Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Banaan

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
Bestand:Bananavarieties.jpg
bakbanaan, rode banaan, babybanaan, dessertbanaan
Bestand:Bananenoogst.ogv
Bananenoogst op een plantage in Saramacca (1968)

Een banaan is een langwerpige, licht gebogen vrucht, afkomstig van de bananenplant (Musa).

Naamgeving

De naam banaan is afgeleid van een woord uit de taal der Wolof in West-Afrika.

In Suriname spreekt men van bacove als het om de vrucht gaat die rechtstreeks uit de schil gegeten kan worden en van banaan wanneer het om bakbananen gaat.

In Indische gerechten wordt de banaan meestal pisang genoemd, het Maleise woord voor de vrucht. Ook in het Afrikaans kent men dat woord, gespeld als piesang. Terwijl in Nederland ’banaan’ het standaardwoord werd, wordt dit woord in het Afikaans, waar ’piesang’ het standaardwoord werd, niet gebruikt. Het verschil zou komen wegens het feit dat veel bananen in Nederland uit Zuid-Amerika geïmporteerd werden, maar dat de bananen in Zuid-Afrika hoofdzakelijk uit Indonesië kwamen.

De bakbanaan of kookbanaan heet ook plantain.

De ’gewone’ banaan noemt men ook wel eens ’dessertbanaan’.

De wetenschappelijke plantennaam Musa werd voor het eerst gebruikt door Carl Linnaeus in 1753. Het is een verlatijnste vorm van de Arabische naam van de vrucht: mauz (موز).

De meeste gebruikelijke bananen zowel als bakbananen zijn cultivars van Musa × paradisiaca of van Musa acuminata. Musa × paradisiaca is de gebruikelijke naam voor een hybride tussen Musa acuminata Musa balbisiana.

Karakteristieken van de vrucht

Een gewone dessertbanaan heeft een dikke schil die eenvoudig van het vruchtvlees loslaat en kan daardoor met de hand gepeld worden. De vrucht is, zoals die in Europa gegeten wordt, meestal geel, in de vorm van een circa 20 cm lange en 3 cm dikke ronde staaf die een beetje gebogen is en dunner aan de uiteinden.

Er zijn verschillende typen bananen: in Nederland is de meest gebruikte banaan een vrucht van het ras Giant Cavendish, met name van de kloon Valery, die vers kan worden gegeten, maar in veel tropische landen worden bananen gebruikt die eerst moeten worden gebakken en die zo in maaltijden worden verwerkt.

Opvallende andere typen zijn de rode banaan, de appelbanaan, de bakbanaan, de babybanaan en de golden banaan.

Bestand:Banaan musa.jpg
Musa

Groei

Tuinbouwkundig wordt de banaan wel eens tot groenten gerekend, omdat de kweek ervan meer lijkt op het aanbouwen van groenten dan op fruitbomen. De bananenplant wordt gezien als ’s werelds grootste kruid (kruidachtige).

Botanisch is een banaan wel degelijk een vrucht, en zelfs een bes. De zaadjes in de banaan zijn nog nauwelijks te zien, en zijn ook niet bruikbaar om nieuwe planten te zaaien. Nieuwe bananenplanten worden gekweekt door klonen. In de oorspronkelijke wilde bananen waren de zaadjes veel groter en harder.

Bananen groeien in een tros van wel 50 kg aan een bananenplant. Alle bananen in zo’n tros zijn tegelijk rijp, en rijp zijn ze niet lang houdbaar. Daarom worden de bananen voor export naar andere landen onrijp geoogst en verpakt in dozen waarin trossen zitten van ongeveer 18 kilo. Binnen 48 uur na het oogsten worden de bananen in gekoelde schepen geladen en onder andere in 2-4 weken naar Europa gebracht.

Tijdens het rijpingsproces scheidt de banaan natuurlijk ethyleen af. Om het rijpingsproces te versnellen, worden bananen in rijperijen enige tijd blootgesteld aan extern ethyleen, waardoor het rijpingsproces van de banaan zelf gestart dan wel versneld wordt. Na ongeveer een week kunnen ze dan naar de winkel. Na enige tijd krijgt de schil bruine of zwarte vlekjes en wordt de vrucht erg zacht. Dan is de vrucht pas echt rijp, bevat het meeste voedingsstoffen en is gemakkelijk verteerbaar.

Tijdens de rijping wordt zetmeel omgezet in suiker. In onrijpe bananen zit 20 keer zoveel zetmeel als suiker; aan het eind van de rijpingsproces is deze vehouding andersom, waardoor de banaan een zoete smaak krijgt.

De bloem die onder aan de tros zit, is ook eetbaar en heeft en ietwat wrange en licht zoete smaak. Deze bloem wordt in sommige landen in Azië rauw gegeten.

De banaan krijgt zijn kromme vorm doordat door de zwaartekracht de bloemtros naar beneden gaat hangen, maar de vruchten naar boven blijven groeien (geotropie). Het heeft dus niets met het ’groeien naar het licht’ te maken.

Kunstmatig gecontroleerd rijpingsproces

De bananen worden in land van herkomst ingepakt in dozen en met schepen naar Europa getransporteerd. Aangekomen in de haven worden de bananen naar de verschillende rijperijen gebracht. In de rijperij worden de bananen in gasdichte cellen gezet.

Afhankelijk van de verkoopdatum van de bananen wordt er door de rijper een rijpingsschema gemaakt. De meeste rijpers prefereren om eerst de bananen te egaliseren zodat de temperatuur in de hele partij gelijk is. Als dat goed is wordt de daadwerkelijke rijping gestart door ethyleengas in de cel te spuiten. De bananen hebben op dit moment een gemiddelde temperatuur van 16,0 °C (afhankelijk van het aantal dagen dat de rijping moet duren). Over het algemeen blijven de bananen 24 uur onder gas. De deur wordt vergrendeld zodat niemand naar binnen kan. Dit is omdat er geen zuurstof in de cel meer is omdat de bananen de zuurstof gebruiken om te rijpen. Een mens houd het niet lang vol in deze zuurstofarme ruimte en zal bewusteloos (of erger) raken. Na deze 24 uur wordt de cel weer belucht om verse zuurstof in de cel te krijgen en om de overgebleven gassen af te voeren. Al naargelang de duur van het programma wordt de temperatuur geregeld. Hoe langer het programma hoe lager de temperatuur. De banaan zal omdat het aan het rijpen is warmte ontwikkelen. Op dit moment gaat de cel koelen om de warmte uit de banaan af te voeren. Dit gebeurt geleidelijk. Op deze manier wordt de banaan als het ware geremd in het rijpingsproces.

De bananen worden uitgeleverd in de kleur zoals de klant wenst. Meestal is dit rond de kleur 3,5. (groen met de uiteinde iets gelig) Om alle bananen in de dozen dezelfde kleur en temperatuur te laten krijgen wordt er gebruikgemaakt van geforceerde koeling. De luchtstroom wordt zo geleid dat de lucht alleen door de bananendozen heen kan. Hierdoor blijven de temperatuurverschillen zo gering mogelijk. Vandaar ook de gaten in de dozen.

De automatisering is in de rijperijen ook doorgedrongen en er zijn systemen beschikbaar om het rijpingsproces te sturen en te bewaken. De meeste zijn voorzien van alarmen en logdata om de rijper totale controle te geven over het proces. Vaak kan de leverancier van de rijpinstallatie op afstand hulp bieden en of storingen oplossen. In een cel staan gemiddeld 24 pallets bananen, maar er zijn ook grotere en kleinere cellen. Op iedere pallet staan 6 (aantal per laag) x 8 (aantal lagen) = 48 dozen. 48 dozen x 24 pallets = 1152 dozen. 1 doos bevat ongeveer 18 kg bananen. 1152 x 18 = 20.736 kg bananen.

