Richard Strauss

Dit artikel valt onder beheer van Dorp:Luisterrijk.

Richard Strauss, schilderij van Max Liebermann

Richard George Strauss (München, 11 juni 1864 — Garmisch-Partenkirchen, 8 september 1949) was een Duitse componist en dirigent. Hij is niet verwant aan de Strauss walsenkoningen uit Wenen.

Levensloop

Jonge jaren

Bestand:Strauss3.jpg

foto van Richard Strauss

Richard Strauss was de zoon van de hoornvirtuoos van de Königlich Bayerische Hofkapelle Franz Joseph Strauss. Eerste lessen kreeg hij voor viool bij Benno Walter, voor piano bij Carl Niest en voor muziektheorie bij hofkapelmeester Friedrich Wilhelm Meyer. Richard ontpopte zich al vroeg als een muzikaal talent. In 1876 schreef hij zijn Festmarsch, op. 1, die samen met twee andere werken in 1881 gepubliceerd werd.

Vanaf 1882 studeerde hij aan de universiteit Filosofie en Kunstgeschiedenis.

Eerste werken

Na zijn debuut als dirigent aan het theater in Meiningen in 1884 werd hij op advies van de dirigent Hans von Bülow voor het seizoen 1881-1882 in München 2e kapelmeester naast Von Bülow zelf. Na een tussenengagement in 1886 als 3e kapelmeester aan het hoftheater in München, talrijke concertreizen en een assistentschap in 1889 bij de «Parsifal»-uitvoeringen tijdens het festival in Bayreuth, werd hij in 1889 groothertogelijke hofkapelmeester te Weimar.

Zijn eerste werken waren zogenaamde symfonische gedichten. Deze zijn te omschrijven als programmamuziek waarin een verhaal ('gedicht') te horen is. Sommige van de symfonische gedichten van Richard Strauss waren ook op bestaande gedichten of andere literaire werken gebaseerd. Een van de eerste symfonische gedichten van Richard Strauss was het vierdelige Aus Italien (1886). Daarna volgden Macbeth (1886-1888), Don Juan (eveneens 1888), Tod und Verklärung (1889-1890), Till Eulenspiegel (1895), Also sprach Zarathustra (1896), Don Quichote (1897), Ein Heldenleben (1897-1898).

Opera's

Richard Strauss legde zich vanaf 1893 tevens toe op het componeren van opera's. Zijn eerste opera's, Guntram (1893) en Feuersnot (1901), waren niet erg succesvol. De doorbraak kwam in 1905 met Salome, op de letterlijk in het Duits vertaalde tekst van het toneelstuk van Oscar Wilde, dat handelt over de onthoofding van Johannes de Doper. Het succes en de opbrengst van Salome waren gigantisch. Strauss heeft er zijn buitenhuis in Garmisch-Partenkirchen, in de Beierse Alpen, van gekocht. In dat huis is hij tot zijn dood in 1949 met zijn vrouw, de zangeres Pauline de Ahna (met wie hij sinds 10 september 1894 getrouwd was) blijven wonen.

Na verdere concertreizen naar Moskou, Barcelona, Amsterdam, Londen en Parijs werd Strauss in 1898 voor 10 jaren als 1e koninklijke hofkapelmeester in Berlijn aangesteld. In 1903 vond in Londen de eerste Richard-Strauss-week plaats. In 1908 werd hij tot algemeen muziekdirecteur van de Berlijnse hofopera benoemd.

Na Salome componeerde Strauss wederom een opera op een bewerking van Sophokles' drama: Elektra. Dit was tevens het begin van een zeer succesvolle samenwerking met de tekstdichter Hugo von Hofmannsthal.

Bestand:Richard Strauss by Emil Orlik 1916.jpeg

Richard Strauss in 1916, van Emil Orlik

Bij het componeren van zijn opera's en andere vocale muziek (liederen) ondervond hij veel steun van zijn vrouw, die een verdienstelijk sopraan was, en die hem daarom nuttige stemtechnische adviezen uit de eerste hand kon geven. Richard Strauss toonde in zijn opera's een grote voorliefde voor hoofdrollen door sopranen. In Der Rosenkavalier zijn de drie grootste rollen zelfs voor sopranen.

De derde grote opera van Strauss en Von Hofmannsthal was Der Rosenkavalier (1910), wellicht het allergrootste succes uit het leven van Strauss. De samenwerking met Von Hofmannsthal ging daarna verder in Ariadne auf Naxos, een opera in een opera.

In 1917 behoorde hij met Max Reinhardt en Hugo von Hoffmannsthal tot de medeoprichters van de Salzburger Festspiele.

Het laatste grote werk van de twee was Die Frau ohne Schatten. Na de voltooiing hiervan overleed Von Hofmannsthal. Strauss moest op zoek naar andere librettisten, maar een hechte samenwerking als met Von Hoffmansthal kwam niet meer tot stand.

Van 1919 tot 1924 was hij samen met Franz Schalk co-directeur aan de indertijd zojuist hernoemde Weense Staatsopera, gemarkeerd door de première van Die Frau ohne Schatten, door Strauss terecht zijn "laatste Romantische opera" genoemd (geschreven voor de oorlog, uitgevoerd erna). De lauwe ontvangst van dit werk in 1919 is waarschijnlijk dan ook te wijten aan alle gevolgen van het verlies van de Eerste Wereldoorlog in de samenleving.

Laatste jaren

Van 1933 tot 1935 was hij president van de zogenoemde Reichsmusikkammer en in 1936 componeerde hij de Olympische Hymne voor de Spelen in Berlijn. Er volgden veel internationale verplichtingen, onder andere in 1936 bij de Royal Philharmonic Society in Londen en voor de première van zijn Japanische Festmusik in Tokio in 1940.

Tegen het einde van zijn leven componeerde hij het symfonisch gedicht Metamorphosen en de Vier letzte Lieder (1948) op gedichten van onder meer Joseph von Eichendorff en Hermann Hesse, die in 1950 door Kirsten Flagstad in Londen in première gingen.

Hoewel Strauss geen natonaal-socialist of nazi was, leidde zijn tolerante en opportunistische houding ten opzichte van het naziregime voor en in de Tweede Wereldoorlog wereldwijd tot kritiek. Hoewel Strauss ook na de Tweede Wereldoorlog een gewaardeerd componist en dirigent bleef, is die kritiek nooit geheel weggenomen.

Overlijden

Richard Strauss overleed, met zijn vrouw en zoon aan zijn zijde, op 8 september 1949 in zijn huis in Garmisch-Partenkirchen. Dit huis bestaat tot op de dag van vandaag en behoort toe aan zijn nakomelingen. Het is niet voor het publiek toegankelijk.

Nederland

Richard Strauss trad als dirigent éénmaal in Nederland op. In Nederland was Willem Mengelberg een trouw pleitbezorger van zijn werken. Ein Heldenleben (1900) is zelfs aan zijn Concertgebouworkest opgedragen.

Stijl

Richard Strauss geldt met zijn orkestwerken als muzikale erfgenaam van Hector Berlioz en Franz Liszt en met zijn opera's als erfgenaam van Richard Wagner. Hij bezat een fabelachtige kennis van het orkest en een opmerkelijk talent om buitenmuzikale zaken in muziek om te zetten. Strauss bewerkte Berlioz' instrumentatieleer. Tot 1909 als avantgardist gevierd, werd hij later verweten tot de traditionele tonale structuren terug te zijn gekeerd, maar hij werd daardoor al tijdens zijn leven tot een legendarische klassieker. Zijn werk kenmerkt zich door briljante instrumentatie en rijke polyfonie en behoort tot het hoogtepunt van de muziek in de Late Romantiek.

Composities

Composities

Werken voor orkest

Symfonieën

Bestand:Timbre All Berlin Strauss 18091954 obl.jpg

Richard Strauss op een postzegel uit 1954

• 1880 1e Symfonie in d-klein, voor groot orkest
• 1883-1884 2e Symfonie in f-klein, voor groot orkest, op. 12
  1. Allegro ma Non Troppo
  2. Scherzo: Presto
  3. Andante Cantabile
  4. Finale: Allegro Assai, Molto Appassionato
• 1902-1903 Sinfonia domestica, voor groot orkest, op. 53
  1. Bewegt - Thema I - Thema II - Thema III
  2. Scherzo (Munter)
  3. Wiegenlied - Mäßig langsam
  4. Adagio - (Langsam)
  5. Finale (Sehr lebhaft)
• 1911-1915 Eine Alpensinfonie, voor orgel en groot orkest, op. 64
  1. Nacht
  2. Sonnenaufgang
  3. Der Anstieg
  4. Eintritt in den Wald
  5. Wanderung neben dem Bach
  6. Auf der Alm
  7. Auf dem Gletscher
  8. Auf dem Gipfel
  9. Vision
  10. Gewitter und Sturm
  11. Sonnenuntergang
  12. Ausklang
• 1925 Sinfonie zu drei Themen in Es-groot

Symfonische gedichten

• 1886 Aus Italien, symfonisch gedicht in G-groot, op. 16
  1. Auf der Campagna: Andante
  2. In Roms Ruinen: Allegro molto con brio
  3. Am Strande von Sorrent: Andantino
  4. Neapolitanisches Volksleben: Allegro molto
• 1886-1888 rev.1890 Macbeth, op. 23
• 1888 Don Juan, op. 20 - vrij naar het gelijknamig gedicht van Nikolaus Lenau uit 1851
• 1889-1890 Tod und Verklärung, op. 24
• 1895 Till Eulenspiegels lustige Streiche - ("Nach alter Schelmenweise - in Rondoform"), op. 28
• 1896 Also sprach Zarathustra, op. 30 - vrij naar Friedrich Nietzsche
  1. Einleitung
  2. Von den Hinterwäldlern
  3. Von der großen Sehnsucht
  4. Von den Freuden und Leidenschaften
  5. Das Grablied
  6. Von der Wissenschaft
  7. Der Genesende
  8. Das Tanzlied
  9. Nachtwandlerlied
• 1897 Don Quichote - ("Phantastische Variationen über ein Thema ritterlichen Charakters"), op. 35
  1. Introduzione
  2. Tema con varianzione (10 variaties)
  3. Finale
• 1897-1898 Ein Heldenleben, op. 40
  1. Der Held
  2. Des Helden Widersacher
  3. Des Helden Gefährtin
  4. Des Helden Walstatt
  5. Des Helden Friedenswerke
  6. Des Helden Weltflucht und Vollendung
• 1941-1942 Die Donau (fragment), voor groot orkest, gemengd koor en orgel

Ouvertures

• 1873 Ouvertüre „Hochlands Treue“, voor orkest
• 1876 Konzertouvertüre in h-klein, voor orkest
• 1876 Ouvertüre in e-klein „Ein Studentenstreich“, voor orkest
• 1876 Ouvertüre in Es-groot „Dom Sebastian“
• 1878 Ouvertüre in E-groot, voor orkest
• 1878-1879 Ouvertüre in a-klein, voor orkest
• 1883 Konzertouvertüre in c-klein, voor groot orkest

Concerten voor instrumenten (en orkest)

• 1880-1882 Concert in d-klein, voor viool en orkest, op. 8
  1. Allegro
  2. Lento ma Non Troppo
  3. Rondo: Prestissimo
• 1882-1883 Concert nr. 1 in Es-groot, voor hoorn en orkest, op. 11
  1. Allegro
  2. Andante
  3. Rondo: Allegro
• 1885-1886 Burleske d-klein, voor piano en orkest
• 1924-1925 Parergon zur «Symphonia Domestica», voor piano (linke hand) en orkest
• 1927 Panathenäenzug, symfonische etudes in vorm van een passacaglia voor piano (linkerhand) en orkest, op. 74
• 1942 Concert nr 2 in Es-groot, voor hoorn en orkest
• 1945 Concert D-groot, voor hobo en orkest
  1. Allegro moderato
  2. Andante
  3. Finale: Vivace - Allegro
• 1947 Duet-concertino, voor klarinet en fagot met strijkers en harp

De Burleske werd eerst Scherzo genoemd en kreeg geen opusnummer. Dirigent Hans von Bülow had het stuk voor onspeelbaar verklaard. Strauss vond dat onzin. Toen hij de partituut in 1890 aan zijn vriend Eugen d'Albert liet zien, een van de grootste pianisten uit die tijd en leerling van Franz Liszt, stond deze erop om het werk uit te voeren. Het is een vrolijk, bijzonder afwisselend muziekstuk, dat ongeveer 17 minuten duurt.

Andere werken

• 1876 Festmarsch in Es-groot, voor orkest, op. 1
• 1877 Andante in Bes-groot, voor orkest
• 1877 Andante cantabile in D-groot, voor orkest
• 1879 Romance in Es-groot, voor klarinet en orkest
• 1883 Romance in F-groot, voor cello en orkest
• 1884-1885 rev.1887 Festmarsch in D-groot, voor orkest
• 1886 Rhapsodie in cis-klein, voor piano en orkest
• 1888 Festmarsch in C-groot, voor groot orkest
• 1906 Militärmarsch in Es-groot, voor orkest, op. 57 Nr. 1 (opgedragen aan: keizer Wilhelm II van Duitsland)
• 1906 Kriegsmarsch in c-klein, voor orkest, op. 57 Nr. 2 (opgedragen aan: keizer Wilhelm II van Duitsland)
• 1913 Festliches Präludium, voor orgel en groot orkest, op. 61
• 1940 Japanische Festmusik, voor groot orkest - (Voor het feest van het 2600-jarig bestaan van het keizerrijk Japan)
• 1944-1945 Metamorphosen, voor 23 solostrijkers
• 1946 Symphonische Fantasie aus «Die Frau ohne Schatten», voor orkest

Werken voor harmonieorkest en blazers

• 1881 Serenade voor blazers in Es-groot, voor 13 blaasinstrumenten, op. 7
• 1884 Suite voor blazers in Bes-groot, voor 13 blazers, op. 4
  1. Allegretto
  2. Romanze
  3. Gavotte
  4. Introduktion und Fuge: Andante Cantabile - Fuge: Allegro Con Brio
• 1905 de Brandenburgsche Mars - Präsentiermarsch
• 1905 Militärischer Festmarsch (Königsmarsch), (opgedragen aan: keizer Wilhelm II van Duitsland) - 11.mp3 Königsmarsch van Richard Strauss
• 1905 Parademarsch Nr. 1 für das Regiment «Königsjäger zu Pferde»
• 1907 Parademarsch Nr. 2 für Kavallerie
• 1909 Feierlicher Einzug der Ritter des Johanniterordens, Investiturmars voor groot koper-ensemble en pauken (opgedragen aan: prins Wilhelm Eitel Frederik "Eitel Fritz" Christiaan Karel van Pruisen)
• 1924 Fanfare zur Eröffnung der Musikwoche der Stadt Wien im September 1924, voor 22 koperblazers en pauken
• 1924 Fanfare für die Wiener Philharmoniker, voor 22 koperblazers en pauken
• 1943 Festmusik für die Stadt Wien, voor 19 koperblazers en 5 pauken (ook in een bewerking voor harmonieorkest)
• 1943 Wiener Fanfare, voor 19 koperblazers en 5 pauken
• 1943 Sonatine voor blazers Nr. 1 in F-groot "Aus der Werkstatt eines Invaliden", voor 16 houtblazers
  1. Allegro Moderato
  2. Romanze und Menuett: Andante - Tempo Di Menuetto
  3. Finale: Molto Allegro
• 1944-1945 Sonatine (Sinfonie) voor blazers Nr. 2 in Es-groot "Fröhliche Werkstatt", voor 16 houtblazers
  1. Allegro Con Brio
  2. Andantino, sehr Gemächtlich
  3. Menuett: Etwas lebhaft - Cantabile
  4. Einleitung: Andante - Allegro

Cantates

• 1914 Tüchtigen stellt das schnelle Glück hoch empor, cantate op tekst van Hugo von Hoffmannsthal voor mannenkoor a capella

