Lijst van termen in de bouwkunde

Enkele bouwkundige begrippen die gebruikt worden om elementen in (vaak oude) gebouwen te benoemen of een aanduiding zijn voor de stijl waarin het bouwwerk (of een element daaruit) thuishoort:

A

• acanthus
• aedicula
• angelustoren
• architraaf

B

• banderol
• Barok
• basement
• basilicaal
• boogfries

C

• Classicistisch
• colonnet
• composietzuil
• Corinthisch

D

• dakstoel
• dakruiter
• diamantkop
• Dorisch

E

• Eclectisch
• email cloisonné
• Empire

F

• festoen
• flamboyant
• fries
• fronton

G

• gebint
• getordeerd
• Gotiek

H

• Hagioscoop
• hallenkerk
• helmteken
• hoofdgestel

I

• ikoon, icoon
• Ionisch

J

• Jugendstil

K

• kandelaber: motief in de vorm van een kandelaar.
• kapiteel: bekroning van een zuil, pijler of pilaster, veelal voorzien van beelhouwwerk.
• keperboog: driehoekige boog.
• koor
• kraagsteen: in een muurvlak of pijlerschacht bevestigde dragende steen.
• kroonlijst: horizontale band (meestal uitspringend en geprofileerd) die de bekroning vormt van muur of ander belangrijk bouwonderdeel.
• kruisgewelf: gewelf waarvan de schelpen elkaar snijden onder een knik.
• Kubisme: stijlperiode in het begin van de 20e eeuw die gekenmerkt wordt o.a. door de ontleding van de vorm in een hoekig patroon.

L

• laddervenster: venstertype waarbij de onderverdeling van de roeden doet denken aan de sporten van een ladder.
• lantaarn: bovenste, opengewerkte geleding van een toren.
• lessenaardak: opgaand dak met één schuine zijde.
• liseen: weinig uitstekende muurverzwaring.
• loofwerk: doorlopend floraal ornament.
• luchtboog: over het (de) dak(en) der zijbeuk(en) reikende steun.

M

• motief: een vorm of figuur die als basis dient voor het bekleden of versieren van bouwelementen. Het motief wordt vele malen op een regelmatige manier herhaald.

N

• neut: het onderste gedeelte van de stijlen van een deurkozijn, vaak in hardsteen (natuursteen) uitgevoerd.
• netgewelf: gewelf met vele, elkaar kruisende diagonalen.

O

• overstek: een gedeelte van een bouwwerk dat ten opzichte van het onderliggende deel vooruitsteekt.
• oranjerie: vaak treft men deze kassen of bouwwerken (met vensters op het zuiden) op grote buitenplaatsen aan. Het doel ervan is het laten overwinteren van niet winterharde gewassen.

P

• pijler, pilaar: hoekige (soms ook rond), vrijstaande ondersteuning van een boog, een hoofdgestel etc. Zie ook zuil.
• pilaster: een vooral in de gevelarchitectuur van de Renaissance en Barok toegepaste vierkante of halfronde halfzuil in het muurwerk, voorzien van een basement en een kapiteel.
• piscina: reinigingsbekken soms in een nis, gebruikt voor de erediensten in kerken.
• plint: voetplaat.
• polychromeren: met vele kleuren beschilderd (b.v. beelden).
• pseudobasilicaal: (zelfstandig naamwoord: pseudo-basiliek), zonder vensters in de hoofdbeuk.

R

• Renaissance: stijlperiode in de 15e en 16e eeuw, gekenmerkt door o.a. realisme en klassieke motieven.
• retabel: bovenbouw van een altaar.
• rib van een gewelf (gewelfrib): stenen strook tegen de onderzijde van een gewelf, die ofwel,om louter esthetische ofwel om esthetische alsook functionele redenen is aangebracht.
• risaliet: een gedeelte van de gevel dat over de gehele hoogte vooruitspringt.
• Rococo: stijlperiode uit de 18e eeuw, gekenmerkt o.a. door een overwoekering van het ornament.
• Rolwerk: soort ornamentiek die in gekrulde vormen uitloopt.
• Romaans: uit de periode van de Romaanse stijl (omstreeks 1000/1250), die wat de kerkbouw betreft gekenmerkt wordt door kubusachtige ruimten met rondbogen, tongewelven en dikke muren.

S

• scheiboog: boog in een kerk die de middenbeuk scheidt van de zijbeuken.
• schip: de ruimte van een kerk of kathedraal rondom het spreekgestoelte.
• sluitsteen: middelste steen van een gemetselde boog, vaak in natuursteen uitgevoerd.
• steekkap: klein gewelf of kapconstructie dat in een groter gewelf of kap insnijdt.
• stergewelf: gewelf in de vorm van een ster.
• steunbeer: ver uitstekende muurdam of verzwaring om horizontale krachten te verdelen in het metselwerk.
• straalgewelf: gewelf boven een veelhoekig vlak.
• tongewelf: tunnelvormig of Romeins gewelf.

T

• terracotta: (latijn: gebakken aarde) ongeglazuurd aardewerk.
• Toscaans: uit de Romeinse Bouwkunst afkomstige orde, vergelijkbaar met de Dorische orde uit de Griekse Bouwkunst. De Toscaanse orde is te herkennen aan het gebruik van gladde zuilen.
• tracering: decoratieve vulling van b.v een Gotisch venster.
• transept: dwarsschip.
• travee: ruimte-eenheid, die beantwoordt aan één venster, boog of gewelf.
• triforium: loopgang tussen de scheibogen en de vensters van de hoofdbeuk.
• triomfboog: boog tussen het schip of de viering van een kerk en het koorgedeelte.
• tympaan: driehoekige gevelplaat, vaak op zuilen geplaatst of boven vensters.

U

• uitkraging: een in metselwerk geleidelijk verlopende overstek.

V

• voluut: spiraal- of kruisvormige versiering, veelal gebruikt ter versiering van kapitelen in de Griekse Bouwkunst
• viering: het gedeelte van een kerk of kathedraal waar dwars- en langsschip elkaar kruisen. Wordt ook wel kruising genoemd.

W

• waaierboog: boog bestaande uit verschillende kleine cirkelvormige segmenten.
• wenkbrauw: uitkragende decoratieve band aan de bovenzijde van een deur of venster in metselwerk of gepleisterd.
• westwerk: blok ten westen van het schip en daarmee niet corresponderend. Vaak bevat dit gedeelte de toren(s).

Z

• zadeldak: opgaand dak met twee schuine zijden of dakvlakken.
• zuil: kolom of drager gevormd door een schacht die wordt gedragen door een basement en bekroond door een kapiteel.