Amp Smit

AMP SMIT ‘EENVOUD IS ONUITPUTTELIJK’ Antonie Theodorus Smit (Utrecht 6 mei 1903- Amsterdam 25 maart 1976) was een veelzijdig Nederlands kunstenaar. Hij begon als tekenaar en decorateur, maar ontplooide zich al snel tot dichter, plateelschilder en –ontwerper, beeldhouwer, grafisch ontwerper, etaleur, emailleur, houtskooltekenaar en schilder (olieverf en aquarel)

1. Levensloop

1.1 Jeugd en studie Amp wordt geboren in Utrecht op 6 mei 1903 als Antonie Theodorus Smit. Omdat zijn vader reeds Anton genoemd werd, werd hij als kind vaak Amp genoemd.

Al op jonge leeftijd toont hij een grote aanleg voor tekenen en schilderen. Binnen de familie Smit was dat niet vreemd. Vader Anton Smit leidde een decorateursbedrijf en werkte als vaste winkeldecorateur bij de Fa. de Gruyter (van 1910 tot ong. 1920). De heer de Gruyter kwam bij de familie Smit als huisvriend over de vloer. Amp voelt zich echter zoveel meer dan alleen decorateur. Hij zit inmiddels op de Kunstnijverheidsschool in Utrecht (1916) en heeft onder meer les van T. van der Laan, Houtzagers en de Haas. Hij haalt vervolgens in korte tijd zijn diploma aan het Instituut Piersma; de Lerarenopleiding voor Lagere en Middelbare Aktes voor Hand- en Decoratief Tekenen. Op advies van directeur Piersma gaat hij uiteindelijk studeren op de Rijksacademie te Amsterdam(1920-1922) en krijgt dan les van o.a. Gerard Westerman, Johannes Jurres, Theo Molkenboer en van der Pol. Ook komt Amp op de Rijksacademie in contact met Prof. Derkinderen. Een schilder die nu vooral bekend is om zijn monumentale werk. De idealistische kunstenaars van die tijd streven naar gemeenschapskunst. Wandschilderingen in openbare gebouwen zijn een ideale manier om een groot publiek kennis te laten maken met kunst. De wanddecoraties verplaatsen zich van kerken naar openbare gelegenheden. Bij kunstromingen zoals bv De Stijl wilde Amp Smit zich niet aansluiten, daarvoor was hij te veel een individualist. Hij wilde zich niet laten beïnvloeden en vond de stromingen in die tijd te rechtlijnig en dogmatisch.

1.2 Carriere tot 1930

In Amps werk uit die periode is de invloed van Derkinderen en Jan Toorop duidelijk zichtbaar. Ook bewonderde hij het werk van Willem van Konijnenburg en R.N. Roland Holst. Hij ontwerpt naast tegeltableaus voor de Fa. de Gruyter ook glas- en loodramen (1924). Door zijn avontuurlijke instelling komt Amp al snel in aanraking met andere idealisten. Hij raakt bevriend met de onderwijshervormer Kees Boeke. En de theosofie speelt een grote rol in zijn leven. Hij neemt deel aan de kampen van Krishnamurti in 1919 in Ommen. Hij vertrekt voor korte tijd als kunstenaar naar Parijs en Antwerpen en bezoekt daar de kunstacademies. Over die reizen zijn geen details bekend. Hij verblijft maanden in Spakenburg (1926 ??????) om de bevolking te schilderen. De tentoonstelling naar aanleiding van dit verblijf is een groot succes. Amp wordt betiteld als “zeer getalenteerd” en verkoopt al zijn werk. Qua stijl voelt hij zich het meest aangetrokken tot de Amsterdamse School. Waarschijnlijk speelt ook de mystieke uitstraling van deze stijl een grote rol. Vooral in zijn grafisch werk komt de invloed van de Amsterdamse School zeer duidelijk naar voren. De ontwerpen die hij voor de wanden van Hotel L’Europe in Utrecht maakte (1928)sprankelden van exotisme en hadden een esoterische en erotische ondertoon. Voor het burgerlijke Utrecht moet zoveel naakt toch wel een schok zijn geweest. Naast zijn vrije werk is hij af en toe in dienst van andere decorateursbedrijven. En vader Anton Smit heeft nog steeds veel opdrachten van de kruideniersfirma De Gruyter en schuift Amp vaak wat opdrachten toe om aan inkomsten te komen. Nederland is al snel te klein voor Amp. Hij wil naar Berlijn. De stad waar op dat moment alles lijkt te gebeuren. De brieven van vader Smit aan Amp in het verre Berlijn laten vooral bezorgdheid doorschemeren (‘Kleine Liebe ist grosse Liebe’ Brievenboek uitg. 2010) Op jonge leeftijd overleefde Amp ternauwernood de Spaanse griep. Sindsdien is hij een zorgenkind dat zich echter qua ondernemendheid en energie moeilijk laat sturen. Hij reist van 1926 t/m 1929 heen en weer tussen Berlijn en Nederland en had zich ingeschreven als gast aan de Kunstakademie Am Knie. Hij wordt verliefd op een mooie vrouw, die hij met veel moeite heeft overgehaald om model voor hem te zijn. Hij wilde een ‘Mona Lisa’ schilderen. Zij kwam uit een goede familie en kwam alleen in zijn atelier als zij gechaperonneerd werd door een van haar broers. Hij werkte tussendoor in Berlijn aan muurschilderingen voor een bioscoop in de Uhlandstrasse en maakte reclameschilderingen op straatmuren. Om meer inkomen te hebben om met haar te kunnen trouwen, werkt hij in Nederland bij o.a. Dirk-Jan van der Laan en had contacten met Jaap Gidding. Ook ontwerpt hij in 1929 glas- en loodramen voor Krasnapolsky en werkt als schilder in Tuschinsky. In 1929 neemt hij zijn geliefde mee naar Nederland, trouwt met haar en gaat wonen in Reewijk. Zijn vader raadt hem aan om als getrouwd man vast werk te zoeken en brengt hem op advies van De Gruyter in aanraking met W.A. Hoyng, directeur van de Goudse plateelfabriek Zuid-Holland. Amp komt te werken op de ontwerpafdeling. Op bestaande modellen past hij verschillende technieken uit het decorateursvak toe. Hij gebruikt sjablonen in combinatie met spuit- en spatwerk. De decoraties zijn het best te omschrijven als abstract, mystiek maar ook ritmisch. De korte tijd dat hij werkzaam is in de fabriek ( maart 1929- oktober 1930) zijn het best te omschrijven als een creatieve explosie. Hij ontwerpt ook zelf modellen van vazen, kandelaars en sculpturen en beschildert en ontwerpt patronen. Helaas slaat de crisis toe. En Amp moet vertrekken. Na zijn vertrek werden zijn modellen nog lange tijd geproduceerd en zijn werk uit die periode is nu een geliefd verzamelobject van plateelaardewerk. 1.3 Ontwikkeling na 1930 De jaren dertig kenmerken zich vooral door het voor kunstenaars moeilijke milieu. Financieel gezien is het moeilijk om rond te komen. Amp woont inmiddels in Bilthoven samen met Gretchen en hun eerste zoon. Amp voert veel portretopdrachten uit, geeft tekenles en modelleert. Uiteindelijk verhuist hij vlak voor de oorlog (1939) naar Amsterdam: ‘Iedereen’ in Bilthoven was al geportretteerd door Amp. 1940-1945: De oorlog was een moeizame periode; inmiddels had hij twee jonge kinderen. Amp was overtuigd pacifist. Oorlog, wapens en onrecht druisten tegen zijn hele persoonlijkheid in. Amp en zijn oudste zoon ontkomen door ontsnapping uit een trein aan te werkstelling in Duitsland. In de oorlog weigerde hij zich in te schrijven bij de ‘Kultuurkamer’. Het nationaalsocialistische regime verplichtte beroepskunstenaars zich aan te melden bij de ‘Kultuurkamer’; aan de kunst werden strenge eisen gesteld. Wie zich niet inschreef kreeg een beroepsverbod. Amp heeft in de oorlogsjaren gewerkt als reklameontwerper en etaleur bij o.a. de levensmiddelenfirma Zijlstra in Amsterdam. Na 1945: De naoorlogs jaren staan in het teken van wederopbouw. Bij gebrek aan een atelier begint hij thuis met emailleren van voorwerpen en plaquettes. Ze zijn een commercieel succes. Totdat een medisch advies hem dat verbiedt; de goudverf zou giftig zijn. De periode breekt aan van grote houtskooltekeningen . De mens staat centraal; in al zijn gewone doen en laten. De houtskooltekeningen hebben een grootse opzet en zijn getekend op krantenpapier. Er zijn er nog vele van bewaard gebleven. Hij huurt in 1948 een eigen atelier in de Van Der Hoopstraat in Amsterdam en begint met olieverf te schilderen. Hij trainde zichzelf om met zijn linkerhand te gaan schilderen, omdat zijn rechterhand inmiddels te zeer ging beven door de ziekte van Parkinson. Hierdoor ontstond een geheel eigen stijl, waarbij hij o.a. geïnspireerd werd door Picasso, Chagall en Fernand Léger. Als hij thuis komt na een dag werken in zijn atelier, gaat het tekenen non stop door. Hij maakt kleine aquarellen die via Amsterdamse kunsthandels worden verkocht. Als ondersteuning koopt het Rijk vele olieverfschilderijen en aquarellen aan. Hij wordt lid van de kunstenaarsvereniging Arti et Amicitiae. Een aanwijsbare invloed op zijn werk is de grote Picassotentoonstelling in het Stedelijk Museum. Zijn werk wordt lichter van toon. Frisser van kleur. Daarnaast is hij doorgegaan met het schrijven van gedichten. Naast vele tentoonstellingen won hij in 1956 de eerste prijs voor de schilderkunst van het Unesco Centrum Nederland ten gunste van het 10-jarig bestaan. Tot zijn dood in 1976 blijft hij beroepskunstenaar. In het feit dat hij zoveel verschillende disciplines heeft uitgevoerd staat hij niet alleen. Kunstenaar als Jac van den Bosch, Chris Lebeau, Jaap Gidding en Christiaan de Moor tonen qua werkgebied grote overeenkomst. Zoals Chris Lebeau ooit is omschreven kan ook voor Amp worden gezegd dat hij een creatieve duizendpoot is geweest.

1.5 Levensfilosofie

‘EENVOUD IS ONUITPUTTELIJK’ is een uitspraak van Krishnamurti en is typerend voor de kunstenaar Amp Smit. Gedurende zijn leven heeft hij een onuitputtelijke inspiratie gehad en die kenmerkt zich door de hoeveelheid kunstwerken die hij gemaakt heeft. Zijn werk heeft als onderwerp De Mens in al zijn dagelijkse bezigheden. …………………………….. …………………………………………….

2. Kunstvormen en technieken

2.1 Tekenaar en decorateur Tekst en plaatjes 2.2 Dichter Gedichten 2.3 Plateelschilder en –ontwerper Tekst en plaatjes 2.4 Grafisch ontwerper Tekst en plaatjes 2.5 beeldhouwer Tekst en plaatjes 2.6 Etaleur/reclameontwerper Tekst en plaatjes 2.7 Houtskooltekenaar Tekst en plaatjes 2.8 Schilder (olieverf en aquarel) Tekst en plaatjes …………………………………………………………………………..

3. Tentoonstellingen

Vanaf 1950 Arti et Amicitiae; Amsterdam 1952 Arti; Nobelstraat 27; Utrecht 1956 Oudemanhuispoort; Leiden 1957 De Kelder; Hilversum 1957 Lustrum studentenvereniging Catena; Leiden 1959 De Groene Fles; Almelo 1960 Guildhall Galaries; Chicago; USA 1967 Gemeentehuis; Weesp 1970 Architect Zandstra; Amsterdam 1975 Museum ‘t Coopmanshuys; Franeker 2016 Museum Gouda; Gouda Talloze groepstentoonstellingen van o.a. Arti et Amicitiae; St. Lucas; De Stuwing; De Onafhankelijken.

4. Bronnen en literatuur

Pieter Scheen Lexicon deel 2 pag. 358 C.A. Scharten 1996 pag. 130 P.M.J.E. Jacobs 2000 deel5 pag 435 Brievenboek “Kleine Liebe ist Grosse Liebe” 2010 Monografie van Jan Juffermans 1975 RKD; Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis Den Haag Vormen uit Vuur; Tijdschrift nr. 230 (?????) Website Amp Smit; www.ampsmit.nl