Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Pesach

Uit Wikisage
Versie door Mendelo (overleg | bijdragen) op 29 jun 2013 om 19:49
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
Een gedekte tafel op sederavond

Pesach is een van de belangrijkere feesten in het jodendom. Met Pesach herdenkt men de bevrijding uit de slavernij in Egypte en de uittocht uit Egypte (’Exodus’).

Ten tijde van de tweede tempel te Jeruzalem waren Pesach, Sjavoeot (het Wekenfeest) en Soekot (Loofhuttenfeest) de drie grote feesten waarvoor de gelovigen naar Jeruzalem gingen.

Term

Het Hebreeuwse woord Pesach (‏פסח‎) betekent in Exodus 12:13 het „voorbijgaan aan”, „overslaan”, of „passeren” van de joodse huizen tijdens de tiende plaag over Egypte, waarbij de mannelijke eerstgeborenen van de eerstgeborenen van de mensen en van het vee overleden. De Hebreeërs werden daarvan gespaard omdat ze hun deurposten met een kenteken hadden voorzien (Exodus 12:27).

Tijd van de viering

Het feest der ongezuurde broden of Matsot, dat met Pesach begint, duurt zeven of acht dagen en begint op de avond van de 14e nisan die in maart of april kan vallen. In Israël eindigt het op de 21e nisan en daarbuiten op de 22e nisan.
Het feest vangt aan met één sederavond in Israël en twee erbuiten. Die maaltijd valt op de 14e Nisan, de dag dat het volle maan is en in de maand waarvan de 14e dag, van de nieuwe maan af gerekend, valt op of na de lente-equinox.

Later stelden de rabbijnen het vroegste tijdstip van de paasmaaltijd officieel vast op 19.00 uur. Het hele feest duurde vanaf die tijd zeven dagen.

Het paaslam van de familie of gemeenschap werd op de 14e Nisan (voorbereidingsdag) na het middaguur in de tempel geslacht, daarna meegenomen naar het onderkomen, gebraden en bij de maaltijd op 15 Nisan na 19.00 uur genuttigd.

Seder

Op de sederavond wordt uit de haggada gelezen, een boekje waarin de gebeurtenissen voor en tijdens de uittocht samengevat zijn, met uitleg voor kinderen en volwassenen.

Er worden liederen gezongen. De oudste zoon van een joodse familie moest volgens Exodus 12 worden ’gelost’. Alle eerstgeboren dieren werden verplicht geofferd, maar de eerstgeboren zonen werden door een plaatsvervangend offer daarvan gered. Tijdens de traditionele Pesachmaaltijd legt de vader of familieoudste de betekenis van het Pesach uit, en verwijst onder andere naar de ’lossing’ van de eerstgeboren zoon. Die vraagt dan wat dat allemaal betekent, waarop de vader Gods daden bij de uittocht, en het belang van de ’lossing’ in herinnering brengt. Het jongste kind stelt vier vragen:

  • „Waarom eten wij, anders dan alle andere avonden, matse?”
  • „Waarom zitten wij, anders dan alle andere avonden, niet rechtop?”
  • „Waarom is deze avond zo anders dan alle andere avonden?” en
  • „Waarom eten we, anders dan alle andere avonden, bittere kruiden?”)

Daarna wordt het pesachverhaal verteld.

Onder leiding van het oudste mannelijke gezinslid doen vier bekers wijn (of druivensap) de ronde en wordt een maaltijd (de sedermaaltijd) genuttigd volgens een vrij vaste ordelijke afloop (het woord seder betekent ook ’orde’.

Gedurende de hele Pesachweek, die bij sommige joden zeven dagen duurt en bij anderen acht, mag men volgens de religieuze voorschriften geen gerezen voedsel eten. In plaats van gewoon gegist brood eet men matses: ’ongerezen’, ’ongedesemde’ broden.

Naast het ongezuurd brood en het lam, schrijft de Bijbel ook het gebruik van bittere kruiden (maror) voor.

Tot slot worden een aantal psalmen als lofliederen gezongen, het Hallel.