Toneelwerken

Bestand:Robert Sterl Schuch dirigiert Rosenkavalier.jpg

Robert Sterl - De dirigent Schuch dirigeert Der Rosenkavalier

Opera's

{

Bibliografie

• Eugen Schmitz: Richard Strauss als Musikdramatiker. Lewy, München 1907 (Digitalisat)
• Mathieu Schneider: Destins croisés. Du rapport entre musique et littérature dans les œuvres symphoniques de Gustav Mahler et Richard Strauss. Waldkirch: Edition Gorz 2005. ISBN 3-938095-02-4
• Julia Liebscher: Richard Strauss und das Musiktheater. Henschel-Verlag Berlin, 2005, ISBN-10 3894874880
• Stewart Gordon: A History of Keyboard Literature. Music for the Piano and its Forerunners, New York: Schirmer Books, 1996, 566 p.
• Mario Morini et Piero Ostali Jr., Piero Ostali jr: Cronologia dei film - Casa Musicale Sonzogno : Cronologie, Saggi, testimonianze, secondo volume, Milano: Casa Musicale sonzogno di Piero Ostali, 1995, 907 p.
• Gabriele E. Meyer: 100 Jahre Münchner Philharmoniker, München: Alois Knurr Verlag, 1994, 519 p.
• Susanne Rode-Breymann: Die Wiener Staatsopher in den Zwischenkriegsjahren - Ihr Beitrag zum zeitgenössischen Musiktheater, Tutzing: Hans Schneider Verlag, 1994, 485 p.
• Joachim Kaiser: Erlebte Musik; eine persönliche Musikgeschichte vom 18. Jahrhundert bis zur Gegenwart, Erster Band, München: List verlag, 1994, 464 p.
• Hans-Peter Rieschel: Komponisten und ihre Frauen, Droste Verlag, 1994, 234 p.
• John L. Holmes: Conductors on composers, Westport, Connecticut: Greenwood Press, 1993, 272 p.
• J. Loskill: "Sünden" auf der Sternen-Treppe : Yakov Kreizbergs ueppiges Salome -Dirigat in Mönchengladbach, in: Das Orchester, 41:144-5 N2 1993
• J. Bender: World Report San Francisco, Opera Canada 34:29 N3 1993
• M. Brug: Wüste Insel; komisch belebt : Strauss' Ariadne auf Naxos am Münchner Gärtnerplatztheater, in: Opernwelt 34:17 Mar 1993
• S. Mahlke: In der Nähe von Schnitzler, in: Opernwelt 34:30 Apr 1993
• Klassik Richard Strauss : Don Quixote; Don Juan; Till Eulenspiegel (Steven Isserlis, Violoncello; Cynthia Phelps, Viola; Minnesota Orchestra, Edo de Waart) (Virgin), Stereoplay N3:143 Mar 1993
• Paul Moor: A salute to Strauss - The San Francisco Opera does him proud, American Record Guide 56:35-6 N5 1993
• G. Satragni: Da Monaco di Baviera - L'ultima Elena egiziaca, Nuova Rivista Musicale Italiana 27:87-8 N1 1993
• Klassik Richard Strauss : Der Bürger als Edelmann (Suite), Divertimento (Orpheus Chamber Orchestra) (DG), Stereoplay N5:137 May 1993
• Imre Fabian: Kabuki als Ausstattungstheater : Strauss' Frau ohne Schatten, in: Opernwelt 34:10 Sep 1993
• Ludwig Lutz: Eisiges Bergmassiv : Augsburg wagt "Die Frau ohne Schatten", in: Oper und Konzert 31:18 Nov-Dec 1993
• G. Weiss: Erstes Licht auf wichtige Quelle : Ergänzung einer Lücke im Briefwechsel von Gustav Mahler und Richard Strauss, Oesterreichische Musikzeitschrift 48:81-5 Feb 1993
• E. Baker: Rococo harmony : designer Alfred Roller completed the trio that brought "Der Rosenkavalier" vividly to life, Opera News 57:12-15 Feb 13 1993
• H. Mauro: Jochanaans eitler Heldentod : Wiederaufnahme der "Salome" in Salzburg, in: Oper und Konzert 31:13 Sep 1993
• C.A. Heusch: Überzeugende Alternative : Richard-Strauss-Festival in San Francisco, in: Oper und Konzert 31:14 Sep 1993
• M. Kissler: Malven : Richard Strauss's letzte Rose!, Tempo N185:18-25 Jun 1993
• Walter Werbeck: "Macbeth" von Richard Strauss : Fassungen und Entstehungsgeschichte, Archiv für Musikwissenschaft 50:232-53 N3 1993
• John Ardoin: Notes on "Der Rosenkavalier", San Francisco Opera 71:14-15+ N2 1993
• N. Crory: San Francisco celebrates the music of Richard Strauss, Classical Music Magazine 16:29 N4 1993
• H. Mauro: Strauss war ein ganz besonderer Fall : Gesangsunterricht bei Hans Hotter, Oper und Konzert 31:26-8 Sep 1993
• A. Unger: Das Ringen mit musikalischer Geschichte : Gustav Mahler und Richard Strauss; zwei Unzeitgemäße im Banne Nietzsches, in: Neue Musikzeitung 42:47-8 Apr-May 1993

Externe links

• (de) Richard Strauss Institut Garmisch-Partenkirchen
• (de) Literatuur van en over Richard Strauss (Receptie en rezeptiegeschiedenis) in de cataloog van het Richard Strauss Institut Garmisch-Partenkirchen
• (de) Stamboom Richard Strauss
• (de) Filmsequentie van de Salzburger Festspiele 1932