Circusdieren

Circusdieren zijn dieren die in reizende tentoonstellingen of circussen meereizen of optreden.

Geschiedenis

Het woord circus komt uit het Latijn en betekent letterlijk cirkel. De Romeinen gebruikten deze naam voor hun renbanen waar zij wagenrennen hielden. Het waren langwerpige banen met in het midden een lange muur die aan de uiteinden halfronde palen had, waaromheen de wagens de bocht moesten nemen. Aan één korte kant stonden de stallen vanwaaruit de wagens startten. Aan weerszijden van de baan waren tribunes voor de toeschouwers. Sommige van deze Romeinse renbanen zijn bewaard gebleven. In Rome is de bekendste renbaan te bezichtigen: circus Maximus met 400.000 plaatsen. De geschiedenis van het circus zoals we dat nu kennen, begint in 1770. Een Engelse sergeant, Philip Astley, vertoonde toen zijn kunsten op paarden in een piste met een tribune eromheen. Later liet hij zelfs een permanent gebouw maken en nodigde zangers, dansers en clowns uit om tussen de paardennummers op te treden. In 1774 ging hij met zijn circus naar Parijs en had daar veel succes. De circustraditie was geboren. In de negentiende eeuw ontstonden er in Engeland en Frankrijk overal circussen. Vaak waren het complete families die een eigen circus oprichtten en hiermee hun brood probeerden te verdienen. Zo was er in Frankrijk het circus Franconi en in Engeland het circus van de gebroeders Sanger. De circustraditie waaide ook over naar Amerika. Daar ontstond het eerste rondreizende tentcircus rond 1830. Hier werden wilde dieren, zoals leeuwen en tijgers, in het circusprogramma geïntroduceerd.

In Europa speelden de circussen tot 1850 in vaste gebouwen. De circusshows waren uitgaansvermaak voor de elite. In het begin van de twintigste eeuw ontstonden de grote circussen in Europa, zoals Knie en Krone. In de Sovjet-Unie ontstond het Staatscircus. In Nederland waren Carré en Van Bever de grote namen. Na de Tweede Wereldoorlog werd Boltini het bekendste circus.

Diersoorten

Hoewel circussen diersoorten op verschillende wijze gebruiken in hun voorstelling, zijn er dieren die wereldwijd het meest voorkomen: grote katten (tijgers/leeuwen), olifanten, paarden, zeeleeuwen, apen en beren. In 2010 reizen er in Nederland 30 verschillende diersoorten mee , waaronder:

• Olifanten
• Tijgers
• Leeuwen
• Panters
• Apen (berberapen en resusapen)
• Pinguïns
• Giraffe
• Zeeleeuwen
• Kamelen
• Lama's
• Alpaca's
• Exotische runderen
• Slangen
• Zebra's
• Krokodillen en alligators
• Reptielen
• Ara's
• Struisvogels
• Kangoeroes

In 2010 waren er 250 wilde dieren in circussen in Nederland.

Voor- en tegenstanders

De laatste decennia is er meer weerstand ontstaan tegen circusacts met levende dieren. Vooral het gebruik van wilde (niet gedomesticeerde) dieren in circussen ondervindt steeds meer kritiek van dierenbeschermingsorganisaties. Zij hebben duidelijke standpunten ingenomen omdat zij het vanuit dierenwelzijnsoogpunt niet verantwoord vinden. De discussie over het welzijn van circusdieren ontstond mede door undercover video's van trainingen en mishandelingen van circusdieren. Vereniging Wilde Dieren de Tent Uit zet zich in Nederland in voor een verbod op wilde dieren in circussen.

De Vereniging Nederlandse Circusondernemingen (VNCO) zet zich samen met de European Circus Association juist in voor het behoudt van circusdieren en het klassiek circusprogramma. Argumenten hiervoor zijn dat circusdieren een educatieve waarde hebben en bijdragen tot een groter respect voor dieren. Ook claimt de vereniging dat de trainingsmethodes gebaseerd zijn op wederzijds vertrouwen tussen trainer en dier. Daarnaast zou het gedrag van de dieren in de acts natuurlijk gedrag zijn.

Wetenschappelijk onderzoek

Minister Verburg (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kondigde in 2007 aan een onderzoek in te stellen naar het welzijn van dieren in circussen.. Dit onderzoek werd in 2008 uitgevoerd door de Universiteit van Wageningen, en werd in 2009 gepubliceerd. Uit dit onderzoek bleek o.a. het volgende:

• 71% van de geobserveerde dieren heeft medische afwijkingen
• 33% van de tijgers en leeuwen beschikt nooit over een buitenverblijf
• 98% per 24 uur verblijven leeuwen in een binnenverblijf
• Een gemiddeld verblijf van tijgers in circussen is 5m2
• Olifanten staan gemiddeld 17 uur per dag vastgeketend aan voor- en achterpoot
• Olifanten vertonen gemiddeld 10 uur per dag afwijkend en gestoord gedrag
• Transport van olifanten zonder drinkwater loopt op tot 22 uur
• De voedingstoestand van olifanten, tijgers en leeuwen is in 66% van de gevallen ondermaats

De onderzoekers bevelen aan om geen dieren uit het wild te halen ten behoeve van circussen. Eigenlijk vinden ze dat alle wilde dieren moeten worden teruggeplaatst naar de vrije natuur of naar natuurparken, maar de onderzoekers erkennen dat de mogelijkheden daartoe zeer beperkt zijn. Des te meer reden, vinden ze, om welzijnseisen te stellen aan het verblijf van wilde dieren in circussen. De zorg moet meer gaan aansluiten bij de specifieke vermogens en behoeftes van de dieren. Van alle dieren vraagt de situatie van de olifant in circussen de meeste aandacht. De onderzoekers stellen verder onderzoek voor op het gebied van het houden van olifanten in circussen.

Wetgeving

Landelijk

In Nederland bestaat er momenteel geen specifiek onafhankelijk toezicht op het welzijn van circusdieren in gevangenschap. Ook bestaat er geen wetgeving voor het houden van dieren in het circus. Er is dus momenteel geen sprake van wettelijke minimum welzijnsnormen, zoals dat bijvoorbeeld wel geldt voor landbouwdieren. Wel hebben de circussen van de VNCO eigen richtlijnen opgesteld waar leden aan moeten voldoen. Deze richtlijnen zijn gebaseerd op de Leitlinien van het Deutsche Tierlehrerverband welke tevens model waren voor de Duitse wetgeving. De Raad voor Dierenaangelegenheden, het adviesorgaan van de staatssecretaris van Landbouw, gaf in 2007 middels een brief aan "weinig vertrouwen te hebben in het zelfregulerende vermogen om het welzijn van de dieren in circussen te waarborgen" en "binnen de huidige richtlijnen wordt bijvoorbeeld onvoldoende rekening gehouden met soortspecifieke eigenschappen en welzijnsbehoeften." .

Minister Verburg kondigde naar aanleiding van de resultaten van het onderzoek in 2009 regelgeving aan voor circusdieren, maar dit werd in 2011 door Staatssecretaris Bleker geannuleerd. Bleker wil met de Nederlandse circussector in overleg om te bespreken of de branche regelgeving nodig vindt.

Internationaal

In België en diverse Europese landen is er wel een specifieke wetgeving circusdieren, met voor iedere diersoort minimumnormen. Steeds meer landen (onder andere Oostenrijk, Kroatië, Bulgarije, Israël, Singapore, Costa Rica, Bolivia) verbieden circussen met wilde dieren.

In een brief van 18 september 2009 aan de Europese Ombudsman heeft de Europese Commissie aangegeven dat het verbod op wilde dieren in circussen een nationale aangelegenheid is. Lidstaten van de EU mogen zelf bepalen of deze circusdieren verbieden. Eerder ging de circusbranche hier tegen in bezwaar.

Gemeentelijk

Ook enkele gemeenten in Nederland probeerden circussen met wilde dieren de toegang te ontzeggen, omdat zij van mening zijn dat het welzijn van de dieren niet kan worden gewaarborgd. De rechtszaak welke vervolgens door de circuswereld werd aangespannen en ook het hoger beroep bij de Raad van State (in dit geval tegen de gemeente Winschoten) toonde aan dat gemeenten niet gerechtigd zijn om een eigen beleid te voeren op het gebied van het welzijn van circusdieren. Zowel de rechtbank als de Raad van State bepaalde dat dit een verantwoordelijkheid van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Visserij. Andere gemeenten, zoals Amsterdam, Groningen en Heemskerk, voeren een actief voorkeursbeleid uit. Hierbij worden op uitnodiging van de gemeente circussen zónder wilde dieren uitgenodigd. Op deze wijze worden circussen mét wilde dieren succesvol buiten de gemeentegrens gehouden.

Ongelukken

Het houden van wilde dieren in circussen brengt ook veiligheidsrisico's met zich mee voor de mensen die met de dieren werken en het publiek. Hierdoor zijn er verschillende gewonden en doden gevallen.

(lijst ongelukken)

Bekende circusdieren

Bestand:Tijger Sanny.jpg

Tijger Sanny, Tekening van Theo Zwinderman

Tijgertje Sanny

Sanny (Rockanje, Circus Belly Wien 15 juli 2010 — 19 oktober 2010) werd een bekende tijger in Nederland nadat de Telegraaf op 24 september 2010 berichtte dat het jonge dier een spuitje zou krijgen omdat deze staar had. Hierdoor zou de tijger ongeschikt zijn voor het circus. Dierenartsen Herman Aa en Peter Klaver boden aan het tijgertje kosteloos te opereren en te voorzien van nieuwe lenzen. De ingreep werd op 18 oktober 2010 belangeloos uitgevoerd door oogarts Jessica Metzelaar (Deventer Ziekenhuis). Tijgertje Sanny overleed een dag later.

Reddingsactie

Het programma 'De Heer Ontwaakt!' op Radio 2 begon naar aanleiding van het artikel in De Telegraaf spontaan een actie om het tijgertje te redden. Roofdierenopvang Stichting Pantera in Friesland bood aan om de tijger op te vangen. Ook Vereniging Wilde Dieren de Tent Uit bood het circus aan om de medische ingreep te bekostigen en het jonge tijgerwelpje, haar broertjes én haar ouders op te vangen in een opvangcentrum in het buitenland. Circus Belly Wien wees het aanbod van beide organisaties af .

Doodsoorzaak

Een aangeboren afwijking is tijgertje Sanny fataal geworden. Het diertje overleed aan een epileptische aanval. Uit sectie door de Faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht blijkt dat het dier een hersenafwijking had, een zogeheten waterhoofd. Daarnaast had het dier een gaatje in haar middenrif, waardoor ze moeilijk ademhaalde. Hierdoor had Sanny een longontsteking. Uit de sectie bleek tevens dat er kleine bloedinkjes in de hersenen van het tijgertje zichtbaar waren. De ouders van Sanny en haar tijgerbroertjes Tom en Jerry zijn broer en zus. De vele medische afwijkingen bij Sanny zouden het gevolg kunnen zijn van inteelt .

Illegaal

Volgens prof. Dr. Ludo Hellebrekers, voorzitter van de Koninklijke Maatschappij voor de Diergeneeskunde (beroepsorganisatie voor dierenartsen) is de staaroperatie illegaal uitgevoerd. Volgens de Wet op de uitoefening van de diergeneeskunde was mensen-oogarts Metzelaar niet bevoegd om dieren te opereren. Dierenarts Peter Klaver betwist de illegaliteit van de operatie omdat Metzelaar deel uitmaakte van zijn medisch team.

Vereniging Wilde Dieren de Tent Uit onderzocht de juridische status van Sanny en haar broertjes en vernam dat de dieren in strijd werden gehouden met de Flora- en Faunawet. De AID bevestigde dat het circus geen ontheffing heeft om de bedreigde dieren te mogen houden. De dierenbeschermingsvereniging diende onmiddellijk een officieel handhavingsverzoek in op woensdag 22 september 2010. Na het overlijden van Sanny stuurde Wilde Dieren de Tent Uit 5.000 brieven van sympatisanten aan de staatssecretaris van Landbouw, Henk Bleker, met het verzoek om de broertjes van Sanny (Tom en Jerry) in beslag te nemen. Wilde Dieren de Tent Uit wil dat de tijgers in een natuurlijke omgeving worden opgevangen. Staatssecretaris Bleker wees het verzoek af, en verleende het circus de ontheffing.

Bestand:Brutus circus leeuw.JPG

Brutus, Lion Park Zuid-Afrika

Leeuw Brutus

Brutus (Frankrijk, 2004) werd een bekende leeuw in België nadat deze op 24 maart 2009 bij het Natuurhulpcentrum Opglabbeek (België) met een scheve kaak en uitgetrokken klauwen werd gebracht. Het dier was afkomstig uit een Frans circus . Na medisch onderzoek blijkt dat de scheve kaak van Brutus is veroorzaakt door een slecht geheelde kaakbreuk. Ook blijkt dat de klauwen van de leeuw zijn uitgetrokken. Sil Janssen, eigenaar van het Natuurhulpcentrum Opglabbeek, vermoed dat de kaakbreuk door mishandeling is veroorzaakt. De uitgetrokken klauwen kunnen enkel met opzet zijn verwijderd. Leeuwen zijn sociale dieren, maar door deze twee afwijkingen kan Brutus niet samenleven met andere leeuwen. Hij kan zich niet verdedigen met zijn klauwen, en ook de slecht geheelde kaak zou mogelijk opnieuw kunnen breken bij een gevecht met andere leeuwen . Verschillende Vlaamse bekendheden bezochten Brutus en steunden het werk van het opvangcentrum. Zo kwamen de Belgische Prins Laurent en de media ster Laurent Bignolas de leeuw bezoeken . Na een jaar revalideren in het natuurhulpcentrum verhuisde Brutus op 19 maart 2010 naar het Lion Park Drakenstein in Zuid-Afrika. De reis werd mede mogelijk gemaakt door Animal Travel Services en Havillam Abrahams (Highmoor Freight) die kosteloos assisteerde om het dier in het land te importeren. De vlucht werd gefinancierd door Brigitte Bardot . Lion Park Drakenstein vangt naast Brutus ook andere oud-circusdieren op.

Olifant Flora

Flora (Zimbabwe, 3 maart 1982) is een Afrikaanse olifant die op 2-jarige leeftijd in Zimbabwe in het wild is gevangen tijdens een culling. Hierbij werd jacht gemaakt op ivoor en werd haar familie in haar bijzijn vermoord. Flora werd getransporteerd naar de Verenigde staten van Amerika, waar ze werd aangekocht door een olifantenhandelaar, die de baby olifant doorverkocht aan circusdirecteur David Balding. Flora trad 18 jaar lang als enige olifant op in het circus, dat naar haar werd vernoemd. David Balding, die de olifant als zijn dochter behandelde, realiseerde dat ze bij haar soortgenoten moest zijn, en ging jarenlang op zoek naar een geschikte opvangcentrum . In 2004 breidde het Indische olifanten opvangcentrum The Elephant Sanctuary uit Tennessee (Verenigde staten) uit van 300 hectare naar 2.700 hectare. Hierdoor werd het ook mogelijk om Afrikaanse olifanten op te vangen. Flora leeft sinds 2004 in het opvangcentrum . Het levensverhaal van Flora en de 9-jarige zoektocht naar een opvangcentrum werd verfilmd door filmdirector Lisa Leeman en ging in 2010 in première. Vereniging Wilde Dieren de Tent Uit en de Humane Society International organiseerde op 20 november 2010 de première in het Tuschinski Theater in Amsterdam tijdens het IDFA. Op de première waren enkele bekende Nederlandse aanwezig, waaronder Esther Ouwehand, Loretta Schrijver, Nico Koffeman en Antoinette Hertsenberg. Oprah Winfrey kondigde eind 2010 aan de film als één van de eerste drie films te vertonen op haar Oprah Winfrey Network .

Olifant Tai

Tai werd in 1966 gevangen uit het wild in Azië en speelde de rol van de mishandelde olifant Rosie in de film Water for Elephants. De olifant Tai werd volgens Animal Defenders International (ADI) mishandeld toen zij werd getraind. Undercover beelden uit 2005 bij het Amerikaanse olifantenverhuurbedrijf Have Trunk Will Travel laten zien hoe trainers de olifant onder meer elektroshocks geven en wordt geslagen met olifantenhaken. Gary Johnson, één van de oprichters van Have Trunk Will Travel verklaard: 'De olifanten werden tijdens de opnames van 'Water For Elephants' correct en met respect behandeld.'

Externe links

• Wilde Dieren de Tent Uit

Bronnen