Bijbelse achtergrond

In het Bijbelboek Exodus wordt beschreven hoe Mozes het volk in opdracht van God na op de dag af 430 jaar in Egypte van de slavernij bevrijdde, in de maand Aviv. De toenmalige farao weigerde hen te laten gaan, omdat het goedkope arbeidskrachten waren, maar na de tien plagen mocht het volk weg. Vervolgens wordt de doortocht door de Rode Zee (toen nog Schelfzee) beschreven en 40 jaar omzwervingen door de Sinaïwoestijn voordat het beloofde land Kanaän in bezit genomen mocht worden.

De avond voor de uittocht werd de Pesachtraditie ingesteld, gesteund door voorschriften die Mozes had gekregen (hoofdstuk 12): men moest met een bosje hysop bloed van een ’vlekkeloos’ geslacht lam smeren op beide deurposten en de bovendorpel; men moest staande en met reiskleren aan een maaltijd nuttigen van ongezuurd brood, en het gebraden vlees van het offerdier. Slaven mochten wel mee-eten, maar alleen als ze besneden waren. Dat gold ook voor vreemdelingen, bijwoners en dagloners. Het Pesach moest thuis, in de gezinskring, gevierd worden en er mocht geen stukje vlees naar buiten worden gebracht. Er mocht geen been van het dier gebroken worden. Het hele volk van Israël moest dit vieren.

De broodkoeken waren ongezuurd omdat het volk haastig moest vertrekken, zonder te kunnen wachten tot het deeg gerezen en volgens gewoonte bereid was (Exodus 12:39). Het moest ’s avonds of ’s nachts worden gegeten omdat het „een nacht van waken ter ere van de Here” (Exodus 12:42) zou zijn, omdat Hij hen die nacht Egypte had uitgeleid.

Geschiedenis

Na de tijd van koning Salomo hield men zich niet meer zou nauw aan de voorschriften en feesten. In 621 v.Chr. herstelde koning Josia de tempeldienst en ook het Pesach. De Mozaïsche voorschriften voor het feest werden opnieuw ingevoerd: bloed aan de deurpost en bovendorpel, reiskleren aan; het slachten van een lam ’tussen de avonden’, het eten van gebraden vlees met soms de ingewanden naast de kop gelegd, ongezuurd brood en bittere kruiden, soms een soort bruine vruchtenmoes. Wijn kwam er pas later bij. Tot aan de Babylonische ballingschap (ca. 470-400 v.Chr.) werd het feest met wisselend succes gevierd.

Na de ballingschap werd het Pesach opnieuw een pelgrimsfeest. Men kwam van overal voor een week naar Jeruzalem, waar de herbouwde tempel weer een prominente rol vervulde. Begrijpelijkerwijs stond de viering de eerste tijd in het teken van de terugkeer uit Babylonië, maar geleidelijk aan kwam het accent weer op de Exodus te liggen.

De sedermaaltijd

De hedendaagse maaltijd op de sederavond bevat een aantal vaste ingrediënten. Deze hebben een symbolische betekenis.

  • De ongezuurde broden (matsot) herinneren aan de haast waarmee de joden Egypte moesten verlaten (Exodus 12:39).
  • De bittere kruiden (maror) herinneren aan de bittere smaak van de slavernij (Exodus 1:4). Dikwijlswordt hiervoor mieriksworte gebruikt.
  • Het Pesachbord bevat ook steeds charoset, een mengsel uit appelen, rozijnen, amandelen en zoete wijn. Dit smaakt wel lekker, maar het uiterlijk ervan moet herinneren aan de klei waarmee de joden in hun slavenarbeid bakstenen moesten maken.
  • Radijsjes en peterselie worden in zout water gedoopt. Het zoute water verwijst naar de tranen van de onderdrukte slaven; de radijsjes en de peterselie staat voor de vruchten van het beloofde land.
  • Op het bord ligt ook een hard gekookt ei. De symbolische betekenis wordt op verschillende manieren verklaard. Het kan verwijzen naar het nieuwe leven.

