Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Karmijn
Karmijn oftewel karmijnzuur is een natuurlijk organisch en dierlijk pigment dat in aquarelverf en olieverf wordt gebruikt, maar ook als kleurstof voor voedingsmiddelen, of in cosmetica zoals lippenstift. De kleurstof wordt ook in alcoholische dranken zoals Campari gebruikt. Het pigment heeft E-nummer E120. In cosmetica heeft de stof nummer CI 75470. Karmijn heeft een naar paars zwemende rode kleur.
Winning en geschiedenis
Karmijn wordt gewonnen uit een soort schildluis, meer bepaald de Cochenilleluis, Dactylopius coccus Costa. Deze luis leeft op schijfcactussen, bijvoorbeeld de Opuntia coccinellifera of de Nopalea cochenellifera. De luis scheidt een witachtige waslaag af. Alleen de vrouwtjesluizen worden gebruikt. De mannetjes hebben vleugels en leven kort, net lang genoeg om de vrouwtjes te bevruchten zodat deze eitjes kunnen leggen. Ook uit de eitjes wordt karmijn gewonnen, ook wel karmijnextract genoemd.
Om karmijn te winnen uit deze luis zijn enorme hoeveelheden van de vrouwelijk luizen nodig. Er bestaan dan ook in Peru, Mexico, Guatemala en Honduras plantages van de cactussen waarop de karmijnluizen worden aangebracht. Ook op de Canarische Eilanden vindt deze teelt plaats. Andere varianten komen uit Polen (Porphyrophora polonia) en uit Armenië (Porphyrophora hameli). 80% van de wereldproductie (rond 2004) komt echter uit Peru.
Karmijn schijnt al bekend te zijn geweest bij de Inca's en de Azteken. Na de verovering door de Spanjaarden gingen deze verder met de cochenillecultuur. Hernán Cortés nam de stof waarschijnlijk mee naar Europa, maar deze werd voor het eerst beschreven door Mathioli in 1549.
De cochenilleluis wordt in grote hoeveelheden van de cactus afgeschept. De luizen worden geplet en het vocht wordt gemengd met andere stoffen, zoals tin of aluin om het kleurecht te maken. De ontdekking dat toevoeging van koningswater en tin de stof spectaculair roder en kleurechter maakte, wordt toegeschreven aan de Nederlandse uitvinder Cornelis Drebbel in 1606 of 1607.
Per hectare kan 300-400 kilo luizen gewonnen worden. Een kilo bevat ± 140.000 luizen.
Toepassingen
De acceptabele dagelijkse inname (ADI) van karmijn bedraagt 5 mg/kg lichaamsgewicht.
De kleurstof is vrij slecht lichtecht en heeft geen sterke kleurkracht. Daarom wordt tegenwoordig in de schilderkunst vaker het sterk op deze kleur lijkende kraplak gebruikt, dat uit steenkoolteer wordt gewonnen.
Bijwerkingen
Een effect op hyperactiviteit bij kinderen is beschreven in een paar gevallen. Wel zorgt het voor contactallergie op de huid bij gebruik in cosmetica. Als kleurstof in levensmiddelen is karmijn wel bekend als oorzaak voor ernstige allergische reacties en anafylactische shock bij sommige mensen, volgens de Food Standards Agency.
Dieetbeperkingen
E120 wordt gewonnen uit insecten en kan dus niet gebruikt worden door veganisten, vegetariërs en diverse religies (o.a. joden en moslims).
Trivia
Het RVU-programma Keuringsdienst van Waarde wijdde op 21 augustus 2008 een uitzending aan deze kleurstof.
Externe links
- A Perfect Red van de schrijfster Amy Butler Greenfield gaat geheel over Cochenille/ Karmijn. Nederlandse titel: "Het Volmaakte Rood"
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Crimson op Wikimedia Commons.