KOPP

KOPP staat voor Kinderen van ouders met psych(iatr)ische problemen. Het gaat dan om kinderen die één of beide ouders hebben met bijvoorbeeld schizofrenie, een bipolaire stoornis of een persoonlijkheidsstoornis.

Kinderen van verslaafde ouders worden KVO (Kind van Verslaafde Ouder) genoemd.

Cijfers

In Nederland zijn er jaarlijks 864.000 ouders met psychische of verslavingsproblemen, waarvan jaarlijks 1,6 miljoen KOPP’ers onder de 22 jaar.

• Het gaat om diverse stoornissen, bijvoorbeeld schizofrenie of een bipolaire stoornis. Persoonlijkheidsstoornissen zijn niet meegerekend, waardoor het totaal aantal ouders nog hoger ligt.

• Eén derde ontwikkelt zelf psychische problemen, waarvan 40% een depressie, die doorgemaakt wordt voor het 18e levensjaar.

• Kinderen met ‘normale’ ouders hebben 75% minder kans om zelf psychische problemen te krijgen.

• Als beide ouders psychische problemen of verslavingen hebben, ontwikkelt 66% van de kinderen vroeg of laat psychische problemen.

• De psychische problematiek die de kinderen kunnen ontwikkelen komt niet altijd overeen met de problemen van de ouders. Zo kan een kind van een depressieve ouder zelf een angststoornis ontwikkelen.

Zeven vormen van ongepaste zorg

Psychotherapeut Wim van Mulligen beschrijft zeven vormen van ongepaste zorg:

1. Het kind dat kind moet blijven Ouders willen hun kind klein houden. Ze vinden het moeilijk om het los te laten, soms uit angst hun zorgfunctie te verliezen. Vaak gaat het om de nakomer, het enige kind of de laatste in rij.

2. Het kind als ouder Het kind gaat zich ouder gedragen, als een volwassene, omdat de ouders daar onbewust om vragen. Het kind is 'een gelijke'. De dochter is bijvoorbeeld 'de vriendin' van haar moeder.

3. Het kind als partner De emoties die de ouder met de partner zou delen, deelt de ouder met het kind, bijvoorbeeld na een echtscheiding of overlijden. Van Mulligen voegt eraan toe: ‘‘De partner-parentificatie is in onze samenleving in een denderend tempo aan het toenemen.’’

4. Het kind dat zorgt Sommige ouders zijn niet in staat om voor hun kinderen te zorgen, bijvoorbeeld omdat ze ziek zijn, het druk hebben of de zorg niet aankunnen. Meestal neemt het oudste meisje dan de zorg op zich voor de andere kinderen.

5. Het brave kind Zij probeert haar ouders te helpen door te vermijden dat er door haar problemen komen. Zij gaat in alles mee. Zij wil perfect zijn.

6. De zondebok Er is veel spanning tussen de ouders en zij leidt de spanning tussen de ouders af naar haarzelf. Zij fungeert als bliksem-afleider door zelf lastig te zijn.

7. Het kind als ouder van de ouder Ook op latere leeftijd kan dit voorkomen, bijvoorbeeld als de moeder dement is.

Moeilijkheden

Moeilijkheden KOPP-gezin: ouder

• Onvoorspelbaarheid
• Emotionele buien
• Regelmaat en structuur
• Wisselend in gedrag
• Compensatiegedrag
• Weinig grenzen kunnen aangeven

Moeilijk bereikbare doelgroep

• Ouderrol onderbelicht in hulpverlening aan deze doelgroep
• Schaamte- schuldgevoelens
• Angst voor uithuisplaatsing kind
• Praktische redenen
• Ontbreken van ziekte-inzicht

Moeilijkheden KOPP-gezin: kinderen

• Parentificatie: ouderrol overnemen (ook emotioneel)
• Sociale isolatie door schaamte en zorgen
• Schuldgevoelens
• Taboe, niet over praten
• Loyaliteitsgevoel (de ouder niet willen 'verraden')
• Te laat op school komen, schoolprestaties
• Moeite met gezag

Parentificatie

Parentificatie houdt in dat een kind de ouderrol gedeeltelijk of volledig op zich neemt, door bijvoorbeeld de huishoudelijke taken over te nemen (afwassen, stofzuigen), het verzorgen van de ouder (medicijnen geven, wonden verzorgen, eten geven) en/of het geven van emotionele hulp (een luisterend oor bieden, bezoek regelen, therapeutische rol overnemen).

Gevolgen

Als gevolg van het "zorgen voor" komen ontwikkelingstaken onder druk te staan: er is te weinig tijd voor school, sport, vriendschappen en uitgaan. Het meenemen van vriendjes naar huis wordt vaak vermeden uit schaamte. De contacten met leeftijdsgenoten schieten er bij in, terwijl dat een zo belangrijk element is in de sociale ontwikkeling. Ook het gezin zelf raakt als gevolg van de langdurige ziekte in een sociaal isolement. Binnen het gezin staan relaties onder druk, vooral als ouders niet meer zelf in staat zijn de ouderrol te vervullen. Echtscheidingen komen relatief vaak voor in gezinnen met een langdurig ziek familielid.

De lichamelijke taken zijn zwaar, wat kan leiden tot een voor de leeftijd te grote fysieke belasting. Gewrichts- en rugklachten, hoofdpijn, buikpijn en vermoeidheid zijn het gevolg. In wetenschappelijk onderzoek is inmiddels aangetoond dat chronische stress kan leiden tot veranderingen in de hersenen en effecten heeft op het afweersysteem. Het is algemeen bekend dat sommige kinderen tekenen van spanning uiten in somatische klachten.

Naast de grote tijdsinvestering en fysieke belasting is het vooral de emotionele druk die bepalend is voor het welzijn en de gezondheid van de jonge mantelzorger. Het is deze emotionele component die de lange termijn effecten bepaalt. De kinderen maken zich zorgen over de ouder, voelen zich alleen staan en worden belast met taken waar zij gezien hun ontwikkeling nog niet aan toe zijn. Gevoelens als onzekerheid, verdriet, boosheid en angst komen veel voor en bedreigen de ontwikkeling als zij langdurig aanwezig zijn en er geen passende hulp komt. Toch vragen de kinderen niet zelf om hulp. Zij zien dat als een verraad naar de ouders toe vanwege het loyaliteitsdilemma. En ook de ouders zelf trekken niet aan de bel, omdat zij daartoe door hun ziekte niet in staat zijn, of omdat zij alles binnen de muren van het gezin willen houden. Soms kan het 'mantelzorgen' wel jaren voortduren met ernstige gevolgen. Zij schamen zich en willen het gezin zo veel mogelijk ‘normaal’ laten functioneren. Kinderen van ouders met een verslaving of een psychiatrische ziekte lopen een verhoogd risico zelf ook deze problemen te ontwikkelen.

Signalen en risicofactoren

Kind:

• Rolomkering of parentificeren
• Verandering van stemming
• Verandering van sociaal gedrag
• Verandering in school prestatie
• Psychosociale problemen
• Negatief zelfbeeld
• Moeilijkheden met het omgaan met emoties
• Ontbreken van normaal puberteitsverschijnselen
• Zelf psychische problemen hebben

Ouder

• Alleenstaand
• Niet geïnteresseerd in het kind
• Voelt zich machteloos
• Psychiatrische achtergrond
• Weinig sociale steun
• Zelf ouder met psychische problemen

Gezin

• Gezin verhuist regelmatig
• Gebroken gezin
• Veel kinderen in het gezin, drukte

Omgeving

• Sociaal geïsoleerd
• Slechte woning
• Armoede
• Slechte huisvesting, bijv. criminele buurt
• Migratie uit oorlogsland

Bronnen

• www.trimbos.nl
• www.rivm.nl
• http://www.jso.nl/Docs/Pdf/20131230%20KOPP%20KVO%20nader%20verklaard.pdf
• www.ouders.nl

Externe links

• www.kopstoring.nl
• www.kopopouders.nl
• www.kopp.lotgenootje.nl
• www.drankjewel.nl
• KOPPOP, Vlaamse hulpgroep voor KOPP, met o.a. een KOPP-telefoon.