Alexandertechniek

De Alexandertechniek is een praktische (zelfhulp)methode die als doel heeft moeiteloos en vrij te kunnen (blijven) bewegen. De methode is voortgekomen uit de ervaringen van de Australische acteur Frederick Matthias Alexander (1869-1955), die eruit bestonden dat verkeerde bewegingspatronen de natuurlijke balans van het lichaam verstoren en (op den duur) tot uiteenlopende klachten kunnen leiden. Het gaat daarbij om onder meer nek- en rugklachten, vermoeidheid, concentratieverlies, ademhalingsklachten, burn-out en (sport)blessures. Toch is de Alexandertechniek geen therapie of therapeutische methode, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de oefentherapieën Cesar en Mensendieck, die eveneens draaien om het bewegingsapparaat. De methode van de Alexandertechniek is niet zozeer gericht op klachten als wel op de verbetering van het algeheel functioneren. Er wordt geen diagnose gesteld en er vindt ook geen behandeling plaats.

Achtergrond

F.M. Alexander was een Australische acteur en voordrachtkunstenaar. Tussen 1889 en 1891 ondervond Alexander stemproblemen die hem het zingen en reciteren belemmerde. Omdat artsen en stemtrainers geen oplossing konden bieden ging hij zelf onderzoeken of hij zijn gezondheid kon verbeteren.

Door onderzoek met spiegels te doen ontdekte Alexander enkele oorzaken van zijn stemproblemen. Zodra hij wilde gaan reciteren of zingen observeerde hij namelijk dat hij zijn kin optrok en zijn nek verkorte. Deze ene reflex zette een aantal andere gewoonten in werking die hem belette om gezond te spreken of zingen. Naarmate zijn onderzoek vorderde ontdekte Alexander meerdere patronen in zijn houding en reflexen die zijn lichamelijke en vocale functioneren verstoorde.

Alexander ontdekte dat zijn stemproblemen verminderden en uiteindelijk zelfs verdwenen als hij zijn oude gewoonten inhield (inhibeerde) door middel van een bewuste controle van zijn bewegingen. Hierdoor veranderde hij de manier waarop hij zichzelf (zijn lichaam, denken én bewustzijn/ervaring) gebruikte. Dit noemde Alexander het juiste Use of Self. Op basis van deze ontdekking ontwikkelde Alexander de toepassingen en begrippen die nu onderdeel zijn van de Alexandertechniek.

Omschrijving van de Alexandertechniek

Het is lastig om een beknopte definitie van de Alexandertechniek te formuleren. Dit heeft onder andere te maken met de holistische benadering van de verhouding tussen lichaam en geest in de techniek. Hoewel er veel met het lichaam wordt gewerkt, spelen ook mentale en geestelijke processen een wezenlijke rol in de techniek. Deze intrinsieke verhouding tussen lichaam en geest wordt erkend in een van de kernbegrippen van de Alexandertechniek, Psychophysical Unity, dat derhalve ook als uitgangspunt gezien kan worden. Een ander aspect dat het omschrijven van de Alexandertechniek bemoeilijkt is de pluriforme methode. De Alexandertechniek hanteert meerdere applicaties om het gewenste doel, een algemene gezondheid, te bereiken. Voorbeelden hiervan zijn: Primary Control, Giving Direction(s), Inhibitie en Use. Deze zijn echter allen belangrijk in het leren en beoefenen van de techniek. De techniek kan niet gereduceerd worden tot één van deze toepassingen. Ondanks de moeilijkheid om een sluitende definitie te formuleren zijn er niettemin pogingen gedaan om de Alexandertechniek min of meer beknopt te omschrijven. Enkele voorbeelden zijn hier onder te vinden. Deze definities kunnen helpen om een beeld te krijgen van wat Alexandertechniek inhoudt. Als leidraad kan de definitie gebruikt worden die Alexander zelf heeft gegeven:

“Een middel waarmee verkeerd gebruik van het menselijk organisme verbeterd (hersteld) kan worden.” Use of the Self, 2001: 21

Definities

Hier onder volgen enkele definities van de Alexandertechniek.

• Een somatische methode om lichamelijk en geestelijk functioneren te verbeteren. [1]
• Een methode die helpt om bewegingsgewoonten te veranderen. [2]
• De Alexandertechniek is een bewegingsleer over het (her)vinden van je natuurlijke balans en coördinatie. [3]
• Een vaardigheid voor zelfontwikkeling die je leert om gewoonten te veranderen die onnodige spanning veroorzaken in al je activiteiten. [4]
• Een methode om de creatieve aspecten van je geest, lichaam en perceptie in een evenwichtige en dynamische eenheid te coördineren. [5]

Populaire misverstanden

Bruce Fertman, de oprichter van de Alexander Alliance International, heeft een opsomming gemaakt van tien populaire dwalingen over de Alexandertechniek. [6] De correcties die hij maakt kunnen een beter en genuanceerder begrip geven van wat de Alexandertechniek inhoudt. De onderstaande opmerking worden niet noodzakelijk gedeeld door alle leraren Alexandertechniek.

Alexandertechniek en houding

Alexandertechniek gaat over het verkrijgen van een juiste houding. Nee. De Alexandertechniek gaat eerder over ‘unposturing’ ofwel het vrij komen van gefixeerde houdingen die vaak onbewust zijn aangeleerd.

Alexandertechniek en rechtop staan

De Alexandertechniek gaat om rechtop staan. Nee. Alexandertechniek heeft niets te maken met een verticale houding. Er is geen enkele rechte lijn lichaam. De Techniek gaat eerder om het volgen van de natuurlijke curves die het lichaam eigen zijn.

Doen versus niet-doen

De Alexandertechniek gaat om hoe je je nek houdt en je hoofd op je nek. Nee. In werkelijkheid gaat Alexandertechniek om het stoppen met het vasthouden van je nek. Het gaat om het niet verstoren van de evenwichtsmechanismen die dit van nature doen.

Zijn versus doen

De Alexandertechniek gaat over je lichaam. Nee. De Alexandertechniek gaat over jezelf, een mens in zijn geheel in verbinding met de wereld en anderen. Alexandertechniek gaat om de kwaliteit van je acties, interacties en ervaringen. Het gaat meer om je ‘zijn’ dan je ‘doen’.

Symmetrie versus assymetrie

De Alexandertechniek gaat erom meer symmetrisch te worden. Nee. In de natuur is er geen symmetrie. Zelfs als lijken dingen symmetrisch, zoals het lichaam, dan blijken er als je inzoomt toch assymetrieën te zijn. Alexandertechniek gaat eerder om harmonie dan symmetrie: het dynamische evenwicht tussen onderling verschillende delen.

Stilstand versus dynamiek

De Alexandertechniek gaat om volkomen evenwicht. Nee. Volkomen evenwicht zou stilstand betekenen. Alexandertechniek gaat om het benaderen van een dynamisch evenwicht, terwijl onderdelen van het geheel in beweging blijven.

Alexandertechniek en de adem

Alexandertechniek leert je op een juiste manier te ademen. Nee. Wij ademen niet. Alexander zei eens: “At last I find that when I don’t breathe, I breathe”. Ademen is geen handeling maar een respons op een handeling.

Alexandertechniek en de grond

De Alexandertechniek leert je hoe je correct moet staan, op beide voeten. Nee. Mensen staan niet op hun voeten, maar op de grond. Dit is een belangrijk gegeven dat vaak over het hoofd wordt gezien (zie 4.2 over het Support-system).

Ontspanning versus kalme alertheid

Alexandertechniek gaat erom hoe je kunt leren ontspannen. Nee. Alexandertechniek helpt je wakker te zijn, met kalme alertheid, ontvankelijk voor wat er ook zou kunnen gebeuren.

Mechanisme versus organisme

Alexandertechniek gaat om juiste lichaamsmechanica. Nee. Mensen zijn niet louter mechanisch, eerder organisch. Alexandertechniek helpt ons hoe wij het beste functioneren in en vanuit onze organische opmaak. Het leert ons onze natuur te volgen en geen menselijke concepten over het lichaam.

Vergelijking met andere technieken, methodes en therapieën

De Alexandertechniek wordt soms vergeleken met de volgende methodes/therapieën: Fysiotherapie, Cesar, Mensendieck, Feldenkrais, Mitzvah, Mindfulness

Methode en kernbegrippen

De Alexandertechniek gaat uit van de methode die Alexander tijdens zijn leven heeft ontwikkeld. De Techniek kent verder enkele kernbegrippen die vaak worden gebruikt. Het is moeilijk om een adequate vertaling te vinden voor de begrippen die in de Alexandertechniek worden gebruikt. Dit artikel maakt daarom gebruik van de bestaande Engelse termen, met slechts enkele uitzondering waar de vertaling gangbaar is.

Constructive Conscious Control

De Alexandertechniek gaat om het fysiek en psychisch bewust reageren op situaties. Voor wij onszelf en het gebruik van ons lichaam en onze geest kunnen veranderen moeten we eerst leren inhiberen. Dat wil zeggen dat wij ons niet laten leiden door fysieke en psychische gewoontepatronen. Aangeleerde gewoontepatronen leiden vaak tot schadelijk gebruik van onszelf. Om deze schade te herstellen en constructief gebruik te maken van onszelf is het nodig om bewust te reageren op stimuli van buitenaf. Door het toewerken naar constructive conscious control ligt een vergelijking van Alexandertechniek met mindfulness voor de hand.

Het begrip Constructive Conscious Control wordt door Alexander uitgebreid belicht in zijn boek Constructive Conscious Control of the Individual.

Direction(s)

Het begrip Direction(s) wordt in de Alexandertechniek op twee verschillende, maar elkaar overlappende manieren gebruikt:

• Directions zijn de mentale instructies die wij onszelf geven voordat we tot een bepaalde handeling overgaan
• Directions zijn de richtingen waarin wij onze spieren willen laten loslaten en verlengen middels de mentaal gegeven instructies.

End-gaining

Het begrip end-gaining duidt op de mentale patronen van waaruit handelingen doelmatig worden verricht. Dit wordt in de Alexandertechniek als onwenselijk beschouwd. Tegenover het handelen vanuit end-gaining staat het handelen vanuit de means whereby.

Inhibitie

Inhibitie duidt in de Alexandertechniek op het inhouden van een reactie (respons) op een impuls (stimulus). Alleen door het bewust worden van en inhouden van aangeleerde, schadelijke reacties kunnen mensen vrij leren handelen.

Means whereby

De Alexandertechniek beoogt een manier van handelen die vrij is. Daarbij wordt principieel gefocust op hoe wij handelen; niet op het doel van ons handelen. Doelmatig handelen wordt gemakkelijk routineus en daarmee schadelijk. Het handelen vanuit de means whereby betekent echter niet dat ons handelen doelloos is, maar dat het doel ondergeschikt is aan de wijze van handelen.

Primary Control

Het begrip Primary Control wordt door Alexander gebruikt om de primaire functie van de Hoofd-Nek relatie voor onze hele lichaamsdynamiek aan te geven. De subtiele controle van deze relatie is alleen mogelijk als het hoofd vrij kan balanceren op het atlanto-occipitale gewricht (de Atlas of het eerste gewricht van onze nekwervel vanaf boven gezien). Vaak wordt deze controle gehinderd door nekspierspanning.

Psychophysical Unity

In de Alexandertechniek worden lichaam en geest als een dynamische eenheid beschouwd, niet als losse elementen. Lichaam en geest beïnvloeden elkaar en daarom richt de techniek zich op zowel mentale als fysieke processen.

Up

Met up wordt in de Alexandertechniek een verlengende stroom bedoeld, die zich via de wervelkolom door ons lichaam beweegt. Deze stroom staat tegenover de verkortende en naar binnen trekkende stroom of neiging die als schadelijk wordt beschouwd. Een voorbeeld hiervan is het naar binnen trekken van de schouders en omlaag trekken van de kin. De up vertegenwoordigt een levendige, energieke stroom. De intrekkende beweging daarentegen een blokkerende stroom.

Use

Use duidt in de Alexandertechniek op de gewoonlijke, karakteristieke manier waarop iemand zich doorgaans beweegt en zijn/haar lichaam gebruikt. Onze use wordt beïnvloed door mentale en emotionele processen. Om onze use te veranderen dienen wij daarom ons denken en onze reacties op stimuli aan te passen middels constructive conscious control. Alexander heeft in het kader van onze use het begrip use of the self geïntroduceerd, waarmee hij doelde op het gebruik van onszelf als psychofysieke eenheid in al onze lichamelijke en mentale handelingen.

Unreliable Sensory Awareness

Unreliable Sensory Awareness (USA), ook wel False Sensory Awareness en Faulty Sensory Appreciation (FSA) genoemd, duidt op misleidende sensorische feedback over onze houding en use. In zijn onderzoek ontdekte Alexander dat hij op basis van sensorische gevoelens een zeer vertekend beeld kreeg van zijn houding als hij die veranderd had. Dit is een bekend verschijnsel bij leraren Alexandertechniek en beoefenaars. De Unreliable Sensory Awareness zorgt ervoor dat mensen kunnen denken dat zij een rechte houding hebben terwijl die feitelijk schadelijk is. Omgekeerd kan het voorkomen dat mensen denken een vreemde houding te hebben terwijl een docent Alexandertechniek ze net heeft geholpen hun natuurlijke houding te hervinden.

Wetenschappelijk

In tegenstelling tot de veel bekendere (oefen)therapieën is naar de Alexandertechniek een grootschalig wetenschappelijk onderzoek ingesteld. Dit onderzoek beperkte zich tot effecten bij aspecifieke chronische lage rugklachten. De Alexandertechniek bleek daar bijzonder effectief. Zes lessen gaven een jaar later nog 60% pijnreductie, terwijl 24 lessen een pijnreductie gaf van 85%. Voor de overige effecten is geen uitvoerig wetenschappelijk onderzoek bekend.

De Alexandertechniek valt niet onder de paramedische behandelingen en ook niet onder de alternatieve geneeswijze. In het verleden hebben onder meer de Nederlandse ziektekostenverzekeraars Zilveren Kruis Achmea en VGZ een vergoeding vanuit de aanvullende verzekering verstrekt, mits de Alexandertechniekleraar was aangesloten bij de NeVLAT (de beroepsvereniging voor Alexandertechniekleraren).

Invloed

F.M. Alexander heeft in zijn leven veel invloed gehad op John Dewey (hij schreef het voorwoord van Use of the Self en van Constructive Conscious Control of the Individual). Ook Aldous Huxley heeft lessen gehad van Alexander. De protagonist van Huxley's boek Eyeless in Gaza is op Alexander gebaseerd.

Voorts hebben de volgende mensen de Alexandertechniek gebruikt en/of bestudeerd: acteurs – Michael Caine, John Cleese, Jamie Lee Curtis, Judi Dench, Suzanna Hamilton, William Hurt, Jeremy Irons, Hugh Jackman, Sir Ben Kingsley, Kevin Kline, Patti Lupone, Paul Newman, Mary Steenburgen, Hilary Swank, Robin Williams; muzikanten – Madonna, Paul McCartney, Yehudi Menuhin, Sting; toneelschrijvers – George Bernard Shaw; schrijvers – Roald Dahl, Robertson Davies, Aldous Huxley; Nobelprijswinnaar voor geneeskunde en fysiologie Nikolaas Tinbergen.

Literatuur

Werken van F.M. Alexander

• Man's Supreme Inheritance (New York, 1918), dit is een gereviseerde en gecombineerde uitgave van Man’s Supreme Inheritance (Londen: Methuen, 1910), Addenda (1911) en Conscious Control (1912). Herdrukken van de 1918 editie verschenen in 1941, 1946, 1957, (Londen: Mouritz, 1996), herdrukt 2002. ISBN: 9780952557401
• Constructive Conscious Control of the Individual (Minneapolis, MN: Centerline Press, 1923), gereviseerd 1946, (Londen: Mouritz, 2004) ISBN: 9780954352264
• The Use of the Self (New York: E.P. Dutton, 1932), herdrukt door Orion Publishing 2001. ISBN: 9780752843919
• The Universal Constant in Living (New York: E.P. Dutton, 1941), (Londen: Chaterson, 1942), latere edities 1943, 1946, Centerline Press (US, 1941, 1986), Mouritz (Londen, 2000) ISBN: 9780952557449

Secundaire literatuur

• Michael BLOCH, F.M.: The Life of Frederick Matthias Alexander: Founder of the Alexander Technique (Londen: Little, Brown Book Group, 2004) ISBN: 9780316728645
• Frank Pierce JONES, Freedom to Change: Development and Science of the Alexander Technique (Londen: Mouritz, 1997) ISBN: 9780952557470
• Michael J. GELB, Body Learning. Regain Your Natural Poise, An Introduction to the Alexander Technique (New York: Henry Holt & Co., 1995) ISBN: 9780805042061
• Ron MURDOCK, Born to Sing. A Singer’s Journey Toward Mind-Body Unity (2015)
• Pedro de ALCANTARA, Indirect Procedures. A Musician’s Guide to the Alexander Technique (Oxford: Clarendon Press, 2009) ISBN: 9780198165699
• Theodore DIMON jr., The Undivided Self. Alexander Technique and the Control of Stress (London: Souvenir Press, 1999) ISBN: 9780285635272
• Jane Ruby HEINRICH, Voice and the Alexander Technique. Active Explorations for Singing and Speaking (Berkeley, CA: Mornum Time Press, 2005) ISBN: 9780964435254

Zie ook

• Feldenkraismethode
• Mensendieck
• Cesar (oefentherapie)

Externe links

Organisaties

• NeVLAT Nederlandse Vereniging van Leraren in de Alexandertechniek
• AEFMAT Vereniging voor Leraren in de Alexandertechniek in België
• STAT Society of Teachers of the Alexander Technique
• AmSAT American Society of the Alexander Technique
• AAI Alexander Alliance International
• ATI Alexander Technique International

Opleidingscentra

• ATCN Awareness Teachings Center Nijmegen Instructeurs: Ron Murdock en Prof. Nadia Kevan
• ATCA Alexander Technique Centre Amsterdam Instructeurs: Paul Versteeg en Tessa Marwick
• ATON Alexandertechniek Opleiding Nederland (Amstelveen) Instructeurs: Arie Jan Hoorweg, Anna Koolen, Wilberd Bakker

Naslagwerken

• [7] The Complete Guide to the Alexander Technique
• [8] Mouritz, uitgever van boeken over de Alexander Techniek
• [9] Alexander Technique Glossary of Terms

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties Alexandertechniek bij rugpijn, Nederlands Tijdschrift voor de Geneeskunde 2008;152:2039