Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Fipronilcrisis: verschil tussen versies

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
(https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Fipronilcrisis&oldid=49723461 18 aug 2017 Riki 6 aug 2017 2a02:1811:d0e:7100:94c6:727a:e295:1ac9)
 
(https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Fipronilcrisis&oldid=49850840 6 sep 2017)
 
(2 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
{{actueel}}
De '''fipronilcrisis''' of de '''eiercrisis''' is een [[voedselschandaal]] dat aan het licht kwam in [[2017]]. [[Ei (voeding)|Kippeneieren]] en afgeleide producten in 17 landen bleken het voor de mens schadelijke [[insecticide]] [[fipronil]] te bevatten. De handel in eieren werd hierdoor ernstig getroffen.<ref>{{Citeer web |url= http://www.standaard.be/cnt/dmf20170806_03005023|titel= Duitsland roept België op het matje over kippencrisis|auteur= |uitgever= De Standaard|datum= 2017-08-6|bezochtdatum=2017-08-8}}</ref>
De '''fipronilcrisis''' of de '''eiercrisis''' is een [[voedselschandaal]] dat aan het licht kwam in [[2017]]. [[Ei (voeding)|Kippeneieren]] (en afgeleide producten) in 17 landen bleken het [[insecticide]] [[fipronil]] te bevatten. De handel in eieren werd hierdoor ernstig getroffen.<ref>{{Citeer web |url= http://www.standaard.be/cnt/dmf20170806_03005023|titel= Duitsland roept België op het matje over kippencrisis|auteur= |uitgever= De Standaard|datum= 2017-08-6|bezochtdatum=2017-08-8}}</ref>


== Geschiedenis ==
== Geschiedenis ==
Uit een rapport van het Belgische [[Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen]] (FAVV) blijkt dat de Nederlandse overheid reeds in november 2016 op de hoogte was van de problematiek van fipronil en het gebruik ervan in de Nederlandse pluimveesector.<ref>https://nos.nl/artikel/2187384-kabinet-zei-bewust-niets-over-fipronil-tip-van-vorig-jaar.html</ref><ref>http://www.knack.be/nieuws/belgie/al-in-november-2016-sporen-van-fipronil-in-nederlandse-eieren/article-normal-886461.html</ref><ref>https://www.nvwa.nl/onderwerpen/biociden/fipronil-in-eieren/fipronil-vragen-en-antwoorden-consumenten</ref>  
=== Nederland en België ===
Het Belgische [[Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen]] (FAVV) stelt in een chronologisch overzicht van 9 augustus 2017<ref>[https://static.tijd.be/upload/Chronologie_FAVV_5936748-165376.pdf Chronologie onderzoek fipronil] (pdf), FAVV 9 augustus 2017, p. 12.</ref> dat uit nota's van de Nederlandse NVWA aan haar minister blijkt dat de Nederlandse overheid al in november 2016 op de hoogte was van de problematiek van fipronil en het gebruik ervan in de Nederlandse pluimveesector. De NVWA stelt zelf dat het in november 2016 een anonieme tip kreeg, maar dat er op dat moment geen aanwijzingen waren voor acute risico's.<ref>https://www.nvwa.nl/onderwerpen/biociden/vraag-en-antwoord/kennis-nvwa-fipronil-in-eieren</ref>


Op 1 juni 2017 bracht een Belgische pluimveehouder het FAVV ervan op de hoogte dat er mogelijk een probleem is met fipronil. Het FAVV stelde een onderzoek in.<ref>[http://www.standaard.be/cnt/dmf20170807_03006600 Hoe het eierschandaal uitdijt], De Standaard, geraadpleegd op 7 augustus 2017</ref> Op 2 juli werd fipronil gevonden in een pluimveebedrijf in [[Sint-Niklaas]].
Op 1 juni 2017 bracht een Belgische pluimveehouder na eigen onderzoek het FAVV ervan op de hoogte dat er mogelijk een probleem was met het gebruik van fipronil in de pluimveehouderij. Het FAVV stelde naar aanleiding hiervan een onderzoek in.<ref>[http://www.standaard.be/cnt/dmf20170807_03006600 Hoe het eierschandaal uitdijt], De Standaard, geraadpleegd op 7 augustus 2017</ref> Op 2 juli werd fipronil gevonden in een pluimveebedrijf in [[Sint-Niklaas]]. Een waarschuwing voor mogelijke besmetting van Nederlandse pluimveebedrijven werd reeds op 19 juni door het Belgische FAVV aan de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) doorgegeven.<ref>[https://www.bnr.nl/nieuws/zorg/10327188/eierproblematiek-al-op-19-juni-bekend-bij-nvwa bnr.nl, 3 augustus 2017, 'Eierproblematiek al op 19 juni bekend bij NVWA']</ref> Er werd ook bericht dat met fipronil besmette eieren mogelijk reeds in 2016 in de handel waren gekomen.<ref>[http://www.ad.nl/binnenland/gifeieren-mogelijk-ook-in-2016-verkocht~a0691f20/ ad.nl, 'Gifeieren mogelijk ook in 2016 verkocht']</ref>


Een waarschuwing voor mogelijke besmetting van Nederlandse pluimveebedrijven werd reeds op 19 juni door het Belgische FAVV aan de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) doorgegeven.<ref>[https://www.bnr.nl/nieuws/zorg/10327188/eierproblematiek-al-op-19-juni-bekend-bij-nvwa bnr.nl, 3 augustus 2017, 'Eierproblematiek al op 19 juni bekend bij NVWA']</ref> Er werd ook bericht dat met fipronil besmette eieren mogelijk reeds in 2016 in de handel kwamen.<ref>[http://www.ad.nl/binnenland/gifeieren-mogelijk-ook-in-2016-verkocht~a0691f20/ ad.nl, 'Gifeieren mogelijk ook in 2016 verkocht']</ref>
Het feit dat deze voor mensen [[vergif|toxische]] stof niet systematisch door de Belgische en Nederlandse controleorganen werd opgespoord maar pas na een eigen interne controle door een Belgisch pluimveebedrijf werd ontdekt, lokte verontwaardiging uit.<ref>[http://www.standaard.be/cnt/dmf20170807_03006577 Poppelmonde, Jef, ''Ook Nederland controleerde nooit op fipromil'', De Standaard, 7 augustus 2017]</ref><ref> [http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/1.3042004 Huyghebaert, Pieterjan, Cardoen, Sandra en De Wolf, Ludwig, Midden mei wist niemand dat er zich een probleem zou stellen met fipronil, VRT, Deredactie, 8 augustus 2017]</ref> De laattijdige, gebrekkige en tegenstrijdige communicatie van zowel het Belgische [[Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen]] (FAVV) als de Nederlandse [[Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit]] (NVWA) zorgden voor verwarring en onrust bij politici, consumenten(organisaties) en pluimveehouders.<ref>[https://www.parool.nl/binnenland/vakbonden-helpen-werknemers-pluimveesector~a4509298/live?timestamp=1502806980000&offset=60 Artikelenreeks, Het Parool, 3 augustus-8 augustus 2017]</ref><ref>[http://www.standaard.be/cnt/dmf20170809_03010159 ''Minister Ducarme haalt uit naar Nederlanders; Directeur FAVV: "Altijd geprobeerd duidelijk te communiceren"'', De Standaard, 9 augustus 2017]</ref>


Op 20 juli 2017 deed de Belgische [[Justitie]] een inval in [[Weelde]] bij het bedrijf ''Poultry-Vision''.<ref>[https://www.agriholland.nl/nieuws/artikel.html?id=193773 AgriHolland 26 juli]</ref><ref>[https://www.lltb.nl/nieuwsberichten/website/2017/07/update-fipronil-in-eieren LLTB-bericht 28 juli]</ref><ref>[https://www.pluimveeweb.nl/artikelen/2017/07/eieren-mogelijk-vergiftigd-fipronil/ pluimveeweb.nl, 'Inval in het Belgische Weelde']</ref>
Op 20 juli 2017 deed de Belgische [[Justitie]] een inval in [[Weelde]], bij het bedrijf [[Poultry-Vision]] dat de fipronil aan het [[Barneveld (gemeente)|Barneveld]]se bedrijf [[Chickfriend]] had geleverd.<ref>[https://www.agriholland.nl/nieuws/artikel.html?id=193773 AgriHolland 26 juli]</ref><ref>[https://www.lltb.nl/nieuwsberichten/website/2017/07/update-fipronil-in-eieren LLTB-bericht 28 juli]</ref><ref>[https://www.pluimveeweb.nl/artikelen/2017/07/eieren-mogelijk-vergiftigd-fipronil/ pluimveeweb.nl, 'Inval in het Belgische Weelde']</ref>


De [[Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit]] (NVWA) maakte op 22 juli 2017 bekend dat ze de verboden toepassing in de pluimveesector aan het onderzoeken was, zeven bedrijven waren geblokkeerd wegens besmetting van hun [[Ei (voeding)|eieren]] met het voor de mens schadelijke insecticide fipronil. Van drie daarvan werden de eieren teruggehaald bij de handel.<ref>[https://www.nvwa.nl/nieuws-en-media/nieuws/2017/07/22/nvwa-onderzoekt-gebruik-fipronil-in-pluimveesector Rapport NVWA 22 juli 2017]</ref> Het voor kippenstallen toegestane bestrijdingsmiddel tegen [[bloedluis]] ''Dega 16'', een natuurlijk product op basis van [[menthol]] en [[eucalyptus]], bleek door een Belgisch bedrijf te zijn vermengd met fipronil. De Nederlandse [[Vof]] ''Chickfriend'' gebruikte willens en wetens dit mengsel bij honderden pluimveebedrijven in Nederland, België en Duitsland.<ref>[https://www.demorgen.be/binnenland/hoe-twee-joviale-kerels-ons-in-fipronilcrisis-stortten-b0b2c241/De Morgen, 8 augustus 2017, ''Hoe twee joviale kerels ons in fipronilcrisis stortten'']</ref><ref>[https://www.nrc.nl/nieuws/2017/08/04/bedrijf-chickfriend-kocht-bewust-verboden-gif-12371943-a1568946 nrc.nl, 'Bedrijf Chickfriend kocht bewust verboden gif']</ref><ref>[http://www.telegraaf.nl/dft/nieuws_dft/28915057/__Chickfriend_had_ook_Duitse_klanten__.html Chickfriend_had_ook_Duitse_klanten ]</ref> Als gevolg daarvan raakten de eieren daar besmet met het voor mensen schadelijke fipronil.<ref>[http://rivm.nl/Onderwerpen/F/Fipronil_in_eieren RIVM] over fipronil in eieren </ref>
De [[Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit]] (NVWA) maakte op 22 juli 2017 bekend dat ze de verboden toepassing in de pluimveesector aan het onderzoeken was. Zeven bedrijven waren inmiddels geblokkeerd wegens besmetting van hun [[Ei (voeding)|eieren]] met fipronil. Van drie daarvan werden de eieren teruggehaald bij de handel.<ref>[https://www.nvwa.nl/nieuws-en-media/nieuws/2017/07/22/nvwa-onderzoekt-gebruik-fipronil-in-pluimveesector Rapport NVWA 22 juli 2017]</ref> Het voor kippenstallen toegestane bestrijdingsmiddel tegen [[bloedluis]] ''[[Dega 16]]'', een natuurlijk product op basis van [[menthol]] en [[eucalyptus]], bleek door Poultry-Vision te zijn vermengd met het fipronil. De Nederlandse [[Vof]] Chickfriend bleek willens en wetens dit mengsel te hebben gebruikt bij honderden pluimveebedrijven in Nederland, België en Duitsland.<ref>[https://www.demorgen.be/binnenland/hoe-twee-joviale-kerels-ons-in-fipronilcrisis-stortten-b0b2c241/De Morgen, 8 augustus 2017, ''Hoe twee joviale kerels ons in fipronilcrisis stortten'']</ref><ref>[https://www.nrc.nl/nieuws/2017/08/04/bedrijf-chickfriend-kocht-bewust-verboden-gif-12371943-a1568946 nrc.nl, 'Bedrijf Chickfriend kocht bewust verboden gif']</ref><ref>[http://www.telegraaf.nl/dft/nieuws_dft/28915057/__Chickfriend_had_ook_Duitse_klanten__.html Chickfriend_had_ook_Duitse_klanten ]</ref> Als gevolg daarvan raakten de eieren daar besmet met fipronil.<ref>[http://rivm.nl/Onderwerpen/F/Fipronil_in_eieren RIVM] over fipronil in eieren </ref>


Consumptie van die eieren werd na het ontdekken van de vervuiling door de instanties afgeraden, ze werden uit de verkoop genomen.<ref>[http://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2186052-nvwa-chef-wees-terughoudend-met-eten-eieren.html ''[[Nieuwsuur]]'' 1 augustus 2017]</ref> De NVWA publiceerde op haar website een lijst van [[eicode]]s van de betrokken pluimveebedrijven.<ref>[https://www.nvwa.nl/onderwerpen/biociden/fipronil-in-eieren NVWA] over Fipronilcrisis</ref>  
Consumptie van die eieren werd na het ontdekken van de vervuiling door de instanties afgeraden, ze werden uit de verkoop genomen.<ref>[http://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2186052-nvwa-chef-wees-terughoudend-met-eten-eieren.html ''[[Nieuwsuur]]'' 1 augustus 2017]</ref> De NVWA publiceerde op haar website een lijst van [[eicode]]s van de betrokken pluimveebedrijven.<ref>[https://www.nvwa.nl/onderwerpen/biociden/fipronil-in-eieren NVWA] over Fipronilcrisis</ref>


In België stelden oppositiepartijen [[Groen (partij)|Groen]] en [[Socialistische Partij Anders|sp.a]] zich vragen bij de communicatie door het FAVV, dat in juni op de hoogte was van een Belgisch pluimveebedrijf dat mogelijk door een fipronil-besmetting was getroffen, maar dit nog wekenlang stilhield.<ref>[http://www.telegraaf.nl/buitenland/28856490/__Oppositie_Belgie_wil_spoedberaad__.html oppositie België wil spoedberaad over eieren ]</ref> Tijdens de in spoedzitting bijeengekomen Kamercommissies Landbouw en Volksgezondheid op 9 augustus stelde de Belgische minister van landbouw [[Denis Ducarme|Ducarme]] dat België de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) drie keer heeft aangemaand voor het informatie kreeg over Chickfriend en dat dit de eerder opgelopen vertraging in het onderzoek verklaart.<ref>http://www.ad.nl/buitenland/belgie-moest-nederland-drie-keer-aanmanen-voor-info-over-fipronil~a15ed553/</ref>
In België stelden oppositiepartijen [[Groen (partij)|Groen]] en [[Socialistische Partij Anders|sp.a]] zich vragen bij de communicatie door het FAVV, dat in juni op de hoogte was van een Belgisch pluimveebedrijf dat mogelijk door een fipronil-besmetting was getroffen, maar dit nog wekenlang stilhield.<ref>[http://www.telegraaf.nl/buitenland/28856490/__Oppositie_Belgie_wil_spoedberaad__.html oppositie België wil spoedberaad over eieren ]</ref> Tijdens de in spoedzitting bijeengekomen Kamercommissies Landbouw en Volksgezondheid op 9 augustus stelde de Belgische minister van landbouw [[Denis Ducarme|Ducarme]] dat België de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) drie keer had aangemaand voor het informatie kreeg over Chickfriend en dat dit de eerder opgelopen vertraging in het onderzoek verklaarde.<ref>http://www.ad.nl/buitenland/belgie-moest-nederland-drie-keer-aanmanen-voor-info-over-fipronil~a15ed553/</ref>


Ook [[Duitsland]] is getroffen door het schandaal. Volgens het ministerie van Landbouw zijn "minstens drie miljoen besmette eieren" geleverd aan bedrijven in het land. Supermarktketens als REWE en Aldi haalden verdachte eieren uit de winkelrekken.<ref>[http://www.landbouwleven.be/1224/article/2017-08-05/fipronil-eieren-de-zaak-gaat-door-belgie-nederland-en-duitsland Fipronil in eieren: de zaak gaat door in België, Nederland en Duitsland], Landbouwleven, geraadpleegd op 9 augustus 2017</ref>  
De Nederlandse [[Onderzoeksraad voor Veiligheid]] besloot op 8 augustus 2017 een onderzoek te starten.<ref>[https://www.onderzoeksraad.nl/nl/onderzoek/2352/onderzoek-vanwege fipronil-in-voedselketen Onderzoeksraad voor Veiligheid ]</ref> Circa 200 bedrijven werden door de NVWA in Nederland geblokkeerd en honderden miljoenen eieren werden vernietigd.<ref>[https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-26991-488.html?zoekcriteria=%3fzkt%3dUitgebreid%26pst%3dTractatenblad%257CStaatsblad%257CStaatscourant%257CGemeenteblad%257CProvinciaalblad%257CWaterschapsblad%257CBladGemeenschappelijkeRegeling%257CParlementaireDocumenten%26vrt%3dfipronil%26zkd%3dInDeGeheleText%26dpr%3dAfgelopenWeek%26spd%3d20170823%26epd%3d20170823%26sdt%3dDatumPublicatie%26ap%3d%26pnr%3d1%26rpp%3d10&resultIndex=1&sorttype=1&sortorder=4 Verslag schriftelijk overleg Tweede Kamer 18 augustus 2017 ]</ref> Ruim 1,5 miljoen kippen werden geruimd.<ref>[https://zoek.officielebekendmakingen.nl/ah-tk-20162017-2463.html?zoekcriteria=%3fzkt%3dUitgebreid%26pst%3dTractatenblad%257CStaatsblad%257CStaatscourant%257CGemeenteblad%257CProvinciaalblad%257CWaterschapsblad%257CBladGemeenschappelijkeRegeling%257CParlementaireDocumenten%26vrt%3dfipronil%26zkd%3dInDeGeheleText%26dpr%3dAfgelopenWeek%26spd%3d20170823%26epd%3d20170823%26sdt%3dDatumPublicatie%26ap%3d%26pnr%3d1%26rpp%3d10&resultIndex=3&sorttype=1&sortorder=4 Beantwoorde Kamervragen 18 augustus 2017 ]</ref> In een brief aan de Tweede Kamer op 10 augustus schreven minister Schippers en staatssecretaris Van Dam dat het kabinet bewust geen melding had gemaakt van een melding bij de NVWA in november 2016 tijdens een bevraging door de Kamer een week eerder, omdat de tip deel uitmaakte van een al lopend strafrechtelijk onderzoek.<ref>https://nos.nl/artikel/2187384-kabinet-zei-bewust-niets-over-fipronil-tip-van-vorig-jaar.html</ref> De woning van de klokkenluider werd 11 augustus doorzocht.<ref>[http://www.telegraaf.nl/binnenland/28908433/__Verdachte__ik_ben_tipgever__.html Klokkenluider ]</ref>Op dezelfde dag pakte de NVWA de beide bestuurders van Chickfriend op en doorzocht diverse panden.<ref>[https://www.nrc.nl/nieuws/2017/08/10/huiszoekingen-in-nederland-en-belgie-vanwege-eiercrisis-a1569510 Bestuurders Chickfriend opgepakt in onderzoek naar fipronilschandaal]</ref>


In Nederland besloot de [[Onderzoeksraad voor Veiligheid]] op 8 augustus 2017 een onderzoek te starten.<ref>[https://www.onderzoeksraad.nl/nl/onderzoek/2352/onderzoek-vanwege fipronil-in-voedselketen Onderzoeksraad voor Veiligheid ]</ref> Op 9 augustus riep de [[Partij voor de Dieren]] de Tweede Kamer op om terug te komen van reces vanwege de doofpot-beschuldigingen.<ref>[http://www.telegraaf.nl/binnenland/28887846/___Kamer_moet_terug_van_reces___.html PvdD wil kamer terug van reces (9 augustus 2017)]</ref> Op 10 augustus eiste de tweede kamer opheldering over de aanpak van de eiercrisis. In een brief aan de Tweede Kamer op 10 augustus schreven minister Schippers en staatssecretaris Van Dam dat het kabinet bewust geen melding had gemaakt van een melding bij de NVWA in november 2016 tijdens een bevraging door de kamer een week eerder, omdat de tip deel uitmaakte van een al lopend strafrechtelijk onderzoek.<ref>https://nos.nl/artikel/2187384-kabinet-zei-bewust-niets-over-fipronil-tip-van-vorig-jaar.html</ref> De woning van de klokkenluider werd 11 augustus doorzocht.<ref>[http://www.telegraaf.nl/binnenland/28908433/__Verdachte__ik_ben_tipgever__.html  Klokkenluider ]</ref>Op dezelfde dag pakte de NVWA de beide bestuurders van Chickfriend op en doorzocht diverse panden.<ref>[https://www.nrc.nl/nieuws/2017/08/10/huiszoekingen-in-nederland-en-belgie-vanwege-eiercrisis-a1569510 Bestuurders Chickfriend opgepakt in onderzoek naar fipronilschandaal]</ref>
Op 11 augustus verscheen het Advies volksgezondheidsrisico's fipronil, deel 1 ei en ei-producten van het NVWA.<ref>[https://www.nvwa.nl/onderwerpen/biociden/documenten/risicobeoordeling/voedselveiligheid/archief/2017m/advies-volksgezondheidsrisicos-fipronil-deel-1-ei-en-ei-producten Advies volksgezondheidsrisicos fipronil deel 1 ei en ei-producten]</ref>


Op 11 augustus 2017 verscheen het Advies volksgezondheidsrisico's fipronil, deel 1 ei en ei-producten van het NVWA.<ref>[https://www.nvwa.nl/onderwerpen/biociden/documenten/risicobeoordeling/voedselveiligheid/archief/2017m/advies-volksgezondheidsrisicos-fipronil-deel-1-ei-en-ei-producten Advies volksgezondheidsrisicos fipronil deel 1 ei en ei-producten]</ref>
Op 23 augustus gaf de Nederlandse regering aan oud-minister [[Winnie Sorgdrager]] opdracht om de fipronilcrisis te onderzoeken.<ref>[http://www.nu.nl/binnenland/4891547/oud-minister-sorgdrager-gaat-onderzoek-besmette-eieren-leiden.html Oud-minister Sorgdrager gaat onderzoek naar besmette eieren leiden ]</ref>


Op 11 augustus bleken in tientallen landen besmette eieren te zijn aangetroffen, waaronder [[Zwitserland]] en [[Volksrepubliek China|China]] ([[Hongkong]]).<ref>[http://www.nu.nl/buitenland/4876682/crisis-met-besmette-eieren-treft-zeker-zeventien-landen.html Crisis met besmette eieren treft zeker zeventien landen], NU.nl, 11 augustus 2017</ref>
=== Andere landen ===
Ook [[Duitsland (hoofdbetekenis)|Duitsland]] werd getroffen door het schandaal. Volgens het ministerie van Landbouw waren "minstens drie miljoen besmette eieren" geleverd aan bedrijven in het land. Supermarktketens als REWE en Aldi haalden verdachte eieren uit de winkelrekken.<ref>[http://www.landbouwleven.be/1224/article/2017-08-05/fipronil-eieren-de-zaak-gaat-door-belgie-nederland-en-duitsland Fipronil in eieren: de zaak gaat door in België, Nederland en Duitsland], Landbouwleven, geraadpleegd op 9 augustus 2017</ref>


Het [[Zuid-Korea|Zuid-Koreaanse]] ministerie van landbouw meldde op 14 augustus 2017 dat verhoogde concentraties fipronil in eieren werden vastgesteld. Deze eieren bleken afkomstig te zijn van leghenbedrijven uit Cheorwon County en [[Namyangju]], twee gebieden in de omgeving van de Zuid-Koreaanse hoofdstad  [[Seoel|Seoul]].<ref>https://us.invertalia.net/news/fipronil-contaminated-eggs-detected-at-another-farm-in-south-korea-8296</ref>
Op 11 augustus bleken in nog eens tientallen landen besmette eieren te zijn aangetroffen, waaronder [[Zwitserland]] en [[Volksrepubliek China|China]] ([[Hongkong]]).<ref>[http://www.nu.nl/buitenland/4876682/crisis-met-besmette-eieren-treft-zeker-zeventien-landen.html Crisis met besmette eieren treft zeker zeventien landen], NU.nl, 11 augustus 2017</ref>


De EU-ministers van landbouw zullen op 5 september 2017 tijdens een bijeenkomst in [[Tallinn]] overleggen over het fipronil-schandaal. Op aandringen van de Duitse overheid werd de initieel afgesproken datum met enkele weken vervroegd.<ref>https://nos.nl/artikel/2188623-eu-ministers-gaan-eerder-over-fipronil-schandaal-praten.html</ref><ref>https://www.eu2017.ee/political-meetings/AGRIFISH</ref>
Het [[Zuid-Korea|Zuid-Koreaanse]] ministerie van landbouw meldde op 14 augustus dat verhoogde concentraties fipronil in eieren werden vastgesteld. Deze eieren bleken afkomstig te zijn van leghenbedrijven uit Cheorwon County en [[Namyangju]], twee gebieden in de omgeving van de Zuid-Koreaanse hoofdstad [[Seoel|Seoul]].<ref>https://us.invertalia.net/news/fipronil-contaminated-eggs-detected-at-another-farm-in-south-korea-8296</ref>
 
Ook heeft het NVWA bevestigd dat fipronil is aangetroffen in geïmporteerde eieren uit Polen en dat die in Nederland worden gebruikt in onder andere restaurants en in Poolse winkels worden verkocht.<ref>[https://www.ad.nl/binnenland/nvwa-bevestigt-ook-fipronil-in-geeniuml-mporteerde-eieren-uit-polen~a4644eb1/ NVWA bevestigt ook fipronil in geïmporteerde eieren uit Polen]</ref>
 
Op 5 september 2017 kwam naar buiten dat fipronil al in 45 landen is aangetroffen in eieren of eierproducten.<ref>[http://www.nu.nl/lifestyle/4908248/fipronilbesmetting-al-in-45-landen-aangetroffen.html Fipronilbesmetting al in 45 landen aangetroffen  ]</ref>


== Waargenomen concentraties fipronil==
== Waargenomen concentraties fipronil==
Volgens Martin van den Berg, hoogleraar toxicologie aan de Universiteit Utrecht, Martijn Katan, hoogleraar voedingsleer aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en Ivonne Rietjens, toxicoloog aan de Wageningen Universiteit, is de kans op gezondheidsproblemen na consumptie van met fipronil verontreinigde eieren klein.<ref>https://www.evmi.nl/mensen-en-bedrijven/kans-fipronil-eieren-gezondheidsproblemen-oplevert-is-uiterst-klein/</ref> Ook volgens prof. Tytgat, Departement Farmaceutische en Farmacologische Wetenschappen aan de [[Katholieke_Universiteit_Leuven|universiteit van Leuven]], heeft men bij een normale consumptie (maximaal 8 eieren per dag) niets te vrezen.<ref>[https://www.demorgen.be/politiek/eiercrisis-wordt-regeringszaak-be7c7432/ Eiercrisis wordt regeringszaak], ''De Morgen'', 9 augustus 2017</ref>
Volgens diverse [[toxicologie|toxicologen]] in België en Nederland is de kans op gezondheidsproblemen na consumptie van met fipronil verontreinigde eieren klein<ref>https://www.evmi.nl/mensen-en-bedrijven/kans-fipronil-eieren-gezondheidsproblemen-oplevert-is-uiterst-klein/</ref> en heeft men bij een normale consumptie (maximaal 8 eieren per dag) niets te vrezen.<ref>[https://www.demorgen.be/politiek/eiercrisis-wordt-regeringszaak-be7c7432/ Eiercrisis wordt regeringszaak], ''De Morgen'', 9 augustus 2017</ref>


Fipronil wordt geclassificeerd door de [[Wereldgezondheidsorganisatie]] (WHO) als een 'Class II moderately hazardous pesticide', en heeft een rat acute oral [[LD50]] van 97 mg/kg. De veiligheidsnorm voor fipronil wordt bepaald door de [[Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid]] (EFSA), die de [[Aanvaardbare dagelijkse inname|aanvaardbare dagelijkse inname]] (ADI) heeft gezet op 0,0002 milligram fipronil per kilogram lichaamsgewicht en de [[Acute referentiedosis|acute referentiedosis (ARfD)]] op 0,009 milligram per kilogram lichaamsgewicht.<ref>https://www.nvwa.nl/onderwerpen/biociden/documenten/risicobeoordeling/voedselveiligheid/archief/2017m/advies-volksgezondheidsrisicos-fipronil-deel-1-ei-en-ei-producten</ref>  
De veiligheidsnorm voor fipronil wordt bepaald door de [[Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid]] (EFSA), die de [[Aanvaardbare dagelijkse inname|aanvaardbare dagelijkse inname]] (ADI) heeft gezet op 0,0002 milligram fipronil per kilogram lichaamsgewicht en de [[Acute referentiedosis|acute referentiedosis (ARfD)]] op 0,009 milligram per kilogram lichaamsgewicht, of omgerekend 0,72mg fipronil voor een volwassen persoon van 80 kg.<ref>https://www.nvwa.nl/onderwerpen/biociden/documenten/risicobeoordeling/voedselveiligheid/archief/2017m/advies-volksgezondheidsrisicos-fipronil-deel-1-ei-en-ei-producten</ref>


De [[Maximale residulimiet|maximale residulimiet]] (MRL) voor fipronil op basis van ''VERORDENING (EU) Nr. 1127/2014 VAN DE COMMISSIE'' van 20 oktober 2014 is 0,005 mg/kg voor eieren. Dit is de productnorm voor eieren. Voor het in werking treden op 1 januari 2016 van de strengere normen betreffende fipronil bedroeg deze MRL nog 0,015 mg/kg.<ref>[https://www.diervoederketen.nl/images/europese-regelgeving/2.3-2.283.pdf VERORDENING (EU) Nr. 1127/2014 VAN DE COMMISSIE van 20 oktober 2014</ref><ref>http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CONSLEG:2005R0396:20080410:NL:PDF</ref> Een gemiddeld kippenei weegt rond de 66 gram, een kilogram eieren bevat dus ongeveer 15 eieren. De NVWA meldt op haar website dat de testresultaten van 1 batch van gecontroleerde eieren (van de stalen afgenomen tussen 21 juli en 3 augustus), uit 1 pluimveebedrijf in Nederland de grenswaarde van 0,72 milligram per kilogram ei overschreden. De hoogste concentratie die werd opgemeten is 1,1 mg/kg. Op 8 augustus 2017 meldde het FAVV dat bij 1 pluimveebedrijf in België de grenswaarde van 0,72 milligram fipronil per kilogram ei eveneens werd overschreden, tijdens een tegenanalyse van een tweede staal werd de aanwezigheid van 0,92 milligram fipronil per kilogram ei vastgesteld. Eieren met een waarde hoger dan 0,72  milligram per kilogram ei, zouden negatieve gezondheidseffecten kunnen hebben.<ref>https://www.nvwa.nl/onderwerpen/biociden/fipronil-in-eieren/fipronil-vragen-en-antwoorden-consumenten</ref> <ref>http://www.afsca.be/persberichten/2017/2017-08-08.asp</ref>
De [[maximale residulimiet]] (MRL) voor fipronil op basis van ''VERORDENING (EU) Nr. 1127/2014 VAN DE COMMISSIE'' van 20 oktober 2014 is 0,005 mg/kg voor eieren. Dit is de productnorm voor eieren. Voor het in werking treden op 1 januari 2016 van de strengere normen betreffende fipronil bedroeg deze MRL nog 0,015 mg/kg.<ref>https://www.diervoederketen.nl/images/europese-regelgeving/2.3-2.283.pdf VERORDENING (EU) Nr. 1127/2014 VAN DE COMMISSIE van 20 oktober 2014</ref><ref>http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CONSLEG:2005R0396:20080410:NL:PDF</ref> Een gemiddeld kippenei weegt rond de 66 gram, een kilogram eieren bevat dus ongeveer 15 eieren.  
 
Eieren met een fipronilgehalte hoger dan 0,72 mg/kg zouden negatieve gezondheidseffecten kunnen hebben.<ref>https://www.nvwa.nl/onderwerpen/biociden/fipronil-in-eieren/fipronil-vragen-en-antwoorden-consumenten</ref><ref>http://www.afsca.be/persberichten/2017/2017-08-08.asp</ref>
 
*De NVWA meldde op haar website dat de testresultaten van 1 [[veilingkavel|lot]] van gecontroleerde eieren (van de stalen afgenomen tussen 21 juli en 3 augustus), uit 1 pluimveebedrijf in Nederland de grenswaarde van 0,72 milligram per kilogram ei overschreden.  
*Op 8 augustus 2017 meldde het FAVV dat bij 1 pluimveebedrijf in België de grenswaarde van 0,72 milligram fipronil per kilogram ei eveneens werd overschreden, tijdens een tegenanalyse van een tweede staal werd de aanwezigheid van 0,92 milligram fipronil per kilogram ei vastgesteld.
*Op 30 augustus 2017 kwam naar buiten dat in een partij Roemeense eieren een concentratie van 1,20 mg per kg was aangetroffen, een voorlopig record.<ref>[https://nos.nl/artikel/2190563-schandaal-breidt-zich-uit-fipronil-ook-gebruikt-in-andere-europese-landen.html Schandaal breidt zich uit: fipronil ook gebruikt in andere Europese landen ]</ref>


== Externe links ==
== Externe links ==
*[https://www.nvwa.nl/onderwerpen/biociden/fipronil-in-eieren/eicodelijst NVWA site om eieren te controleren]
* {{nl}} - [https://www.nvwa.nl/onderwerpen/biociden/fipronil-in-eieren/eicodelijst NVWA-site om eieren te controleren]
*{{de}} [https://www.verbraucherzentrale.de/biozid-fipronil-in-eiern www.verbraucherzentrale.de] Rückruf: Fipronil in Eiern und Ei-Produkten
* {{de}} - [https://www.verbraucherzentrale.de/biozid-fipronil-in-eiern www.verbraucherzentrale.de] Rückruf: Fipronil in Eiern und Ei-Produkten
 
*https://nl.wikinews.org/wiki/Categorie:Fipronilschandaal
*https://nl.wikinews.org/wiki/Categorie:Gifschandaal_rondom_Chickfriend
{{Bron|bronvermelding= <div style="height: 200px; overflow:auto; border: thin solid silver; background: white">{{References}}</div> }}
{{Wikinewscat|Fipronil-schandaal met eieren}}
{{Appendix}}
{{authority control|TYPE=|Wikidata=Q35015289 }}
{{authority control|TYPE=|Wikidata=Q35015289 }}
[[Categorie:Schandaal in Nederland]]
[[Categorie:Schandaal in Nederland]]

Huidige versie van 8 sep 2017 om 21:40

De fipronilcrisis of de eiercrisis is een voedselschandaal dat aan het licht kwam in 2017. Kippeneieren en afgeleide producten in 17 landen bleken het voor de mens schadelijke insecticide fipronil te bevatten. De handel in eieren werd hierdoor ernstig getroffen.[1]

Geschiedenis

Nederland en België

Het Belgische Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) stelt in een chronologisch overzicht van 9 augustus 2017[2] dat uit nota's van de Nederlandse NVWA aan haar minister blijkt dat de Nederlandse overheid al in november 2016 op de hoogte was van de problematiek van fipronil en het gebruik ervan in de Nederlandse pluimveesector. De NVWA stelt zelf dat het in november 2016 een anonieme tip kreeg, maar dat er op dat moment geen aanwijzingen waren voor acute risico's.[3]

Op 1 juni 2017 bracht een Belgische pluimveehouder na eigen onderzoek het FAVV ervan op de hoogte dat er mogelijk een probleem was met het gebruik van fipronil in de pluimveehouderij. Het FAVV stelde naar aanleiding hiervan een onderzoek in.[4] Op 2 juli werd fipronil gevonden in een pluimveebedrijf in Sint-Niklaas. Een waarschuwing voor mogelijke besmetting van Nederlandse pluimveebedrijven werd reeds op 19 juni door het Belgische FAVV aan de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) doorgegeven.[5] Er werd ook bericht dat met fipronil besmette eieren mogelijk reeds in 2016 in de handel waren gekomen.[6]

Het feit dat deze voor mensen toxische stof niet systematisch door de Belgische en Nederlandse controleorganen werd opgespoord maar pas na een eigen interne controle door een Belgisch pluimveebedrijf werd ontdekt, lokte verontwaardiging uit.[7][8] De laattijdige, gebrekkige en tegenstrijdige communicatie van zowel het Belgische Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) als de Nederlandse Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) zorgden voor verwarring en onrust bij politici, consumenten(organisaties) en pluimveehouders.[9][10]

Op 20 juli 2017 deed de Belgische Justitie een inval in Weelde, bij het bedrijf Poultry-Vision dat de fipronil aan het Barneveldse bedrijf Chickfriend had geleverd.[11][12][13]

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) maakte op 22 juli 2017 bekend dat ze de verboden toepassing in de pluimveesector aan het onderzoeken was. Zeven bedrijven waren inmiddels geblokkeerd wegens besmetting van hun eieren met fipronil. Van drie daarvan werden de eieren teruggehaald bij de handel.[14] Het voor kippenstallen toegestane bestrijdingsmiddel tegen bloedluis Dega 16, een natuurlijk product op basis van menthol en eucalyptus, bleek door Poultry-Vision te zijn vermengd met het fipronil. De Nederlandse Vof Chickfriend bleek willens en wetens dit mengsel te hebben gebruikt bij honderden pluimveebedrijven in Nederland, België en Duitsland.[15][16][17] Als gevolg daarvan raakten de eieren daar besmet met fipronil.[18]

Consumptie van die eieren werd na het ontdekken van de vervuiling door de instanties afgeraden, ze werden uit de verkoop genomen.[19] De NVWA publiceerde op haar website een lijst van eicodes van de betrokken pluimveebedrijven.[20]

In België stelden oppositiepartijen Groen en sp.a zich vragen bij de communicatie door het FAVV, dat in juni op de hoogte was van een Belgisch pluimveebedrijf dat mogelijk door een fipronil-besmetting was getroffen, maar dit nog wekenlang stilhield.[21] Tijdens de in spoedzitting bijeengekomen Kamercommissies Landbouw en Volksgezondheid op 9 augustus stelde de Belgische minister van landbouw Ducarme dat België de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) drie keer had aangemaand voor het informatie kreeg over Chickfriend en dat dit de eerder opgelopen vertraging in het onderzoek verklaarde.[22]

De Nederlandse Onderzoeksraad voor Veiligheid besloot op 8 augustus 2017 een onderzoek te starten.[23] Circa 200 bedrijven werden door de NVWA in Nederland geblokkeerd en honderden miljoenen eieren werden vernietigd.[24] Ruim 1,5 miljoen kippen werden geruimd.[25] In een brief aan de Tweede Kamer op 10 augustus schreven minister Schippers en staatssecretaris Van Dam dat het kabinet bewust geen melding had gemaakt van een melding bij de NVWA in november 2016 tijdens een bevraging door de Kamer een week eerder, omdat de tip deel uitmaakte van een al lopend strafrechtelijk onderzoek.[26] De woning van de klokkenluider werd 11 augustus doorzocht.[27]Op dezelfde dag pakte de NVWA de beide bestuurders van Chickfriend op en doorzocht diverse panden.[28]

Op 11 augustus verscheen het Advies volksgezondheidsrisico's fipronil, deel 1 ei en ei-producten van het NVWA.[29]

Op 23 augustus gaf de Nederlandse regering aan oud-minister Winnie Sorgdrager opdracht om de fipronilcrisis te onderzoeken.[30]

Andere landen

Ook Duitsland werd getroffen door het schandaal. Volgens het ministerie van Landbouw waren "minstens drie miljoen besmette eieren" geleverd aan bedrijven in het land. Supermarktketens als REWE en Aldi haalden verdachte eieren uit de winkelrekken.[31]

Op 11 augustus bleken in nog eens tientallen landen besmette eieren te zijn aangetroffen, waaronder Zwitserland en China (Hongkong).[32]

Het Zuid-Koreaanse ministerie van landbouw meldde op 14 augustus dat verhoogde concentraties fipronil in eieren werden vastgesteld. Deze eieren bleken afkomstig te zijn van leghenbedrijven uit Cheorwon County en Namyangju, twee gebieden in de omgeving van de Zuid-Koreaanse hoofdstad Seoul.[33]

Ook heeft het NVWA bevestigd dat fipronil is aangetroffen in geïmporteerde eieren uit Polen en dat die in Nederland worden gebruikt in onder andere restaurants en in Poolse winkels worden verkocht.[34]

Op 5 september 2017 kwam naar buiten dat fipronil al in 45 landen is aangetroffen in eieren of eierproducten.[35]

Waargenomen concentraties fipronil

Volgens diverse toxicologen in België en Nederland is de kans op gezondheidsproblemen na consumptie van met fipronil verontreinigde eieren klein[36] en heeft men bij een normale consumptie (maximaal 8 eieren per dag) niets te vrezen.[37]

De veiligheidsnorm voor fipronil wordt bepaald door de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA), die de aanvaardbare dagelijkse inname (ADI) heeft gezet op 0,0002 milligram fipronil per kilogram lichaamsgewicht en de acute referentiedosis (ARfD) op 0,009 milligram per kilogram lichaamsgewicht, of omgerekend 0,72mg fipronil voor een volwassen persoon van 80 kg.[38]

De maximale residulimiet (MRL) voor fipronil op basis van VERORDENING (EU) Nr. 1127/2014 VAN DE COMMISSIE van 20 oktober 2014 is 0,005 mg/kg voor eieren. Dit is de productnorm voor eieren. Voor het in werking treden op 1 januari 2016 van de strengere normen betreffende fipronil bedroeg deze MRL nog 0,015 mg/kg.[39][40] Een gemiddeld kippenei weegt rond de 66 gram, een kilogram eieren bevat dus ongeveer 15 eieren.

