Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Theorie
Met theorie wordt in de eerste plaats een systeem van denkbeelden of hypothesen bedoeld waarmee verschijnselen kunnen worden verklaard.
In een andere, niet wetenschappelijke context is het een geheel van de grondregels van een kunst of techniek.
Daarnaast is het ook mogelijk om over een theorie te spreken zonder dat die rekening moet houden met de werkelijkheid. Ook spreekt men over theoretiseren, wat theoretisch redeneren inhoudt.
In de wetenschap is een theorie een toetsbaar model (leer) ter verklaring van waarnemingen van de werkelijkheid. Het betreft hierbij de grondregels en beginselen van een bepaalde wetenschap (theoretisch). Wie louter de theoretische zijde van een wetenschap beoefent, en het praktische gedeelte buiten beschouwing laat, noemt men theoreticus (vrouwelijk : theoretica, meervoud : theoretici), het antoniem van practicus.
Algemeen
De juistheid van een theorie kan althans volgens vele wetenschapsfilosofen zoals Karl Popper nooit bewezen (geverifieerd) worden[1]. Dit komt doordat ongeacht het aantal bevestigende waarnemingen dat wordt gedaan, er nimmer kan worden uitgesloten dat de volgende waarneming een andere uitkomst zal geven. Als meerdere onafhankelijke waarnemers dezelfde waarneming doen, kan er overeenstemming worden bereikt over de juistheid van een dergelijke waarneming. Inductivisten meenden uit een eindig aantal van dergelijke waarnemingen universeel geldige uitspraken over de werkelijkheid te kunnen doen. Mensen welke begrijpend denken (beelddenken, niet-beredenerend denken), in het speciaal met het Aspergersyndroom, blijken in sommige gevallen (indien volledig doorgevoerd binnen het denken) wél met grote zekerheid uitspraken te kunnen doen.
Een goede theorie doet toetsbare voorspellingen. Deze voorspellingen worden getoetst aan waarnemingen. Als de voorspellingen overeenstemmen met de waarnemingen wint de theorie aan geloofwaardigheid.
Uit de geschiedenis van de wetenschap blijken veel theorieën ooit vervangen te worden door een andere. Meestal gebeurt dit als de eerste theorie wordt gefalsifieerd: de theorie doet voorspellingen die bij het experiment onjuist blijken. Een andere reden kan zijn dat de nieuwe theorie meer omvattend is. Volgens Thomas Kuhn spelen ook andere-niet rationele overwegingen een grote rol[2]. Een goede nieuwe theorie is in zekere zin consistent met zijn voorganger doordat hij ook de daarmee overeenstemmende waarnemingen dient te voorspellen.
Een natuurwetenschappelijke theorie kan worden getoetst met behulp van waarnemingen eventueel als resultaat van experimenten. Er zijn tot nu toe geen waarnemingen gedaan die in strijd zijn met de relativiteitstheorie. Hetzelfde geldt voor de theorie van de kwantummechanica.
Sommige theorieën zijn door experimenten weerlegd. Voorbeelden daarvan zijn de flogistontheorie en de theorie omtrent de werking van de ether.
Voorbeelden van theorieën
Belangrijke voorbeelden van theorieën zijn:[3]
- De theorie van het zonnestelsel van Copernicus
- De theorie van de bouw van de aarde van James Hutton
- De theorie van het ontstaan van de Aarde van Thomas Chamberlin
- De theorie van de opbouw van stof van Dalton
- De theorie van het vuur van Lavoisier
- De theorie van het licht van Huygens
- De relativiteitstheorie van Albert Einstein
- De theorie van de cel van Theodor Schwann
- De evolutietheorie van Charles Darwin
- De theorie van de ziektekiemen van Louis Pasteur
- De theorie van de bevolkingsgroei van Robert Malthus
- De theorie van het menselijk bewustzijn van Freud
- De theorie van de mens van Franz Boas
- Het dialectisch materialisme van Karl Marx
- ... en de economische meerwaardetheorie van Karl Marx
Literatuur
- Bersselaar, V. van den; Wetenschapsfilosofie in veelvoud, 2e druk, Coutinho Bussum 2003.
Zie ook
|
Zoek theorie op in het WikiWoordenboek. |
Bronvermelding
Bronnen, noten en/of referenties:
- º Popper K. Logik der Forschung. (Wenen, 1935)
- º Kuhn T. The structure of scientific revolutions. Chicago: University of Chicago Press, 1962. ISBN 0-226-45808-3
- º Trattner, E.R.; De bouwers van ons wereldbeeld, Servire Den Haag 1939.