Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Stafrijm
Van alliteratie, ook stafrijm ('staf' betekent 'letter') of letterrijm genoemd, spreekt men bij gelijkheid van de beginmedeklinkers van twee of meer beklemtoonde lettergrepen of woorden binnen een uitdrukking, prozazin of vers. Soms spreekt men van alliteratie in geval van gelijkheid van beklemtoonde beginklinkers. Alliteratie is een vorm van rijm. Guido Gezelle schreef de allitererende, toelichtende zin: Stafrijmen zijn stapstenen waarop men steunt met de stemme.
Om alliteratie aan te duiden wordt soms ook het woord beginrijm gebruikt, een term die meerdere betekenissen heeft en tevens naar het voorrijm of naar de stijlfiguur anafoor kan verwijzen.
Literatuur
Alliteratie wordt van oudsher vaak gebruikt in literatuur, van literaire werken tot stripboeken. Vanwege het vele gebruik van alliteratie in de Germaanse en noordse mythologie en literatuur, zoals Skaldenpoëzie, wordt alliteratie soms Germaans rijm genoemd.
Bekend is de anekdote waarin auteur G.K.van het Reve gevraagd wordt naar de schijnbare tegenstelling tussen de maagdelijkheid van Maria en haar moederschap: "Als Moeder van God, kan Maria -in mythische zin- niets anders zijn dan de Heilige Maagd", allitereert de schrijver, "maar natuurlijk heeft Zij zich als mens, misdragen met de melkboer. Daar heb ik helemaal geen moeite mee".
Veel boeken uit de serie van Bob Evers hebben een titel met stafrijm, net als de albums van Suske en Wiske. Een hoogtepunt hierin is het Suske en Wiske-avontuur De geverniste zeerovers (dat oorspronkelijk overigens De zonnige zageman heette), waarin op één halve pagina alleen maar woorden staan die met een v beginnen ("Verbrijzelen van verre vraagt van volwassen verschutters veel vakmanschap").
Stafrijm is ook populair in namen van stripfiguren: Donald Duck, Guus Geluk, Willie Wortel, Mickey Mouse, Terpen Tijn, Bulle Bas, en Bulletje en Bonestaak.
Spraakgebruik
Stafrijm komt vaak voor in zegswijzen die gemeengoed zijn in het spraakgebruik. Zoals huis en haard, lief en leed, met man en muis, paal en perk en schots en scheef.
Twee bekende voorbeelden van zinnen met veel stafrijm zijn: Wie weet waar Willem Wever woont? en Liesje leerde Lotje lopen langs de lange Lindelaan, maar toen Lotje niet wilde lopen, toen liet Liesje Lotje staan (ook: Leentje leerde Lotje lopen ...). Een andere is: De dunne dokter duwde de dikke dame door de draaideur. Nog een voorbeeld dat tijdens de Belgische revolutie ontstond: Wij willen Willem weg, wil Willem wijzer wezen, wij willen Willem weer.
Politiek en reclame
In de politiek wordt stafrijm soms gebruikt om een boodschap over te brengen die makkelijk te onthouden is. Aan het begin van de Belgische Opstand verscheen in Brussel een geschrift dat bekend staat als de 'twaalf w's': Wij Willen Willem Weg, Wilde Willem Wijzer Worden, Willen Wij Willem Weer.
Ferdinand Domela Nieuwenhuis vatte de vijanden van het socialisme samen met de 'vijf k's': Koning, Kerk, Kapitaal, Kazerne en Kroeg.
Omdat alliteratie helpt om de boodschap te onthouden wordt het veel toegepast in reclame voor producten. Voorbeelden zijn: Heerlijk Helder Heineken, Today, Tomorrow, Toyota en Verrassend Volledig, Verbazend Voordelig (Action).
Ook merknamen worden vaak gekozen vanwege de alliteratie, zoals Bakker Bart, Coca Cola en Media Markt.
Bibliografie
- Karel Witteveen. Creatief schrijven. Boom, Onderwijs, 1996.