Postzegels in Nederland

Koning Willem III en profil op de postzegels van 5 cent, 10 cent en 15 cent uit 1852

Nederland was wereldwijd bekeken vrij vroeg met het gebruik van postzegels. De eerste drie postzegels in Nederland, in de waarden 5, 10 en 15 cent, verschenen op 1 januari 1852. Deze waren ongetand, met de beeltenis van koning Willem III der Nederlanden.

Zowel de zegels en de staalgravure werden door J.W. Kaiser vervaardigd. De drukplaten werden door de Belgische graveur Jacob Wiener gegraveerd, die reeds eerder de drukplaten van de eerste Belgische postzegel (1849) had vervaardigd.

Voor de zegel van 15 cent is slechts één drukplaat gebruikt. Voor de twee andere waarden zijn wegens slijtage verschillende nieuwe drukplaten gemaakt.

In de periode van eind 1851 tot eind 1863 zijn in totaal 403.028 vellen postzegels gedrukt. De zegels zijn gedrukt in vellen van 100 stuks. In een vel zijn de zegels gegroepeerd in blokken van 25 stuks, met tussen deze blokken een papierbrug. Zodoende bestaan er brugparen met een witte strook van 1 cm tussen de zegels (horizontaal of verticaal). Paren, blokken en brugparen zijn zeldzaam, omdat de ongetande zegels vooraf door de loketbeambte van het vel werden geknipt. De zegels zijn gedrukt op papier met watermerk in de vorm van een posthoorn.

Het Museum voor Communicatie bezit de belangrijkste collectie van de eerste postzegelemissie van Nederland.

Postzegels in de wet

In november 1849 werd een wetsontwerp voor de nieuwe postwet ingediend waarin stond dat vanaf 1 januari 1851 vooruitbetaling van de portokosten ook met postzegels kon geschieden. Het wetsontwerp werd voorbereid onder de verantwoordelijkheid van de minister van Financiën Pieter Philip van Bosse en werd op 11 maart 1850 in behandeling genomen. Op 14 maart 1850 werd de nieuwe postwet door de Tweede Kamer aangenomen (47 stemmen voor, 17 tegen). De Eerste Kamer stemde met de wet in op 12 april 1850 (25 stemmen voor, 6 tegen). Het was al snel duidelijk dat de invoering van postzegels per 1 januari 1851 niet haalbaar was en in oktober 1850 werd in de Kamer besloten dat invoering per 1 januari 1852 zou plaatsvinden.

In de postwet werd onder andere vastgelegd:

• Monopolie van postzegels berust bij de Staat der Nederlanden
• Namaken of vervalsen van postzegels is strafbaar
• Tarief wordt bepaald door afstand en gewicht
• Inrichten van de postadministratie
• Vestigen van een (hulp)postkantoor in iedere gemeente
• Plaatsen van brievenbussen

Moesman herdrukken

Joh. A. Moesman heeft in 1895 van de oorspronkelijke drukplaat IV van de 10 cent herdrukken vervaardigd in verschillende kleuren op papier zónder watermerk. Deze herdrukken zijn dus gemakkelijk te herkennen. Van deze plaat waren in de periode oktober 1855 tot december 1856 21.000 vellen postzegels gedrukt. Een aantal versleten drukplaten is achtergebleven in het magazijn van de postzegelfabriek van 's Rijks Munt en in 1894 aan een smid verkocht om er gereedschap (beitels) van te maken. In strijd met de verkoopvoorwaarden is plaat IV van de 10 cent aan Moesman doorverkocht.

De herdrukken van Moesman zijn niet uitgegeven door de PTT en zijn dus geen postzegels. Toch zijn enkele exemplaren in januari 1896 gebruikt voor de frankering van een poststuk en gewoon door de PTT afgestempeld.

Zie ook

• Eerste postzegelemissie België
• Postwet 1850

Literatuur

• G.C.J.J. Ottenheym. Ontstaan en invoering van de eerste Nederlandse postzegels 1850-1852, 's-Gravenhage, Staatsbedrijf PTT, 1969
• J.J. Havelaar. Port betaald. Een cultuurgeschiedenis van de eerste Nederlandse postzegel 1852-2002, Walburg Pers, 2002. ISBN 90 5730 196 2

Externe verwijzingen

• Eerste Emissie 1852 Koning Willem 3 Nederland
• Musem voor Communicatie

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties: