Jo Bovenkerk

MEE BEZIG

Johanna 'Jo' Elisabeth Hendrika Bovenkerk (Amsterdam 28 maart 1905 - aldaar 5 april 2005) was een Nederlandse communiste.

EN HAAG - 'Betrokkenen worden door . . . geprezen om hun hulpvaardigheid en menslievendheid. In het laatste opzicht prefereert men de vrouw boven de man, hoewel zij feller communistisch gezind is.' Dat schrijft de BVD in 1947 over Jo Maas-Bovenkerk en haar man. 48 Jaar later moet Jo Maas (90) zelf een beetje lachen om dat citaat.

SYTSKE VAN AALSUM15 juli 1995, 0:00

Als eerste in een lange rij zag zij gisteren haar BVD-dossier in op het ministerie van binnenlandse zaken. Na haar krijgen 250 leden van de Vereniging Voorkom Vernietiging (VVV) de komende tijd inzage in hun dossier.

Na vier jaar procederen, was het gisteren zover. In gezelschap van dochter Karien Maas en VVV-voorzitter Roger Vleugels, betrad Jo Maas de bibliotheek van het ministerie, waar het hoofd documentatie het verzegelde BVD-dossier opensneed: “Ik kom u straks weer halen, en dan maak ik het in uw bijzijn ook weer dicht.”

Het dossier, 48 velletjes, blijkt lang niet volledig: namen (zoals hierboven) en data ontbreken en complete alinea's zijn 'weggelakt'. Veel uittreksels ook van oorspronkelijk documenten. Op 6 augustus 1953 wordt enkel gemeld: 'Betrokkene komt voor op de verzendlijst Congreskrant NVB (Nederlandse Vrouwenbeweging, red.) voor 40 exemplaren'. Jo Maas, na lezing: “Daar weet ik niets meer van.”

Het oudste stuk dateert uit 1947. De CVD (voorloper van de BVD) wijst de politie van Amsterdam (waar Jo Maas toen woonde) er op, dat zij en haar man oud Spanje-strijders zijn: 'Zij diende van april '37 tot september '38 als verpleegster in het Spaanse leger.' De BVD blijft haar dat, zo blijkt, tot in lengte van dagen nadragen.

In 1947 wordt haar levensloop tegen het licht gehouden: Jo Bovenkerk studeert Duits aan de universiteit en trouwt met Henk Maas. Ze ontvangt dagelijks twee exemplaren van De Waarheid en in haar huis 'worden bijna elke avond tot na middernacht bijeenkomsten gehouden'. 'Het is opmerkelijk', schrijft de inlichtingendienst, 'dat de naaste familieleden zeer anti-communistisch zijn. Ze zitten meer in de protestants-christelijke hoek, gericht op de AR'.

De dienst beschikte toen niet over een foto van Jo Maas en geeft een signalement: 'Lengte 1 meter 62, mannelijk type, vrij lomp figuur, loopt met grote passen, schoenmaat 42, beschaafde stem.' Dochter Karien Maas: “Hoe weten zij nou jouw schoenmaat?”. Roger Vleugels: “Waar kocht jij je schoenen, Jo?” Jo Maas: “Het lezen is in ieder geval een bron van vreugde.”

- Vervolg op pagina 3.

'BVD bedient zich van roddel en achterklap' Belangrijkste vragen blijven na lezing nog onbeantwoord VERVOLG VAN PAGINA 1

Een volgende uittreksel meldt dat 'betrokkene' zich in 1947 aansloot bij de CPN. Jo Maas: “Dat klopt niet, ik was al lid vóór de Spaanse burgeroorlog.” De BVD bedient zich volgens haar af en toe gewoon van roddel en achterklap. Meldt bijvoorbeeld ten onrechte dat ze met iemand verloofd was. Een beetje gepikeerd: “Niet alleen de buren hebben dus gekletst.”

In 1964 voert de BVD haar ineens op als 'Jopie'. Zij werkt inmiddels als lerares Duits op het lyceum in Enkhuizen. Deze dochter van een plantersfamilie (Jo Maas: 'Mijn vader was zeeman'), zo schrijft de BVD, 'zou communistisch georiënteerd zijn, doch daar weinig van laten blijken'.

Dat klopt, vertelt dochter Karien: “Zeker toen ze nog geen vaste aanstelling had, ging ze daar heel voorzichtig mee om. De Waarheid werd in gesloten couvert opgestuurd, en als we bezoek kregen, moest ik soms wel een uur op De Waarheid zitten.” Op 20 februari 1969 meldt de BVD dat 'betrokkene' is gesignaleerd op een CPN-vergadering in Enkhuizen. Een achteraf verbaasde Jo Maas: “Natuurlijk was ik lid, maar ik wist niet dat dat bekend was.”

Kort daarna, na haar pensionering, verhuisde Jo Maas naar Amsterdam. Haar BVD-dossier verhuisde keurig mee naar de plaatselijke inlichtingendienst. Jo Maas wordt actief binnen de CPN-afdeling Slotermeer. De BVD noteert nauwgezet welke vergaderingen zij bezocht, hoelang ze bleef en of ze ook wat opmerkte: 'Na de koffiepauze nam Jo Maas het woord'. Wát ze zei, vermeldt het dossier niet. Jo Maas: “Je zou toch willen weten, wie alles doorgaf.”

Jo Maas was destijds actief in de vredesbeweging, dus zitten in haar dossier ook oproepen aan vrouwenorganisaties om gezamenlijk te praten over 'de gevaren van de kernwapenoorlog'. Haar bemoeienissen met actiegroep 'Stop de Neutronenbom' zijn eveneens nauwlettend gevolgd. Inapril 1982 stapt Jo Maas uit de CPN en verdwijnt ze uit het gezichtsveld van de BVD.

Na twee uur zit de toegewezen 'inzagetijd' erop: het hoofd documentatie komt de papieren weer ophalen. Jo Maas had zich van tevoren weinig illusies gemaakt. De BVD had haar immers geschreven, dat ze twee documenten niet zou kunnen inzien. Dus wist Jo Maas dat ze geen antwoord zou krijgen op twee voor haar belangrijke vragen.

Die vragen luiden: Wáárom weigerde de gemeenteraad van Dordrecht in 1958 haar aanstelling aan de HBS, wie had hen ingeseind dat ze 'te nauwe banden' had met de CPN? En wáárom kwam haar moeder in 1945 overstuur thuis en waarschuwde ze haar: 'Ik zoek je niet op hoor, als je in de gevangenis komt'. Jo Maas weet zeker dat de BVD hierachter zit.

Toch vindt Jo Maas het bezoek aan Den Haag de moeite waard: “Ik ben meer te weten gekomen, dan ik zelf wist. Maar het is mesjogge dat je zo gevolgd wordt, tot aan 1982 toe. Het verbaast me ook, dat de BVD een infiltrant had bij de CPN in Slotermeer, het was zo'n kleine groep mensen. En waarom sommige namen wel, en anderen niet genoemd?”

Voor Jo Maas blijven er na lezing zoveel vragen over, dat zij bezwaar zal aantekenen bij het ministerie van binnenlandse zaken. Zij wil de oorspronkelijke documenten inzien. Roger Vleugels van VVV: “Er ontbreekt zeker iets. Iemand die ze zó volgen, heeft ook moeilijkheden gehad bij sollicitaties.” Jo Maas: “Er zijn mensen die dankzij de BVD veel meer narigheid hebben beleefd dan ik.”

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties