Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Erdal (chemiebedrijf): verschil tussen versies

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
(https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Erdal_(chemiebedrijf)&oldid=45190439 27 okt 2015 Btruijens 17 mei 2015)
kGeen bewerkingssamenvatting
 
(2 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
{{Zie artikel|Zie [[Fehriye Erdal]] voor de Turkse activiste en [[Erdal Keser]] voor de Turkse voetballer.}}
De '''NV Maatschappij voor Waschverwerking Erdal''' later de NV Maatschappij voor wasverwerking was een bedrijf dat chemische producten, vooral poetsmiddelen vervaardigde (zoals schoensmeer en tandpasta) en dat bestaan heeft van [[1915]]-[[1983]].
De '''NV Maatschappij voor Waschverwerking Erdal''' was een bedrijf dat poetsmiddelen vervaardigde en dat bestaan heeft van [[1915]]-[[1983]].


[[File:Bertus Kitselaar.jpg|thumb|Bertus Kitselaar (1874-1966), oprichter Erdal]] Het bedrijf is opgericht door de niet aflatende ambities van Bertus Kitselaar (1874-1966) om de Erdal schoensmeer in Nederland te gaan produceren in eigen beheer. De nieuwe fabriek werd voor 1/4e door Kitselaar zelf gefinancierd en voor 3/4e door de fabriek Werner & Mertz uit Mainz. Hieronder een kleine transcriptie van de oorspronkelijke notulen van de eerste algemeene vergadering van aandeelhouders.
==Geschiedenis==
Het bedrijf is opgericht tijdens de Eerste Wereldoorlog door Bertus Kitselaar (1874-1966) en C.E. Jacobs. Kitselaar was al sinds 1907 vertegenwoordiger van de door de Duitse firma Werner & Mertz te Mainz geproduceerde Erdal schoensmeer. In 1915 richtte hij met Jacobs een vennootschap op om Erdal schoensmeer in Nederland te produceren. De nieuw opgerichte firma werd voor een kwart door Kitselaar zelf gefinancierd en voor driekwart door de firma Werner & Mertz. De eerste doos Erdal werd op 29 april 1915 geproduceerd in de fabriek te Hilversum. In 1927 werden kantoor en fabriek overgeplaatst naar De Omval te Amsterdam. In 1928 kwam het tot een fusie met de NV Nederlandsche Fabriek van wasproducten ''De Amstel''. De nieuwe combinatie kwam onder leiding te staan van de directeur van De Amstel, J. Wolbers.


Verslag van de Eerste Algemeene Vergadering van Aandeelhouders der N.V. Maatschappij voor Wasverwerking te Amsterdam, gehouden den eersten October 1915, ten kantore der Vennootschap te Amsterdam,
<!-- [[File:Kitselaar, Erdalauto.jpg|thumb|Bestelauto voor Erdal, gebruikt ongeveer 1916]] -->
Agenda
1e Opening door den voorzitter.
2e Benoeming voorzitter.
3e Vaststelling salaris en extra vergoeding aan den directeur.
4e Instructie ingevolge art. 12 der statuten.
5e Rondvraag en sluiting.


Als medeoprichter der vennootschap opent de heer B. Kitselaar te elf uur de vergadering en zegt, dat blijkens de presentielijst alle aandelen zijn vertegenwoordigd.
Het symbool van de Erdal-fabrieken was een rode [[Pelikanen|pelikaan]], naar de merknaam ''Peli'', hoewel de pelikaan ook op andere producten werd afgebeeld. Het merk ''Erdal'' was reeds sinds [[1901]] te koop in Duitsland. Het is een verbastering van ''Erthalstrasse'' te [[Mainz]], alwaar het werd vervaardigd door het bedrijf ''Werner & Mertz''. Bertus Kitselaar leerde in de zomer van 1905 het artikel Erdal schoencrème kennen als Duits fabricaat.  
Hij nodigt de vergadering uit een voorzitter aan te wijzen en wordt als zoodanig de heer Kitselaar aangewezen.
Daarna is aan de orde de benoeming van een Directeur. Daar de heer B. Kitselaar als hoofd der fabriek der firma Werner en Mertz Mainz, in Nederland volkomen met de zaken op de hoogte was en hij alle voorbereidende werkzaamheden ten behoeve van de vennootschap had verricht, werd met algemeene stemmen besloten genoemden Heer tot Directeur te noemen, voor den tijd van één jaar, met dien verstande, dat wederzijdsche opzegging werd gesteld op den termijn van één jaar.
Tijdens de oorlog van 1914-1918 was de beschikbaarheid van terpentijn voor het productieproces in Duitsland echter een voortdurend probleem. Zodanig zelfs dat besloten werd het geheime recept van de Erdal-creme vrij te geven aan de Nederlandse vennootschap , die wel gemakkelijker aan de terpentijn zou kunnen komen. Dit ging enige tijd goed totdat het vermoeden rees dat er Duits kapitaal zat in het bedrijf. Vanaf die tijd was het moeilijker grondstoffen te krijgen. De Engelse regering wilde de vennootschap zelfs op de zwarte lijst zetten. Eénmaal werden de boeken gecontroleerd ten behoeve van de Engelse consul, een tweede maal werd dat geweigerd. Het verzoek was echter zeker niet onterecht, want de vennootschap werkte wel degelijk met Duits kapitaal.


De zaken liepen desalniettemin erg goed, in de notulen van 31 maart 1917 is te lezen dat er in 1916 voor 20.000 gulden reclame werd gemaakt en dat statutair het aandelenkapitaal werd verhoogd naar 250.000 gulden. Er werden bovendien 50 obligaties geplaatst van 1000 gulden als aflossing van de schuld aan Werner-Mertz te Mainz.
===Naar Amersfoort===
Er waren inmiddels twee nieuwe artikelen in productie, Erdalin linoleumwas en Erdal vloeibare witte pasta in een flacon. De omzet van het bedrijf verdubbelde vervolgens in korte tijd.
<!-- [[File:20160422-E3 - Prodentfabriek, Amersfoort - 17.jpg|thumb|250px|right|De fabriek in Amersfoort aan de Brabantsestraat]] -->


1 november 1915, Hfl. 21.042,59
Het bedrijf breidde in de jaren twintig van de 20e eeuw snel uit en in juni [[1936]] werd een nieuwe fabriek met kantoor aan de Brabantsestraat 17 te [[Amersfoort]] aanbesteed die in mei 1937 in gebruik kwam. Dit complex werd ontworpen door [[Philip Anne Warners]] en staat tegenwoordig te boek als industrieel monument. Hier waren diverse afdelingen gevestigd zoals de blikdrukkerij en de wassmelterij. In 1940 kwam een volledig ingerichte tubefabriek in gebruik, waar van loodstukken compleet bedrukte tubes werden gemaakt. Een aparte afdeling maakte op grote schaal vliegenvangers, in 1940 circa twee miljoen per maand. Er werkten toen in het totaal ongeveer 300 arbeid(st)ers.  
1 december 1915 Hfl. 22.757.89
1 januari 1916  Hfl. 21.334,31.
1 februari 1916 Hfl. 36.640,16
1 maart 1916 Hfl. 34.570,84
1 april 1916 Hfl. 46.007,57


Toch viel de winst tegen, omdat het bedrijf nog steeds vredesprijzen hanteerde die bovendien niet verhoogd waren. Bertus Kitselaar stelde dan ook, volgens de notulen van 8 april 1916:
Midden jaren vijftig van de 20e eeuw was er sprake van een Erdal-concern met meerdere dochterondernemingen:


"Ik heb gemeend liever ons deze schade te getroosten, dan de prijzen op te slaan. Ons doel toch is, zodra de vrede weer terug is in Europa een kernkrachtige en sterke zaak in Holland te hebben en de gunst van elken Nederlander te winnen. Ik reken er op dat na deze militairischen oorlog buiten Holland eerst een economische oorlog in Holland zal beginnen. Duitschland vooral zal onze markten vol werpen met al hare fabrikaten en tegen elke prijs de markt weer trachten te veroveren.
*NV Cosmetische Fabriek Prodenta
Elke winkel moeten wij als loopgraaf beschouwen en moet vol zijn met Erdal om de Duitsche concurrentie te weren."
*NV Valma, Fabriek van Auto-onderhoudsmiddelen
*NV Tana Maatschappij
*Medinos Laboratoria.


[[File:Kitselaar, Erdalauto.jpg|thumb|Bestelauto voor Erdal, gebruikt ongeveer 1916]] Een vooruitziende blik was dus bepaald aanwezig bij Kitselaar. In de notulen van 31 maart 1918 komt hij echter niet meer voor als directeur, want hij was tussen 24 juli 1917 en 31 maart 1918 voor zijn leven gepensioneerd; uitgekocht door de Duitsers. Mogelijk had zijn kritische houding ten aanzien van Werner-Mertz hierin een rol gespeeld.
Ook had men twee productiemaatschappijen in het buitenland:
Kitselaar werd in eerste instantie in maart aangesteld als commissaris, maar besloot hiermee te stoppen op 31 augustus 1918.


Het bedrijf breidde in de jaren daarna snel uit en in [[1936]] verhuisde het naar een nieuw complex aan de Brabantsestraat 17 te [[Amersfoort]]. Dit complex werd ontworpen door [[Philip Anne Warners]] en staat tegenwoordig te boek als industrieel monument. Hier waren tal van afdelingen gevestigd zoals de blikdrukkerij, de wassmelterij, de tubefabriek en dergelijke.
*NV Prodenta Fabrieken Indonesia met een tandpastafabriek te [[Soerabaya]]
 
*As Prodenta, Kopenhagen
Het symbool van de Erdal-fabrieken was een rode [[Pelikanen|pelikaan]], naar de merknaam ''Peli'', hoewel de pelikaan ook op andere producten werd afgebeeld.
 
Het merk ''Erdal'' was reeds sinds [[1901]] te koop in Duitsland. Het is een verbastering van ''Erthalstrasse'' te [[Mainz]], alwaar het werd vervaardigd door het bedrijf ''Werner & Mertz''. Bertus Kitselaar leerde in de zomer van 1905 het artikel Erdal schoencrème kennen als Duits fabrikaat.
Uit het verslag van de eerste algemene jaarvergadering van aandeelhouders der N.V. Maatschappij voor wasverwerking te Amsterdam, gehouden op 8 april 1916 ten kantoren der vennootschap te Amsterdam blijkt het volgende:
 
...overtuigd van de goede kwaliteit dezer crème, welke volgens zijn mening het beste poetsmiddel was voor het enige jaren geleden uitgevonden leer chroomlooiing  systeem, begon hij (Bertus Kitselaar)  hiermede op kleine schaal een engroshandel. In 1907, het financiële rampjaar in Nederland, dat aan zijnen winkel den genadeslag toebracht, begon hij zich speciaal op het artikel Erdal toe te leggen.
De financiële gevolgen van 1907 dwongen hem echter de vooruitgang van zijn engroszaak niet te veel te forceren totdat hij in 1908 zich verplicht zag een reis naar de firma Werner te Mainz Erdalfabrikant te maken, waar hij deze firma verzocht hem als vertegenwoordiger aan te stellen. De firma stelde echter niet dat vertrouwen in hem om zonder meer over te gaan haar firma in Holland te stichten, waaraan dan als hoofd zo staan een man, die zij noch als vakman noch als vertrouwensman kenden. Ten laatste werd overeengekomen dat B. Kitselaar een alleenverkoop zou hebben, met een zekere provisie. Toen deze provisie zoveel bedroeg, dat B. Kitselaar daarvan meende te kunnen bestaan, gaf hij zijn winkel te Amsterdam Kloveniersburgwal 30 over aan zijn jongste broer J. Kitselaar en vestigde hij zich den 22e december 1909 te Nijmegen.
Het volgende jaar werd hij door de firmanten van Werner en Mertz bezocht en toen als vertegenwoordiger aangesteld en datzelfde jaar werd de firma Werner Mertz te Nijmegen als Hollandse firma ingeschreven.
Vanaf dien tijd bloeide deze zaak steeds meer en in 1913 werd dezelfde overgeplaatst naar Amsterdam. Alles marcheerde naar wens en steeds gingen de zaken vooruit, tot dat de rampzalige Europese oorlog uitbrak in augustus 1914. In het begin van dit oorlogsjaar ging de verkoop zeer slapjes wegens begrijpelijke redenen. Toen echter door de Duitse regering alle voorhanden zijnde terpentijn in Duitsland werd opgeëist, kon de firma Werner Mertz slechts schoencrème leveren welke met terpentijnsurrogaten was verwerkt. Hiervan werden grote kwantums  afgeleverd doch voor het grootste deel werden deze zendingen door de klanten niet geaccepteerd of niet betaald, daar deze Erdalsmeer met het poetsen een ondraaglijken stank verspreidde.
De heer B. Kitselaar was ten einde raad en stelde de firma Werner Mertz voor het recept der ouden Erdal  hem te openbaren en hem toestemming te geven het artikel in Nederland zelf te fabriceren en zijn fabrikaat aan hare firma Werner Mertz te Amsterdam te leveren.
Dit werd goed gevonden. De 29e april 1915 werd de eerste doos Erdal volgens het oude recept in Nederland gegoten, doch al spoedig was de terpentijnvoorraad in Nederland verbruikt of niet meer aanwezig zodat met gemengde terpentijn moest worden gefabriceerd. Verder was het B. Kitselaar wegens het financieel bezwaar onmogelijk de nodige grondstoffen bij de vereiste grote kwantums in te kopen. Hierdoor zag hij zich verplicht direct het roer in een andere richting te gooien en deed het volgende voorstel aan de firma Werner Mertz een naamloze vennootschap op te richten, welke de gehele zaak van Werner Mertz in Nederland zou overnemen. Na vele gedachtenwisselingen kwam het tot het gewenste resultaat en werd Mr. Jacobs gevraagd den heer B. Kitselaar behulpzaam te zijn en aan het krachtige werken speciaal van Mr. Jacobs is het gelukt het kapitaal in zijn geheel te plaatsen: De contanten hieruit gekregen, strekten als eerste betaling op de koopsom van de zaak met alle actief en passief. De koopsom bedroeg 128.551,26 guldens, hierin begrepen ene som van ƒ 40.000 als commerciële waarde der zaak. De schuld bleef per resto 78.551,26 waarvoor een schuldbekentenis werd afgegeven. Een termijn van terugbetaling werd vooreerst niet gesteld, omdat verschillende transactiën lopende waren, welke wijzigingen zouden brengen in den eersten stand der schuld.


In [[1983]] werd Erdal door [[Sara Lee Corporation|Sara Lee]] overgenomen en ondergebracht bij de divisie ''Household and Body Care''. Het Amersfoortse bedrijf werd een [[tandpasta]]fabriek. Het merk ''Prodent'' bleef behouden. In [[2009]] werd het doorverkocht aan [[Unilever]].
In [[1983]] werd Erdal door [[Sara Lee Corporation|Sara Lee]] overgenomen en ondergebracht bij de divisie ''Household and Body Care''. Het Amersfoortse bedrijf werd een [[tandpasta]]fabriek. Het merk ''Prodent'' bleef behouden. In [[2009]] werd het doorverkocht aan [[Unilever]].
Regel 59: Regel 35:
*''Vlido'' vliegenvangers
*''Vlido'' vliegenvangers
*''[[Prodent]]'' tandpasta (merknaam geregistreerd in [[1935]])
*''[[Prodent]]'' tandpasta (merknaam geregistreerd in [[1935]])
*''''Medinos'' tandpasta
*''Medinos'' tandpasta
*''Erdalin'' [[Kachelpotlood|kachelpoets]]
*''Erdalin'' [[Kachelpotlood|kachelpoets]]
*''Kek'' tapijtreiniger
*''Kek'' tapijtreiniger
Regel 70: Regel 46:
*[http://web.archive.org/web/20070526213829/http://www.kb.nl/coop/geheugen/extra/tentoonstellingen/nra_nl/tentoon12.html Tana for shoes that shine all the time]
*[http://web.archive.org/web/20070526213829/http://www.kb.nl/coop/geheugen/extra/tentoonstellingen/nra_nl/tentoon12.html Tana for shoes that shine all the time]


{{Wikidata|Q2656320}}
[[Categorie:Geschiedenis van Amersfoort]]
[[Categorie:Geschiedenis van Amersfoort]]
[[Categorie:Nederlands chemiebedrijf]]
[[Categorie:Nederlands chemiebedrijf]]

Huidige versie van 15 aug 2016 om 22:39

De NV Maatschappij voor Waschverwerking Erdal later de NV Maatschappij voor wasverwerking was een bedrijf dat chemische producten, vooral poetsmiddelen vervaardigde (zoals schoensmeer en tandpasta) en dat bestaan heeft van 1915-1983.

Geschiedenis

Het bedrijf is opgericht tijdens de Eerste Wereldoorlog door Bertus Kitselaar (1874-1966) en C.E. Jacobs. Kitselaar was al sinds 1907 vertegenwoordiger van de door de Duitse firma Werner & Mertz te Mainz geproduceerde Erdal schoensmeer. In 1915 richtte hij met Jacobs een vennootschap op om Erdal schoensmeer in Nederland te produceren. De nieuw opgerichte firma werd voor een kwart door Kitselaar zelf gefinancierd en voor driekwart door de firma Werner & Mertz. De eerste doos Erdal werd op 29 april 1915 geproduceerd in de fabriek te Hilversum. In 1927 werden kantoor en fabriek overgeplaatst naar De Omval te Amsterdam. In 1928 kwam het tot een fusie met de NV Nederlandsche Fabriek van wasproducten De Amstel. De nieuwe combinatie kwam onder leiding te staan van de directeur van De Amstel, J. Wolbers.


Het symbool van de Erdal-fabrieken was een rode pelikaan, naar de merknaam Peli, hoewel de pelikaan ook op andere producten werd afgebeeld. Het merk Erdal was reeds sinds 1901 te koop in Duitsland. Het is een verbastering van Erthalstrasse te Mainz, alwaar het werd vervaardigd door het bedrijf Werner & Mertz. Bertus Kitselaar leerde in de zomer van 1905 het artikel Erdal schoencrème kennen als Duits fabricaat.

Naar Amersfoort

Het bedrijf breidde in de jaren twintig van de 20e eeuw snel uit en in juni 1936 werd een nieuwe fabriek met kantoor aan de Brabantsestraat 17 te Amersfoort aanbesteed die in mei 1937 in gebruik kwam. Dit complex werd ontworpen door Philip Anne Warners en staat tegenwoordig te boek als industrieel monument. Hier waren diverse afdelingen gevestigd zoals de blikdrukkerij en de wassmelterij. In 1940 kwam een volledig ingerichte tubefabriek in gebruik, waar van loodstukken compleet bedrukte tubes werden gemaakt. Een aparte afdeling maakte op grote schaal vliegenvangers, in 1940 circa twee miljoen per maand. Er werkten toen in het totaal ongeveer 300 arbeid(st)ers.

Midden jaren vijftig van de 20e eeuw was er sprake van een Erdal-concern met meerdere dochterondernemingen:

  • NV Cosmetische Fabriek Prodenta
  • NV Valma, Fabriek van Auto-onderhoudsmiddelen
  • NV Tana Maatschappij
  • Medinos Laboratoria.

Ook had men twee productiemaatschappijen in het buitenland:

  • NV Prodenta Fabrieken Indonesia met een tandpastafabriek te Soerabaya
  • As Prodenta, Kopenhagen

In 1983 werd Erdal door Sara Lee overgenomen en ondergebracht bij de divisie Household and Body Care. Het Amersfoortse bedrijf werd een tandpastafabriek. Het merk Prodent bleef behouden. In 2009 werd het doorverkocht aan Unilever.

Merken

  • Erdal schoencrème
  • Peli wrijfwas
  • Tana schoenpasta
  • Duc schuurpoeder
  • Ridder poetsextract
  • Vlido vliegenvangers
  • Prodent tandpasta (merknaam geregistreerd in 1935)
  • Medinos tandpasta
  • Erdalin kachelpoets
  • Kek tapijtreiniger
  • Tolet

Het merk Erdal bestaat niet meer. Het merk Tana, vroeger voorzien van een grote zwarte haan met rode kam, bestaat nog wél. Het haantje is tegenwoordig echter ingekrompen tot een bescheiden, roodgekleurd figuurtje. De productie kwam in handen van de Bama-fabrieken te Mosbach, die ook door Sara Lee werden overgenomen. Sinds 2004 wordt Tana voor Bama vervaardigd te Gorzów Wielkopolski.

Externe links

Q2656320 op Wikidata  Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)

rel=nofollow
Overgenomen van "https://nl.wikisage.org/w/index.php?title=Erdal_(chemiebedrijf)&oldid=201071"