Er worden vier bekers (glazen) wijn gebruikt. Deze verwijzen naar de vier woorden waarmee God in Exodus 6:6-7 beloofde dat hij het Joodse volk uit Egypte zou „uitleiden”, „redden”, „verlossen” en „nemen”. In Exodus 6:8 staat nog een belofte: „naar het land brengen”. De vraag of hierbij een vijfde beker wijn gebruikt diende te worden, leidde tot een compromis. De uiteindelijke vervulling van deze belofte zou pas plaatsvinden in de toekomst, on der de Messias. Een vijfde beker blijft daarom onaangeroerd staan. Deze werd bekend als ’de beker van Elia’. Er wordt verwacht dat Elia de Messias] zal aankondigen. Traditioneel opent men ook de deur om Elia binnen te laten. Dit gebruik stamt uit de Middeleeuwen. Geconfronteerd met het boosaardige verhaal dat joden een christelijk kind doden voor het Pesachritueel, openden joden de deur zodat iedereen de viering kon bekijken.

De maaltijd wordt besloten met het zingen van vrolijke liederen en met de wens:

„Volgend jaar in Jeruzalem”.
לשנה הבאה בירושלים
(Lesjana ha ba'a b'jerusjalajiem)

Pesach en het christendom

Christenen noemen Pesach vaak ’Pascha’ (Uitspraak: Pas·cha, niet Pasja). ’Pascha’ is het Aramese woord voor Pesach. In hedendaags Hebreeuws kreeg het woord ’Pascha’ de betekenis van het christelijke paasfeest, als contrast met het joodse Pesach. In de Oosters-orthodoxe Kerk verbond men het woord Pascha met het Griekse werkwoord pascho (dat ’lijden’ betekent), en voegden hiermee een bijkomende christelijke betekenis aan Pasen. Het Nederlandse woord ’Pasen’ is afgeleid van ’Pascha’. In een aantal andere talen zijn echter woorden in gebruik zoals (Engels:) Easter en (Duits:) Ostern, die duiden op andere invloeden op een aantal Paasgebruiken zoals die door vele christenen worden gevolgd, zoals de invloed van de Isjtar of Ostara-cultus.

Aangezien Jezus en zijn volgelingen zelf Pesach vierden, is er eind twintigste eeuw en begin eenentwintigste eeuw onder sommige groepen christenen een gebruik ontstaan — oorspronkelijk in Duitsland — om jaarlijks de sederavond te vieren met als doel zo ’dichter bij Jezus te staan’. Sommige christenen bediscussiëren of dit nieuwe gebruik wel gewenst is. Het jodendom zelf stelt dat de Pesachregels alleen van toepassing zijn op joodse mensen; het jodendom hekelt de externe uitdraging van religie.

Data

Het joodse Pesach duurt volgens de rabbijnse kalender zeven (in Israël) of acht (buiten Israël) dagen. Dit gebruik ontstond in de tijd toen men communicatie niet zo snel ging. De sederavond werd daarom buiten Israël op de tweede dag nog eens herhaald om zeker te zijn.

  • 2010: van de avond van 29 maart tot de avond van 05 of 06 april
  • 2011: van de avond van 18 april tot de avond van 25 of 26 april
  • 2012: van de avond van 06 april tot de avond van 13 of 14 april
  • 2013: van de avond van 25 maart tot de avond van 01 of 02 april
  • 2014: van de avond van 14 april tot de avond van 21 of 22 april
  • 2015: van de avond van 03 april tot de avond van 10 of 11 april
  • 2016: van de avond van 22 april tot de avond van 29 of 30 april

Kibboetsim

In de kibboetsim wordt samen met het Pesach ook de opstand in het getto van Warschau en de Israëlische onafhankelijkheidsstrijd herdacht.

Zie ook

Weblinks

The Catholic Encyclopedia (1917)  (en) Pasch or Passover, in: Catholic Encyclopedia, New York, Robert Appleton Company, 1907-1912. (vertaal via: Vertaal via Google translate)

Wikimedia Commons  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Passover op Wikimedia Commons.

rel=nofollow
rel=nofollow
rel=nofollow