Giulio Antonio Santori

Giulio Antonio Santori (1532–1602) (ook: Santorio, Santoro) was een grootinquisiteur van de Roomse Inquisitie. In de tijd van Giordano Bruno riep de naam van Santori doodsangst op en werd enkel gefluisterd. Tientallen jaren leidde hij de Inquisitie met woord en daad. Vandaag is hij vrijwel vergeten. Sinds de archieven van de Inquisitie geopend werden in 1998, werd onderzoek mogelijk. De onderzoeker Peter Godman uit Nieuw-Zeeland was de eerste die toegang kreeg tot de archieven.

Vroege leven en carrièrebegin

Santori werd geboren in 1532 in Caserta, in een periode van grote moeilijkheden in de katholieke kerk. Hij groeide op in het Zuid-Italiaanse stadje Caserta en werd er jurist.

Als jongeman gaf hij zich over aan gokspelen en vrouwen. Later gaf hij dit leventje en zijn lucratieve werk als jurist op om de protestanten te bestrijden. Als vicaris-generaal van Caserta werd hij de eerste inquisiteur van Zuid-Italië. Regelmatig trok hij zich terug in een kapel in de hoek van zijn tuin, om te bidden en zich te geselen voor hij disputen met de lutheranen moest voeren. Hij beschreef hoe hij een heerlijke gloed en sterkte voelde om zelfs voor het katholieke geloof te sterven. Met al zijn kracht en de macht van zijn ambt probeerde hij „deze pest” van het protestantisme te verdrijven.

Hij voelde daardoor de haat van het volk en voelde zich door de ketters vervolgd.

Paus Paulus IV kende een vrijwel onbegrensde macht toe aan de inquisitie. Deze gevreesde inquisiteur werd paus in 1555. Zijn rechterhand was kardinaal Ghislieri, de eerste man in Rome die de titel Grootinquisiteur mocht voeren. In slechts vier jaar verbrandden ze tienduizenden boeken en tientallen ketters.

In 1559 lag de paus op sterven. Een woedende menigte bestormde de zetel van de inquisitie en bevrijdde de gevangenen. De nieuwe paus beperkte de macht van de inquisitie.

Santori stijgt in de hiërarchie

In 1563 werd Santori op audiëntie geroepen bij de door hem zeer gerespecteerde inquisiteur Ghislieri. Anders dan hij verwachtte, werd hij zelf gearresteerd omdat men hem ervan verdacht te hebben meegewerkt aan twee aanslagen tegen Ghislieri.

Na maanden gevangenschap bleek dat de aanklacht tegen Santori het resultaat was van een samenzwering tegen hem. Ghislieri, onder de indruk van de jonge inquisiteur, liet hem vrij. Een jaar later werd Ghislieri paus en noemde zich Pius V. Dit werd een keerpunt voor Santori: de voormalige grootinquisiteur zorgde er vanaf nu voor dat er niets in Santori’s weg werd gelegd. Santori werd bisschop en kort daarna, toen hij pas midden dertig was, kardinaal. Ghislieri benoemde Santori in de hoogste rangen van de inquisitie.

Onder Ghislieri en Santori werden de ketterprocessen een groot schouwspel. In de hoofdkerk van de Benedictijnen, de Santa Maria sopra Minerva, vinden zelfs de bisschoppen en kardinalen nauwelijks een zitplaats bij de groots opgezette autodafés, die een paar maal per jaar plaatsvinden.

Onder diegenen die voor de inquisitie verschijnen, zijn de voormalige samenzweerders tegen Santori: op zaterdag 15 juni 1569 werd Ortensio Abbaticchio opgehangen wegens zijn lastercampagne tegen Santori. Kort daarna werd monseigneur Pallantiero onthoofd, die voordien Santori’s aanklager en cipier was geweest.

In 1572 overleed Pius V (Ghislieri), maar Santori’s macht bleef toenemen. In 1583 wordt hij grootinquisiteur. In deze positie krijgt hij bijna meer macht dan de paus. Als efficiënte bureaucraat zet hij het systeem van inquisitoir onderzoek op punt. In de manuscripten valt op dat Santori na verloop van tijd steeds groter en lelijker begint te schrijven. Dit wijt men aan een oogkwaal, waarmee hij sinds 1570 te kampen heeft.

Santori bleef wel 40 jaar actief in het Heilig Officie. Dit was mogelijk door een slim opgezet systeem van helpers en informanten. Eén van hen was Francisco Peña uit Spanje, de hoogste rechter van de Romeinse Rota, de Vaticaanse rechtbank. Hij is een van de belangrijkste adviseurs in de zaak tegen Giordano Bruno. Een andere helper is Robertus Bellarminus, de meest vooraanstaande katholieke theoloog uit die tijd.

Streven naar pauselijke macht

Santori, die als grootinquisiteur reeds een immense macht had, wenst in 1592 zelf paus te worden. Het werd een van de stormachtigste conclaven in de geschiedenis. Santori’s tegenstanders lijken in de minderheid en het lijkt vrijwel zeker dat Santori paus wordt. De minderheid van tegenstanders tegen Santori slaagt erin de angst op te wekken voor een nieuw schisma in de kerk. Uit diplomatieke overwegingen kiezen de kardinalen Santori’s grootste rivaal, Ippolitto Aldobrandini, als paus.

Santori, Peña en Bellarminus ondertekenen het vonnis van Giordano Bruno in januari 1600. Twee jaar later, in 1602, overlijdt Santori. Tijdens zijn ambtsperiode werd het protestantisme teruggedreven uit Italië. Hij werd als grootinquisiteur opgevolgd door Robertus Bellarminus.

Bronnen, noten en/of referenties

The Secret Inquisition, Ziegler Film Productions, Documentary Series, in samenwerking met L.E. Vison Film- und Fernsehproduktion GmbH, ZDF, ARTE, ontwikkeld met het MEDIA programma van de Europese Unie en de Mitteldeutsche Medienförderung. 2007.   (en) Giulio Antonio Cardinal Santorio op catholic-hierarchy.org