Verwerking in voedingsmiddelen

Bananen worden in vele levensmiddelen verwerkt. Pisang goreng bijvoorbeeld is een zoet gerecht met gebakken banaan. In de toko kan men gezoete en gedroogde gebakken banaan kopen (kerupuk pisang, „bananenchips”). Ook worden er bakbananen verkocht die beter geschikt zijn voor het opbakken dan de gebruikelijke bananen die in de supermarkt bij het fruit liggen.

Pisang Ambon is een groene bananenlikeur. Hoewel dit een Indonesisch woord is, betekent pisang ambon voor een Indonesiër geen alcoholische drank, maar een bananenvariëteit van het eiland Ambon. Dit type bananen is zowat een halve arm (een el) lang.

Voedingswaarde van banaan voor verse consumptie

Een gemiddelde banaan weegt ongeveer 150 gram. 100 gram verse banaan bevat 88 - 116 kilocalorieën en ongeveer:

  • 20-25 g koolhydraten
  • 1,2 g eiwit
  • 0,2 g vet (waarvan de helft onverzadigd)
  • 0,4 g vezel

Bananen bevatten diverse vitaminen en mineralen. Zo zit er in 100 gram verse banaan ongeveer 88 mg kalium, 8,7 mg vitamine C, tryptofaan, magnesium en selenium.

Oorsprong en verspreiding van de banaan

De wilde voorouder van de banaan kwam voor in een groot gebied dat zich uitstrekte van India over Zuidoost-Azië en Indonesië tot Nieuw-Guinea. Er zijn aanwijzingen dat de banaan reeds 7.000 jaar geleden in laatstgenoemd gebied zou zijn gecultiveerd.

Waarschijnlijk hebben Indonesische kolonisten die zich aan de kust van Oost-Afrika, op de Comoren en op Madagaskar vestigden de banaan omstreeks het begin van onze jaartelling naar Oost-Afrika gebracht. Van daaruit verspreidde de bananenteelt zich in enkele eeuwen over een groot deel van Afrika. In het tropisch regenwoud was de banaan heel wat productiever dan de meeste andere landbouwgewassen.

De Spanjaarden en Portugezen leerden de banaan aan de westkust van Afrika kennen. De naam „banaan” is afgeleid van een woord uit de taal der Wolof. Deze Europeanen brachten de bananenteelt over naar Midden-Amerika.

Exportlanden

Bestand:Bananen tanzania.jpg
Bananentransport in Tanzania

De bananenplant wordt geteeld rondom de evenaar in:

De belangrijkste exportlanden zijn Ecuador, Costa Rica, Panama, Honduras, Suriname, Colombia, Guatemala en de Filipijnen.

Merken

Enkele merken in Nederland:

  • Banacol: import uit Colombia
  • Banagior: import uit Venezuela
  • Bonita: import uit Ecuador
  • Chiquita: import uit Honduras, Panama, Costa Rica, Colombia en Ecuador
  • Cobana: import uit Ecuador
  • Tomo no kai: import uit Japan
  • Dole: import onder andere uit Kameroen en Ivoorkust (voor de Europese markt)
  • Fyffes: Iers merk met import uit Colombia, Honduras, Suriname, Jamaica, Windward Islands, Costa Rica en Belize
  • Turbana: import uit Colombia
  • Fairtrade/Max Havelaarbanaan: import uit Ecuador, Peru, Dominicaanse Republiek, Windward Islands, Colombia, Ghana en Costa Rica

Genetische achtergrond

Geteelde rassen

Genoomsamenstelling

Schema met het mogelijke ontstaan van de eetbanaan.
Schema met het mogelijke ontstaan van de eetbanaan.

Een genoom bestaat bij een diploïde plant uit een aantal van 2n chromosomen. Het genoom bevat al het erfelijke materiaal van een plant. Hoe hoger de ploïdiegraad des te meer chromosomen en des te groter zijn in het algemeen de vruchten. De wilde planten zijn meestal diploïde, hebben weinig vruchtvlees en bevatten veel harde zaden. Eetbare bananen zouden onder andere ontstaan zijn uit de Chinese banaan en de meelbanaan door het optreden van vruchtvorming zonder bestuiving (parthenocarpie) en abnormale meiose (zie afbeelding).

Binnen de sectie Eumusa zijn er van de soort Musa acuminata

  • rassen met het genoom AA (diploïde)
  • rassen met het genoom AAA (triploïde)
  • rassen met het genoom AAAA (tetraploïde)

Binnen de sectie Eumusa zijn er van de kruising Musa acuminata × Musa balbisiana

  • rassen met het genoom AB (diploïde)
  • rassen met het genoom AAB (triploïde)
  • rassen met het genoom ABB (triploïde)
  • rassen met het genoom AABB (tetraploïde)

Binnen de sectie Eumusa zijn er van de kruising Musa acuminata × Musa schizocarpa

Binnen de sectie Australimusa zijn er

  • rassen met het genoom Fe’i

Uit de kruisingen van de secties Eumusa × Australimusa zijn er

  • rassen met het genoom AT (diploïde)
  • rassen met het genoom AAT (triploïde)
  • rassen met het genoom ABBT (tetraploïde)

Rassen of rassengroepen

Genoomtype AA

  • Genoomtype AA
    • Sucrier
      • synoniemen: Golden banaan, Pisang Mas (Maleisië, Indonesië), Kulai Khai (Thailand), Amas (Australië), Susyakadali (India), Honey
    • Pisang Ambon Putih
    • Pisang Jari Buaya
    • Pisang Lilin
    • Inarnibal
    • Lakatan
      • synoniemen: Pisang Barangan (Indonesië), Pisang Berangan (Maleisië), Pisang Masak hijau (Maleisië)
    • Rose
    • Senorita
    • TutuGla
    • Calcutta-4
    • Kadali
    • Matti
    • Pahang
    • Borneo
    • Galeo
    • Paka
    • Bie Yeng
    • Niyarma Yik

Genoomtype AAA

  • Genoomtype AAA: verse consumptie
    • Gros Michel was voor het uitbreken van de panamaziekte in de jaren 1960, een bodemschimmel, het meest geteeld voor export. Het was kwalitatief de beste banaan voor export. De ziekte zorgde ervoor dat de Gros Michel-bananen bijna volledig verdwenen.
      • synoniemen: Bluefields, Pisang Ambon (Maleisië), Disu, Kulai Hom Thong (Thailand)
    • Gros Michel mutanten
      • Lowgate
      • Highgate
      • Cocos
    • Cavendish: na het uitsterven van de Gros Michel, ging de bananenteelt en internationale bananenhandel zich volledig richten op de Cavendish-variëteit, die beter resistent is tegen de panamaziekte. Dit is de ’standaard’-banaan die we nu kennen. Inmiddels is er een variant van de Panamaschimmel die ook Cavendishbananen aanvalt.[1]
      • Dwarf Cavendish
        • synoniemen: Dwergbanaan, Chinese (Hawaï), Canary Banana, Dwarf Chinese, Basrai (India), Governer (West-Indië), Klue hom kom (Thailand), Chuoi duu (Vietnam), Enano (Latijns-Amerika), Camburi pigmeo (Venezuela), Jahaji, Bhusawal, Kabulee, Mayritius, Vamankeli, Pisang serendah (Maleisië)
        • Dwarf red
      • Giant Cavendish is nu de meest geteelde banaan voor export. Met name de kloon Valery (Robusta) door betere resistentie tegen de Panamaziekte en beter bestand tegen harde wind.
        • synoniemen: Cavendishbanaan, Mons Mari, Williams (Noord-Zuid Wales), Pedda Pacha Arati, Grand Nain, Giant Governer, Harichhal, Borjahaji, Bongali Johaji (India), Beijiaw (China), Chinese Cavendish, Pisang buai (Maleisië), Honchuchu
    • Red
      • synoniemen: Chenkadali, Lalkel
    • Red Dacca
      • synoniemen: Rode banaan, Cuba banaan, Venkadali, Green Red, Pisang raja udang (Maleisië), Morado, Klue nak (Thailand)
    • Ambon Putih
      • synoniemen: Pisang Ambon Putih (Maleisië, Indonesië) Kluai Hom Dek Mai (Thailand), Ambon (Filipijnen), Pisang Embun
    • Ibota
    • Orotava
    • Rio
    • Robusta
      • synoniemen: Poyobanaan, Robustabanaan, Tall Mons Mari, Saina, Poyo, Valery, Congo
    • Lacatan
      • synoniemen: Monte Cristo, Pisang Mosak Hijau, Giant Fig
    • Yangambi km 5
      • synoniem: Ibota
    • Cavendish Boyo
    • Dacca
      • synoniemen: Pisang mundam (Maleisië), Tafetan verde (Colombia)
  • Genoomtype AAA: bakbanaan
    • Mutika
    • Lujugira

Genoomtype AAAA

  • Genoomtype AAAA: verse consumptie
    • IC 2
    • Bodless
    • Altafort
    • Pisang Ustrali (Brazil)
    • Golden Beauty

Genoomtype AB

  • Genoomtype AB: verse consumptie
    • Ney Poovan
      • 'synoniemen: Chini Champa, Nejali Poovan, Safed Velchi, Elakki, Bale, Kisubi, Sukari
    • Kunnan
    • Kamaramasenge

Genoomtype AAB

  • Genoomtype AAB: verse consumptie en bakbanaan
    • Iholena
    • Laknau
    • Mysore
      • synoniemen: Colombo, Poovan (India), Honderawala (India), Pisang Ceylan, Pisang keling (Maleisië), Kluai khai farang (Thailand), Alpon, Palyankodan, Karpura Chakrakeli, Motta Poovan, Dora Vazhai, Kanthali, Fillbasket, Thousand Grain
    • Lady Finger
      • synoniem: Babybanaan, Bananenvijg, Pome Pacha Naadan, Pisang susu
    • Silk
      • synoniemen: Apple (Hawaï)(appelbanaan), Malbhog, (Pisang) Rasthali (Maleisië), Pisang Raya Sereh (Indonesië), Latundan (Filipijnen), Mortman, Sugar, Salsikola, Amritpani, Worandong, Cantong, Tundan
    • Pome
      • synoniemen: Patra, Figue Famille, Dwarf Petra, Sirumalai, Virupakshi, Vannan, Pachanadan, Pisang kelat jambi (Maleisië), Brazilian banana (Hawaï)
    • Pisang Nangka
    • Raja
      • synoniemen: Pisang Raja (Maleisië, Indonesië), Radja (Filipijnen), Grindi, Larip, Houdir
    • Horn
      • synoniemen: Pisang Tanduk, Tindok, Klui Nga Chang
    • Nendra Padaththi
    • Pisang Kelat
    • Pisang Seribu
      • synoniem: Klue roi wee (Thailand)
    • Nadan
    • Maia Maoli
      • synoniemen: Popoulu, Comino, Pompo Vudi Bawa
    • Maca
    • Celat
      • synoniemen: Red Jamaica, Cuban
Plantain groep
    • Plantain groep: bakbananen
      • Dwarf French Plantain
      • French Plantain groepsras
        • Giant
        • Nendran (India)
        • Green French
          • synoniemen: Bakbanaan, kookbanaan, meelbanaan
        • Black French
          • synoniem: Rajeli
        • Pink French
        • Red Plantain
        • Bugaoisan (Filipijnen)
        • Eleri
        • Zanzibar
        • Harton
        • AVP-67
        • Gonja
        • Amou
        • Bobby Tannap
        • Akpakpak
        • Obino L'Ewai
        • Psi-Psi
        • Owang
        • Terra Bend Mossenjo
        • French Clair
        • Amou
        • Obel
        • Mibotoko
        • French Sombre
        • Orishele
        • Ntanga
        • Laknao
        • Tiger
        • Maqueño
          • synoniemen: Dominico (Colombia), Platano negro, Platano 'Madre del Platanar'(Colombia)
      • False Horn Plantain groepsras
        • Agbagba
        • Esang
        • Corne
        • Red Ebanga
        • Ebanga
        • Bia Ebanga
      • Horn Plantain groepsras
        • synoniemen: Hoornplantaan, hoornmeelplataan, Pisang lang (Maleisië), Pisang tandok (Indonesië), Tindok, Tundoc, Kluai nga chang (Thailand)
        • Three Hand Plenty
        • Ubok Iba
        • Daluyo
        • One Hand Plenty
        • Gabon
        • Orinoco

Genoomtype AAAB

  • Genoomtype AAAB: verse consumptie
    • Atan
    • Gold Finger

Genoomtype ABB

  • Genoomtype ABB: bakbanaan
    • Bluggoe
      • synoniemen: Pisang Kepok (Indonesië), Pisang abu keling (Indonesië),Pisang Abu Keling, Kluai Hak Muk (Thailand), Nalla Bontha (India), Moko (Trinidad), Cachaco, Kachkel, Bankel
    • Silver Bluggoe
    • Pisang Awak (Indonesië, Maleisië)
      • synoniemen: Ducasse (Australië), Katali (Filipijnen), Kluai Namwa (Thailand), Pisang Klotok (Indonesië), Kanpuravalli (India), Kothia, Karpoorvalli, Manohar
    • Da Jiao (China)
    • Fen Da Jiao (China)
    • Monthan
    • Kalapua
    • Klue Teparod
    • Saba
      • synoniemen: Papaya banaan, Cardaba (Filipijnen), Kluai Hin (Thailand)
    • Pelipita
    • Ney Mannan
    • Peyan
    • Bagnar
      • synoniem: Bhos
    • Batissa
    • Pelipeta
    • Cardaba
    • Muthia
    • Maqueno
    • Burro CEMSA
    • Blue Java

Genoomtype ABBB

    • Tiparot
      • synoniemen: Pisang abu Siam (Maleisië), Pisang batu (Maleisië), Balongkaue (Filipijnen), Kluai pli hai (Thailand), Kluai sangkivo (Thailand)

Genoomtype BBB

  • Genoomtype BBB: bakbanaan
    • Saba (Filipijnen)
      • synoniemen: Cardaba (Filipijnen), Kluai Hin (Thailand), Pisang Nipal (Maleisië)
    • Cardaba
    • Bhimkel
    • Pisang Kepok
    • Pisang Nepah
    • Pisang Nipah Kluaittin
    • Attiakol
    • Gubao

Genoomtype AABB

  • Genoomtype AABB: verse consumptie
    • Goldfinger
      Is resistent tegen de panamaziekte, en een mogelijke opvolger van de Cavendish indien deze door een ziekte zou worden aangetast. Iets geler vruchtvlees dan een Cavendish.[2]
    • Kalamagol
    • ’Laknau der’
    • Kalamagol

Genoomtype AT

  • Genoomtype AT
    • Umbubu

Genoomtype AAT

  • Genoomtype AAT
    • Karoina
    • Mayalopa
    • Sar

Genoomtype ABBT

  • Genoomtype ABBT
    • Yawa 2
    • Giant Kalapua
  • Genoomtype AS
    • Ato
    • Kokor
    • Ungota
    • Vunamami

Genoomtype Fe’i

  • Genoomtype Fe’i
    • Menei
    • Rimina
    • Utafan
    • Wain
    • Airori

Bananadine-hoax

In de jaren 60 van de 20e eeuw staken in de Verenigde Staten geruchten de kop op dat de bananenschil als drugs gebruikt kon worden. Deze Bananadine-hoax werd door meerdere muzikanten als onderwerp gebruikt.

Uitdrukkingen

  • De Nederlandse uitdrukking Je bent de pisang is synoniem aan Je bent de pineut of Je bent de sigaar.
  • Die man is een rare pisang

Externe links

Wikimedia Commons  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Banana op Wikimedia Commons.

rel=nofollow