburch voorzijde 1665.png
De gevel van Huis ter Nieuburch in 1665. (Cornelis Elandts). Omdat het protocol voorschreef dat geen van de partijen zou worden voorgetrokken boven de ander, werd de poort afgebroken zodat twee koetsen tegelijk naar binnen konden. Voor de ambassadeurs van Frankrijk werd ten westen van de hoofdingang een doorgang in de muur gemaakt, voor de afgezanten van de bondgenoten ten oosten van de hoofdingang. Zweeds bemiddelaar, baron Liliënroth, gebruikte de centrale hoofdingang.
  • 28 januari - De Engelse generaal-majoor Sir John Fenwick wordt onthoofd wegens samenzwering tegen koning Willem III.
  • 2 maart - Een diplomatieke missie bestaande uit 250 man verlaat Moskou voor een reis door Europa. Onder een schuilnaam maakt Tsaar Peter de Grote zelf deel uit van de Grote Ambassade.
  • 8 augustus - In Zaandam aangekomen met de Grote Ambassade volgt de tsaar een stage in de scheepsbouw en logeert bij burgemeester en scheepsbouwkundige Nicolaes Witsen met wie hij al lange tijd correspondentie voert.
  • 20 september - Met de ondertekening van de Vrede van Rijswijk, bewerkstelligd door Bentinck, komt een einde aan de Negenjarige Oorlog. De herenigingen in Frankrijk van 1680 tot 1684 worden erkend, met uitzondering van die van Luxemburg. Frankrijk mag Straatsburg houden, maar moet de zelfstandigheid van het hertogdom Lotharingen respecteren. Het blijft de grootste mogendheid van Europa en een rivaal voor de Duitse keizer Leopold bij diens aanspraken op de Spaanse troon. Lodewijk XIV van Frankrijk erkent Willem III als koning van Engeland en moet alle veroveringen op Spanje en de bezetting van Charleroi ongedaan maken. De Republiek krijgt het recht om in zogenaamde barrièresteden in de Spaanse Nederlanden militairen te legeren. Zij heeft haar taak tussen grootmachten volbracht door te vechten voor een Europees evenwicht, maar de oorlog kost meer dan deze opbrengt, bij stagnerende economie.

1698

Bestand:Bruxelles Manneken Pis cropped.jpg
Manneken Pis

1699

Zie verder

Voor een verder overzicht:

Tijdlijn van de geschiedenis van België en Jaartallentabel België
Tijdlijn van de geschiedenis van Nederland

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

rel=nofollow
rel=nofollow