Eieren met een fipronilgehalte hoger dan 0,72 mg/kg zouden negatieve gezondheidseffecten kunnen hebben.[41][42]

  • De NVWA meldde op haar website dat de testresultaten van 1 lot van gecontroleerde eieren (van de stalen afgenomen tussen 21 juli en 3 augustus), uit 1 pluimveebedrijf in Nederland de grenswaarde van 0,72 milligram per kilogram ei overschreden.
  • Op 8 augustus 2017 meldde het FAVV dat bij 1 pluimveebedrijf in België de grenswaarde van 0,72 milligram fipronil per kilogram ei eveneens werd overschreden, tijdens een tegenanalyse van een tweede staal werd de aanwezigheid van 0,92 milligram fipronil per kilogram ei vastgesteld.
  • Op 30 augustus 2017 kwam naar buiten dat in een partij Roemeense eieren een concentratie van 1,20 mg per kg was aangetroffen, een voorlopig record.[43]

Externe links

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

  1. º Duitsland roept België op het matje over kippencrisis. De Standaard (2017-08-6) Geraadpleegd op 2017-08-8
  2. º Chronologie onderzoek fipronil (pdf), FAVV 9 augustus 2017, p. 12.
  3. º https://www.nvwa.nl/onderwerpen/biociden/vraag-en-antwoord/kennis-nvwa-fipronil-in-eieren
  4. º Hoe het eierschandaal uitdijt, De Standaard, geraadpleegd op 7 augustus 2017
  5. º bnr.nl, 3 augustus 2017, 'Eierproblematiek al op 19 juni bekend bij NVWA'
  6. º ad.nl, 'Gifeieren mogelijk ook in 2016 verkocht'
  7. º Poppelmonde, Jef, Ook Nederland controleerde nooit op fipromil, De Standaard, 7 augustus 2017
  8. º Huyghebaert, Pieterjan, Cardoen, Sandra en De Wolf, Ludwig, Midden mei wist niemand dat er zich een probleem zou stellen met fipronil, VRT, Deredactie, 8 augustus 2017
  9. º Artikelenreeks, Het Parool, 3 augustus-8 augustus 2017
  10. º Minister Ducarme haalt uit naar Nederlanders; Directeur FAVV: "Altijd geprobeerd duidelijk te communiceren", De Standaard, 9 augustus 2017
  11. º AgriHolland 26 juli
  12. º LLTB-bericht 28 juli
  13. º pluimveeweb.nl, 'Inval in het Belgische Weelde'
  14. º Rapport NVWA 22 juli 2017
  15. º Morgen, 8 augustus 2017, Hoe twee joviale kerels ons in fipronilcrisis stortten
  16. º nrc.nl, 'Bedrijf Chickfriend kocht bewust verboden gif'
  17. º Chickfriend_had_ook_Duitse_klanten
  18. º RIVM over fipronil in eieren
  19. º Nieuwsuur 1 augustus 2017
  20. º NVWA over Fipronilcrisis
  21. º oppositie België wil spoedberaad over eieren
  22. º http://www.ad.nl/buitenland/belgie-moest-nederland-drie-keer-aanmanen-voor-info-over-fipronil~a15ed553/
  23. º fipronil-in-voedselketen Onderzoeksraad voor Veiligheid
  24. º Verslag schriftelijk overleg Tweede Kamer 18 augustus 2017
  25. º Beantwoorde Kamervragen 18 augustus 2017
  26. º https://nos.nl/artikel/2187384-kabinet-zei-bewust-niets-over-fipronil-tip-van-vorig-jaar.html
  27. º Klokkenluider
  28. º Bestuurders Chickfriend opgepakt in onderzoek naar fipronilschandaal
  29. º Advies volksgezondheidsrisicos fipronil deel 1 ei en ei-producten
  30. º Oud-minister Sorgdrager gaat onderzoek naar besmette eieren leiden
  31. º Fipronil in eieren: de zaak gaat door in België, Nederland en Duitsland, Landbouwleven, geraadpleegd op 9 augustus 2017
  32. º Crisis met besmette eieren treft zeker zeventien landen, NU.nl, 11 augustus 2017
  33. º https://us.invertalia.net/news/fipronil-contaminated-eggs-detected-at-another-farm-in-south-korea-8296
  34. º NVWA bevestigt ook fipronil in geïmporteerde eieren uit Polen
  35. º Fipronilbesmetting al in 45 landen aangetroffen
  36. º https://www.evmi.nl/mensen-en-bedrijven/kans-fipronil-eieren-gezondheidsproblemen-oplevert-is-uiterst-klein/
  37. º Eiercrisis wordt regeringszaak, De Morgen, 9 augustus 2017
  38. º https://www.nvwa.nl/onderwerpen/biociden/documenten/risicobeoordeling/voedselveiligheid/archief/2017m/advies-volksgezondheidsrisicos-fipronil-deel-1-ei-en-ei-producten
  39. º https://www.diervoederketen.nl/images/europese-regelgeving/2.3-2.283.pdf VERORDENING (EU) Nr. 1127/2014 VAN DE COMMISSIE van 20 oktober 2014
  40. º http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CONSLEG:2005R0396:20080410:NL:PDF
  41. º https://www.nvwa.nl/onderwerpen/biociden/fipronil-in-eieren/fipronil-vragen-en-antwoorden-consumenten
  42. º http://www.afsca.be/persberichten/2017/2017-08-08.asp
  43. º Schandaal breidt zich uit: fipronil ook gebruikt in andere Europese landen
rel=nofollow
rel=nofollow
  Authority control    (type ontbreekt): Bekijkt de gegevens op Wikidata  Q35015289 (reasonator)
rel=nofollow
Overgenomen van "https://nl.wikisage.org/w/index.php?title=Fipronilcrisis&oldid=219977"