Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Organum
Een organum is een Middeleeuwse vorm van meerstemmige zang van de negende tot de dertiende eeuw.
De eerste meerstemmige stukken die in de Middeleeuwen tot ontwikkeling kwamen noemt men organum. Er zijn vier soorten te onderscheiden:
- Parallel organum
- Zwevend organum
- Melismatisch organum
- Vrij organum
Als componisten van organum zijn uit de twaalfde en dertiende eeuw vooral Leoninus en Perotinus bekend. Zij werkten aan de Notre-Dame van Parijs. Het organum is karakteristiek voor de zogeheten Notre Dame-stijl. Muziekstukken met organum zijn overgeleverd in een vrij klein aantal middeleeuwse handschriften.
Parallel organum
Dit is de oudste vorm van het organum. Hierbij zingt de eerste stem (vox principalis, later cantus firmus genoemd) de oorspronkelijke Gregoriaanse melodie, en zingt de onderstem (vox organalis) op een kwart of kwint lager parallel mee. Door verdubbeling van de vox principalis of vox organalis in een hoger of lager octaaf ontstaan kwinten- en kwartenparallellen.
Zwevend organum
Hierbij werd aan het begin van een organum bijvoorbeeld eerst een prime, secunde en terts gezongen voordat men weer in parallelle kwarten of kwinten begon te zingen. Aan het einde van het organum gebeurde dan het omgekeerde. Ook werd er gebruikgemaakt van drie- en vierstemmigheid door de stemmen een octaaf hoger te verdubbelen. Hiervoor werden dan jongensstemmen gebruikt.
Melismatisch organum
Hierbij wordt de oorspronkelijke melodie nog steeds gezongen door de eerste stem, maar deze gaat in lange noten zingen. Deze stem of 'cantus firmus' heet nu geen 'vox principalis' meer, maar tenor (latijn: tenor = 'de voortduur, het aanhouden'). De tweede stem zingt nu daarboven in melismen, in versierde stijl en is melodisch en ritmisch vrijer dan de tenor. Deze stem heet nu duplum (uit het latijn: 'het dubbele').
Deze stijl werd veel toegepast te Saint Martial bij Limoges in Frankrijk, en te Santiago de Compostella in Noord-Spanje.
Vrij organum
In deze vorm van organum treft men verschillende bewegingen der beide stemmen ten opzichte van elkaar aan: zijdelingse beweging, tegenbeweging, parallelle beweging. De cantus firmus ligt nu in de onderstem.