Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Theorie: verschil tussen versies
Geen bewerkingssamenvatting |
|||
| (3 tussenliggende versies door 2 gebruikers niet weergegeven) | |||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
Een '''theorie''' is een geheel van [[denkbeeld]]en, [[hypothese]]n en [[verklaring]]en die in | Een '''theorie''' is een geheel van [[denkbeeld]]en, [[hypothese]]n en [[verklaring]]en die in onderlinge samenhang worden beschreven. In de [[wetenschap]] is een theorie een toetsbaar [[model (wetenschap)|model]] ter verklaring van [[waarneming]]en van de [[werkelijkheid]]. | ||
In de [[wetenschap]] is een | |||
== Algemeen == | == Algemeen == | ||
De [[juist]]heid van een theorie kan althans volgens vele [[wetenschapsfilosoof|wetenschapsfilosofen]] zoals [[Karl Popper]] nooit [[bewijs|bewezen]] ([[verificatiebeginsel|geverifieerd]]) worden<ref>Popper K. Logik der Forschung. (Wenen, 1935)</ref>. Dit komt doordat ongeacht het aantal bevestigende | De [[juist]]heid van een theorie kan althans volgens vele [[wetenschapsfilosoof|wetenschapsfilosofen]] zoals [[Karl Popper]] nooit [[bewijs|bewezen]] ([[verificatiebeginsel|geverifieerd]]) worden<ref>Popper K. Logik der Forschung. (Wenen, 1935)</ref>. Dit komt doordat ongeacht het aantal bevestigende waarnemingen dat wordt gedaan, er nimmer kan worden uitgesloten dat de volgende waarneming een andere uitkomst zal geven. Als meerdere [[onafhankelijk]]e waarnemers dezelfde waarneming doen, kan er [[overeenstemming]] worden bereikt over de juistheid van een dergelijke waarneming. [[Inductie (filosofie)|Inductivisten]] meenden uit een eindig aantal van dergelijke waarnemingen [[universeel]] geldige [[mening|uitspraken]] over de werkelijkheid te kunnen doen. Mensen welke [[begrijpend denken]] (beelddenken, niet-[[beredeneren]]d denken), in het speciaal met het [[Aspergersyndroom]], blijken in sommige gevallen (indien volledig doorgevoerd binnen het [[denken]]) wél met grote [[zekerheid]] uitspraken te kunnen doen. Dit komt doordat zonder [[woord]]en en beredeneringen wordt gedacht, middels begrippen, beelden en eerdere ervaringen, waarbij alles uit één geheel van mekaar ondersteunende en bevestigende begrippen komt. Dit geheel van begrippen is [[automatisch]] gevormd / verbeterd door het [[onderbewustzijn]]. Het [[bewustzijn]] wordt dan slechts gebruikt bij de betreffende [[intuïtie]], welke eveneens automatisch geschiedt. De meeste mensen hebben een beredenerend denken, waarbij afzonderlijke, [[rechtlijnige]], beknotte begrippen elkaar niet [[onderbouw]]en. | ||
Een goede theorie doet [[toetsing|toetsbare]] [[voorspelling]]en. Deze voorspellingen worden getoetst aan waarnemingen. Als de voorspellingen overeenstemmen met de waarnemingen wint de theorie aan | Een goede theorie doet [[toetsing|toetsbare]] [[voorspelling]]en. Deze voorspellingen worden getoetst aan waarnemingen. Als de voorspellingen overeenstemmen met de waarnemingen wint de theorie aan geloofwaardigheid. Het doel van de verklaring en voorspelling is het beheersen van het verschijnsel waarover de theorie iets zegt. | ||
Uit de [[geschiedenis]] van de wetenschap blijken veel theorieën ooit vervangen te worden door een andere. Meestal gebeurt dit als de eerste theorie wordt gefalsifieerd: de theorie doet voorspellingen die bij het [[experiment]] onjuist blijken. Een andere reden kan zijn dat de nieuwe theorie meer omvattend is. Volgens [[Thomas Kuhn]] spelen ook andere-niet [[ | Uit de [[geschiedenis]] van de wetenschap blijken veel theorieën ooit vervangen te worden door een andere. Meestal gebeurt dit als de eerste theorie wordt gefalsifieerd: de theorie doet voorspellingen die bij het [[experiment]] onjuist blijken. Een andere reden kan zijn dat de nieuwe theorie meer omvattend is. Volgens [[Thomas Kuhn]] spelen ook andere-niet [[ratio]]nele overwegingen een grote rol<ref>Kuhn T. The structure of scientific revolutions. Chicago: University of Chicago Press, 1962. ISBN 0-226-45808-3</ref>. Een goede nieuwe theorie is in zekere zin consistent met zijn voorganger doordat hij ook de daarmee overeenstemmende waarnemingen dient te voorspellen. | ||
Een [[Exacte wetenschappen|natuurwetenschappelijke]] theorie kan worden getoetst met behulp van waarnemingen eventueel als resultaat van experimenten. Er zijn tot nu toe geen waarnemingen gedaan die in strijd zijn met de [[relativiteitstheorie]]. Hetzelfde geldt voor de theorie van de [[kwantummechanica]]. | Een [[Exacte wetenschappen|natuurwetenschappelijke]] theorie kan worden getoetst met behulp van waarnemingen eventueel als resultaat van experimenten. Er zijn tot nu toe geen waarnemingen gedaan die in strijd zijn met de [[relativiteitstheorie]]. Hetzelfde geldt voor de theorie van de [[kwantummechanica]]. | ||
| Regel 48: | Regel 45: | ||
[[Categorie:Wetenschapsfilosofie]] | [[Categorie:Wetenschapsfilosofie]] | ||
[[Categorie:Wetenschapsgeschiedenis]] | [[Categorie:Wetenschapsgeschiedenis]] | ||
{{Stek}} | |||
Huidige versie van 15 mei 2020 om 18:07
Een theorie is een geheel van denkbeelden, hypothesen en verklaringen die in onderlinge samenhang worden beschreven. In de wetenschap is een theorie een toetsbaar model ter verklaring van waarnemingen van de werkelijkheid.
Algemeen
De juistheid van een theorie kan althans volgens vele wetenschapsfilosofen zoals Karl Popper nooit bewezen (geverifieerd) worden[1]. Dit komt doordat ongeacht het aantal bevestigende waarnemingen dat wordt gedaan, er nimmer kan worden uitgesloten dat de volgende waarneming een andere uitkomst zal geven. Als meerdere onafhankelijke waarnemers dezelfde waarneming doen, kan er overeenstemming worden bereikt over de juistheid van een dergelijke waarneming. Inductivisten meenden uit een eindig aantal van dergelijke waarnemingen universeel geldige uitspraken over de werkelijkheid te kunnen doen. Mensen welke begrijpend denken (beelddenken, niet-beredenerend denken), in het speciaal met het Aspergersyndroom, blijken in sommige gevallen (indien volledig doorgevoerd binnen het denken) wél met grote zekerheid uitspraken te kunnen doen. Dit komt doordat zonder woorden en beredeneringen wordt gedacht, middels begrippen, beelden en eerdere ervaringen, waarbij alles uit één geheel van mekaar ondersteunende en bevestigende begrippen komt. Dit geheel van begrippen is automatisch gevormd / verbeterd door het onderbewustzijn. Het bewustzijn wordt dan slechts gebruikt bij de betreffende intuïtie, welke eveneens automatisch geschiedt. De meeste mensen hebben een beredenerend denken, waarbij afzonderlijke, rechtlijnige, beknotte begrippen elkaar niet onderbouwen.
Een goede theorie doet toetsbare voorspellingen. Deze voorspellingen worden getoetst aan waarnemingen. Als de voorspellingen overeenstemmen met de waarnemingen wint de theorie aan geloofwaardigheid. Het doel van de verklaring en voorspelling is het beheersen van het verschijnsel waarover de theorie iets zegt.
Uit de geschiedenis van de wetenschap blijken veel theorieën ooit vervangen te worden door een andere. Meestal gebeurt dit als de eerste theorie wordt gefalsifieerd: de theorie doet voorspellingen die bij het experiment onjuist blijken. Een andere reden kan zijn dat de nieuwe theorie meer omvattend is. Volgens Thomas Kuhn spelen ook andere-niet rationele overwegingen een grote rol[2]. Een goede nieuwe theorie is in zekere zin consistent met zijn voorganger doordat hij ook de daarmee overeenstemmende waarnemingen dient te voorspellen.
Een natuurwetenschappelijke theorie kan worden getoetst met behulp van waarnemingen eventueel als resultaat van experimenten. Er zijn tot nu toe geen waarnemingen gedaan die in strijd zijn met de relativiteitstheorie. Hetzelfde geldt voor de theorie van de kwantummechanica.
Sommige theorieën zijn door experimenten weerlegd. Voorbeelden daarvan zijn de flogistontheorie en de theorie omtrent de werking van de ether.
Voorbeelden van theorieën
Belangrijke voorbeelden van theorieën zijn:[3]
- De theorie van het zonnestelsel van Copernicus
- De theorie van de bouw van de aarde van James Hutton
- De theorie van het ontstaan van de Aarde van Thomas Chamberlin
- De theorie van de opbouw van stof van Dalton
- De theorie van het vuur van Lavoisier
- De theorie van het licht van Huygens
- De relativiteitstheorie van Albert Einstein
- De theorie van de cel van Theodor Schwann
- De evolutietheorie van Charles Darwin
- De theorie van de ziektekiemen van Louis Pasteur
- De theorie van de bevolkingsgroei van Robert Malthus
- De theorie van het menselijk bewustzijn van Freud
- De theorie van de mens van Franz Boas
- Het dialectisch materialisme van Karl Marx
- ... en de economische meerwaardetheorie van Karl Marx
Literatuur
- Bersselaar, V. van den; Wetenschapsfilosofie in veelvoud, 2e druk, Coutinho Bussum 2003.
Zie ook
|
Zoek theorie op in het WikiWoordenboek. |
Bronvermelding
Bronnen, noten en/of referenties:
- º Popper K. Logik der Forschung. (Wenen, 1935)
- º Kuhn T. The structure of scientific revolutions. Chicago: University of Chicago Press, 1962. ISBN 0-226-45808-3
- º Trattner, E.R.; De bouwers van ons wereldbeeld, Servire Den Haag 1939.
Hulp genealogie en geschiedenis (Nederland)Deepl vertaler • Schrijfassistent VRT] • ChatGPT (Opgepast! Altijd verifiëren!)] • rephrase.info • paraphraser.io • paraphraser.io • scribbr.io •