Joodse kalender

De joodse jaartelling, joodse kalender of Hebreeuwse kalender (Hebreeuws: הלוח העברי / ha'loeach ha'iwri) rekent vanaf het jaar waarvan het jodendom aanneemt dat de schepping van de wereld heeft plaatsgevonden (de Anno Mundi).

Op grond van de Tenach wordt de schepping geacht te hebben plaatsgevonden in het jaar 3761 voor de gangbare jaartelling.

Het joodse jaar 5771 komt zodoende overeen met het algemene of Gregoriaanse jaar (sept./okt., tisjrie) 2010 - 2011.

Het nieuwe jaar begint op Rosj Hasjana, een gewichtige tweedaagse periode van gebed en inkeer, die in september of oktober van de gregoriaanse kalender valt.

Maankalender

In het jodendom hanteert men de maankalender. Een 'synodische' maand of lunatie duurt ca. 29,5 dagen waarbij de ene maand 29 en de andere maand weer 30 dagen duurt. Omdat er 12 joodse maanden zijn komt men hierdoor uit op 354 dagen oftewel men loopt 11 dagen achter op de zonnekalender met 365 dagen.

Dit lost men op door een schrikkelmaand in te voegen. De naam van de schrikkelmaand is tweede adar of kortweg adar 2.

In vroegere tijden liet men de maand beginnen "op basis van puur empirische observatie": de nieuwe-maansikkel moest zichtbaar worden te Jeruzalem. Evenzo voegde men op basis van observatie een schrikkelmaand toe wanneer dit nodig was. "Als . . . tegen het eind van het jaar werd opgemerkt dat het Pesach vóór de lente-equinox [omstreeks 21 maart] zou vallen, werd er verordend dat er vóór niesan een maand ingelast moest worden."^[1]

Omstreeks het jaar 359 (gregoriaanse jaartelling) werd de kalender gestandaardiseerd door Hillel II met behulp van de cyclus van Meton: in een telkens terugkerende periode van 19 jaar wordt zeven keer een schrikkelmaand toegevoegd en wel in het 3e, 6e, 8e, 11e, 14e, 17e en 19e jaar. Deze schrikkelmaand heeft in de regel 30 dagen (op één na die 29 dagen telt) waardoor men na 19 jaar in de pas loopt met de zonnekalender.

Volgorde

De volgorde van de joodse maanden kan op twee manieren plaatsvinden. Ter onderscheiding worden deze soms aangeduid als de 'godsdienstige' en de 'burgerlijke' kalender.

Volgens de Thora

Deze is gebaseerd op wat daarover in de Thora door God aan Mosje (Mozes) en Aharon (Aäron) indertijd is opgedragen.
In Sjemot (Exodus) 12:1-2 staat: "Hasjem (God) zei tegen Mosje en Aharon, nog in Egypte: ‘Voortaan moet deze maand bij jullie de eerste maand van het jaar zijn.’" Dit had betrekking op de uittocht uit Egypte door de Israëlieten die in de lente plaatsvond.

Deze indeling begint zodoende in het voorjaar:

niesan - valt in maart/april
ijar - valt in april/mei
siewan - valt in mei/juni
tammoez - valt in juni/juli
aaw - valt in juli/augustus
elloel - valt in augustus/september
tisjrie - valt in september/oktober
chesjwan - valt in oktober/november
kisleew - valt in november/december
teweet - valt in december/januari
sjewat - valt in januari/februari
adar - valt in februari/maart
adar 2 (in schrikkeljaren) - valt in maart/april

Volgens de Misjna

In de Misjna (mondelinge leer) wordt de joodse kalender met vier nieuwjaarsfeesten beschreven. De bekendste betreft Rosj Hasjana (het hoofd van het jaar) en begint op 1 tisjrie. De overige in de Misjna beschreven nieuwjaarsfeesten zijn Toe Biesjwat (het nieuwjaar van de bomen), het niet meer gevierde nieuwjaar van de koningen en pelgrims, en het nieuwjaar voor het brengen van de tienden van het vee.

Vandaag de dag volgt men de Misjna en begint het jaar met de maand tisjrie (de zevende maand volgens de Thora); bij de joodse jaartelling gaat men hiervan uit: