De geboorte van de kliniek

De geboorte van de kliniek (Fr: Naissance de la clinique) is een boek van Michel Foucault. Het behandelt de geschiedenis van de geneeskunde in de achttiende eeuw.

Foucault ontkracht hier de hypothese die stelt dat de ontdekkingen aan het begin van de 19e eeuw het gevolg waren van een hernieuwd empirisme.

Als Xavier Bichat in staat was om te stellen dat weefselbeschadigingen symptomen verklaren, dan was dat niet omdat hij beter observeerde dan zijn voorgangers, maar omdat zijn perspectief radicaal anders was. De blik die Bichat wierp op het stoffelijk overschot is gesmeed in de kliniek die net daarvoor was ontstaan. Met kliniek bedoelt Foucault een praktijk rondom een bepaalde ervaring van ziekte. In de achttiende eeuw worden ziektes ervaren als abstracte essenties en reële verschijningsvormen, met het ontstaan van de kliniek aan het einde van de achttiende eeuw verandert dit en wordt ziekte ervaren in concrete zichtbare elementen. Dit is een strategische manoeuvre als reactie op de ruimte waarin de ziektesoorten zijn ondergebracht: het ziekenhuis. In de achttiende eeuw gelooft men dat de omgeving van invloed is op de vorm die de ziekte aanneemt. In de familie, de meest natuurlijke omgeving, verschijnt de ziektesoort in zijn meest pure vorm. Daarentegen in het ziekenhuis verschijnt de soort in een verstoorde vorm waardoor de arts nog nauwelijks kan vaststellen waaraan de patiënt lijdt. Omdat de patiënten in het ziekenhuis zich echter allemaal in dezelfde ruimte bevinden verschijnt de ziekte weliswaar verstoord, maar wel op een homogene manier, vandaar de noodzaak om ziektesoorten aan de hand van concrete elementen van de waarneming te gaan herkennen.

Het is echter, op het eerste oog, vreemd dat het ziekenhuis het decor gaat vormen voor wetenschappelijk onderzoek aangezien de ziektesoorten in de familiesituatie in de meest pure vorm te zien zijn. Dit heeft te maken met een reeks gebeurtenissen in de achttiende eeuw. Epidemieën zijn ook in de achttiende eeuw een frequent fenomeen in West-Europa. Onder invloed van Thomas Sydenham heeft in Frankrijk bij een aantal vooraanstaande artsen het idee postgevat dat omgevingsfactoren (seizoen, klimaat, bodem, et cetera) epidemieën veroorzaken en beïnvloeden. Om dit beter te begrijpen is het nodig om observaties te verrichten van patiënten en van omgevingsomstandigheden. Bij verschillende epidemieën her en der in Frankrijk worden lokale dokters bewogen om deze observaties uit te voeren. Bij elkaar heeft dit als onbedoeld gevolg de verschijning van de zieke als een object van wetenschappelijk onderzoek. Kennis van ziektes komt natuurlijk altijd van de zieke persoon, maar het is pas in de jaren '80 van de achttiende eeuw dat de zieke expliciet begrepen wordt als object van wetenschappelijk onderzoek. Dit besef is verantwoordelijk voor het ontstaan van de kliniek. Het enige wat het ontstaan van de kliniek nu nog in de weg staat is het ontbreken een morele rechtvaardiging. Het zou voor artsen niet gepast zijn om hun patiënten uitgebreid te onderzoeken ten behoeve van de wetenschap. De patiënt heeft er immers zelf meestal niets aan. Aan het eind van de achttiende eeuw is hier een oplossing voor gevonden. In de jaren na de Franse Revolutie heerst er grote armoede in de Franse steden. Door vermogende mensen werden er nu ziekenhuizen opgericht waar de zieken onder deze armen verpleegd zouden worden. In ruil voor deze gift laten de patiënten toe dat ze als object voor wetenschappelijk onderzoek dienen.