Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Jodenvervolging in Venlo
De Jodenvervolging in Venlo begon in feite al in 1933.[1] Vanaf dat jaar kwamen regelmatig Duitse joden de grens over die in Nederland een veilig heenkomen zochten.
Achtergrond
Gezien de ligging van Venlo aan de grens met Duitsland, is het niet vreemd dat de stad al in een vroeg stadium te maken kreeg met de gevolgen van jodenhaat in Duitsland. Ook in Venlo waren joden niet welkom, omdat er sterk moest worden bezuinigd in de samenleving waardoor er geen geld was voor opvang van vreemdelingen.
In een groot deel van Limburg was het ten opzichte van de Randstad relatief makkelijk om onder te duiken. Venlo was daarin een uitzondering. Terwijl de omringende dorpen betrekkelijk veel joden wisten te redden van vervolging, overleefden minder dan de helft van de in Venlo wonenden joden de Holocaust.[2]
Chronologie van gebeurtenissen
1941
Aanvankelijk stelde het gemeentebestuur, onder leiding van burgemeester Bernard Berger zich nog welwillend op tegen de joden, maar toen hij op 23 februari 1941 onder dwang van de bezetter een document voor aanmeldingsplicht moest ondertekenen, trad hij uit onvrede af.[3] De nieuwe burgemeester Jo Zanders had minder moeite met de nieuwe richtlijnen voor bestuur en bleef burgemeester totdat Venlo bevrijd werd.
1942
Op 1 juli 1942 wisten vier joden te vluchten. Zij zouden via Frankrijk in Zwitserland terecht zijn gekomen. Het betrof een vrouw met haar twee dochters en een man. De man zou volgens een schrijven van het Rode Kruis op 13 december 1945 niet meer in leven zijn. Ook de vrouw was in Frankrijk overleden, maar haar dochters hadden Zwitserland wel bereikt.[4]
Op 24 juli 1942 werd deken Jules van Oppen, lid van de LO, opgeroepen zich te verantwoorden voor zijn oproep om geen nationaal-socialistische films te bezoeken. Na te zijn opgepakt, werd hij naar de Sicherheitsdienst in Maastricht gebracht, vanwaar hij Kamp Amersfoort werd overgebracht. Op 16 januari 1943]] werd hij vervolgens naar Kamp Vught gebracht, waar hij precies een maand later overleed.[5]
Eind juli en augustus 1942 werd een bisschoppelijke circulaire in de Venlose kerken voorgelezen, waarin werd gewezen op de erbarmelijke omstandigheden van joden. Daarop volgde op 2 augustus een razzia in heel Nederland op katholieke joden. In Venlo werden waarschijnlijk een paar zusters opgepakt.[6]
Op 25 augustus 1942 werd het eerste transport van joden uit Venlo uitgevoerd. In totaal bevonden zich 32 joodse Venlonaren op dat transport, die naar de Sicherheitsdienst in Maastricht leidde. 28 van hen werden verder vervoerd naar Westerbork, vier van hen werden in Maastricht vrijgelaten.[7]
Op 2 oktober 1942 werden laat in de avond vier leden van het gezin Goudsmit-Harff op de Noord-Binnensingel, alsmede mevrouw Goudsmit-Cohn met twee kinderen op de Vleesstraat, door de Venlose politie in bewaring gesteld. Later die nacht werden nog eens drie personen door de politie naar het bureau gebracht. De volgende dag werden negen van de tien personen naar het Huis van bewaring in 's-Hertogenbosch gebracht.[8]
Tegen het einde van 1942 werden negen joden opgepakt. Twee ervan werden diezelfde avond nog vrijgelaten, de andere zeven bleven op het politiebureau vastzitten. De volgende dag werden zij met de Maas-Buurtspoorweg op transport gezet naar Kamp Westerbork. De rekening voor het vervoer werd betaald door de gemeente Venlo betaald. Vervolgens werden zij op 16 november 1942, in een groep van in totaal 761 personen, naar Auschwitz vervoerd.[9]
1943
In november 1943 stelt het gemeentebestuur een lijst op van joden die op dat moment nog in de stad aanwezig zijn. Deze lijst wordt vervolgens aan de Duitse bezetter overhandigd, die actief op zoek gaat naar deze mensen.[10]
Zigeuners
Niet alleen de joden werden vervolgd. Ook Sinti en Roma werden het slachtoffer van nazi-Duitsland. In Venlo waren geen Roma woonachtig, wel Sinti. Op 14 mei 1944 vaardigde de Befehlshaber der Sicherheits Polizei een bevel uit aan de Nederlandse politiecommandeurs om een opgave samen te stellen van alle zigeuners, inclusief kinderen, die zich in het gebied bevonden. Onder zigeuner werd destijds verstaan "alle personen, in den regel van buitenlandsche afkomst en geen Nederlander, die op grond van uiterlijk, zeden en gewoonten als zigeuners of zigeunerhalfbloeden kunnen worden aangemerkt, zoomede alle die naar geaardheid der zigeuners rondtrekken". Men kreeg bevel om iedereen die aan deze omschrijving voldeed aan te houden en naar Kamp Westerbork te brengen. Op het woonwagenkamp Kleine Heide (tegenwoordig nog steeds een woonwagenkamp, bovenop de steilrand) werden op 16 mei 22 personen opgepakt, die dezelfde avond nog in Kamp Westerbork aankwamen. De oudste was 55 jaar, de jongste slechts twee maanden oud. In totaal werden in heel Nederland 565 personen opgepakt.
Drie dagen later vertrok het merendeel van deze groep naar Auschwitz met het 64e transport. In totaal vonden circa 23.000 zigeuners de dood in Birkenau, waar zij vanuit Auschwitz terecht kwamen. Op 2 augustus 1944 werd Birkenau opgeheven. De nog levenden, bijna 3000 in totaal, vonden de dood in de gaskamers.
Monument
In februari 1999 werd voor het - inmiddels afgebroken - stadskantoor van Venlo in het binnenstadskwadrant Q4 een monument onthuld ter nagedachtenis aan de joden die zijn omgekomen tijdens de Holocaust. Dit monument werd rond 2010 verwijderd aangezien het stadskantoor werd gesloopt. Het bevindt zich momenteel in opslag bij een gemeentelijke opslagplaats. Vooralsnog is onduidelijk wat er met de gedenksteen zal gebeuren.[11][12]
Zie ook
- Synagoge (Venlo)
- Bombardementen op Venlo
- Bevrijding van Venlo en Blerick
- Bernard Berger
- Jo Zanders
- Jules van Oppen
Literatuur
- Herman van Rens, Vervolgd in Limburg: Joden en Sinti in Nederlands-Limburg tijdens de Tweede Wereldoorlog (2013)
- Gerrit van der Vorst, Een diepzwarte sluier (2015)
- Bernalda Tillemans & Elisabeth Prégardier, Luise Löwenfels: een 'vergeten' martelares (1998)
- Leo Brueren, Authentieke verhalen van mensen uit de regio Venlo: over oorlog, bevrijding en thuiskomst, 1944-1945 (1995)
- Martien Blondel, Die Swaere Noodt, dagboek uit de frontstad Venlo (1980)
- Gerrit Gommans, Leven in oorlog, Blerick ’40 – ’45 (1984)